Қайран Жұмекеңмен қалай таныс­қанымды есіме алсам, көз алдыма Қостанай өңірінің мидай жазық даласы елестейді. Ол кез­де біз екінші курсқа, ал олар үшінші курсқа көшкен еді. Қыркүйек айының алғашқы күндерінің бірінде тү-у сонау Алматыдан пойызға отырып, үш күнге таяу жол жүріп, көкжиегіне көз жетпейтін кең даланың төсінен бір-ақ шыққанбыз. Себебі бізді, ҚазМУ-дің (қазақ мемлекет­тік университетінің) студент­терін әдет­тегі тәртіпке сай мемлекет басшылығы бір айлық ауылшаруа­шылығы жұмысына жіберген-ді.
Кеше ғана трактор қазып өткен картоп алқабындағы жүйек-жүйектерде пырдай боп шашылып жатқан қызғыш, қоңыр, сарғыш түсті картошкаларға қарап, аң-таң боламыз. Ойпыр-ай, не деген байлық! Әрқайсысы нар жігіт­тің жұдырығындай! Бірақ біз оларды Алматыдағы, иә болмаса, басқа қалалардағы жеміс-жидек дүкендерінен неге көрмейміз!.. Мұндай байлық қайда кетеді?..
Бұл сұраққа бізді картоп алқабына бастап әкелген бригадир де, жұмысшылар комитетінің төрағасы да жауап бере алмайды. Екеуі де ендігі біздің міндетіміз – мынау алқаптағы өнімді теріп, шелекке салып, соңымыздан еріп келе жатқан машинаның қорабына апарып төгу керек екенін ғана ескертеді.
Түс әлетінде кеңшар орталығынан тамақ әкелетін автобустың маңдайы жарқырап, алыстан көрінеді. Ол тамақты ішіп алған соң, студент­тер әр-әр жерде мая-мая болып үйіліп жатқан картоп сабақтары мен жапырақтарының көлеңкесіне барып демалады. Бұл бір рақат сәт біз үшін!
Қарын да, көңіл де тоқ. Енді-енді кірпігіміз айқасып, маужырай бастағанбыз. Кенет бізден бір курс жоғары оқитын қараторы, көзіне қалың көзілдірік таққан жіңішке жігіт шашын бір сілкіп қойып, күтпеген жерден әдебиет туралы әңгіме қозғады.
Әдет­тегі әжік-күжік, күбір-сыбыр сөз сап тыйылды. Ол біздің қиялымызды мүлде басқа, аспаннан да биік сиқырлы әлемге қарай алып ұша жөнелді. Ф.Достоевский мен А.Чеховтың, Г. Флобер мен Ги де Мопасанның, Э.Хемингуэй мен У.Фолкнердің, М.Әуезов пен Б.Майлиннің шығармаларындағы адамгершілік идеялары туралы айтқанда, таңағажайып әсерге бөлендік.
Сол күннен бастап, біз өзімізден бір-ақ курс жоғары оқитын қараторы, жіңішке жігіт­тің әңгімесін ұйып тыңдайтын болдық. Оның есім-сойы Жұмабай Әбілов еді. Қазақ ұлт­тық университетінің журналистика факультетіне бір емес, екі емес, бірнеше жыл қатарынан келіп түскендіктен, жасы бізден біршама үлкен-тұғын.
Әділін айтсам, өз басым күні бүгінге де­йін әдебиет пен өнер әлеміне дәл Жұмабай Әбіловтей жан-тәнімен ынтызар болған жанды кез­дестірген емеспін. Ол жайшылықта айтыла салатын кез келген әңгіменің өзін әдеби шығармалардың оқиғасымен, өзекті идеясымен байланыстырып жіберуші еді. Жұмекең ортамызда отырғанда бізге әдебиет пен өнер тақырыбынан өзге тақырыпта сөз қозғаудың өзі қисынсыз көрінетін. Оның күнбе-күн сабаққа бірге барып, жатақханаға бірге қайтып жүретін курстастары: «Осы біздің Жұмекең өзі ұнатқан қызға сөз айтқанда да әдеби кейіпкерлерді мысалға келтіретін болар», – деп әзілдеуші еді.

* * *

Алматыға қайтып оралған соң, қызықты да думанды студент­тік шақтың иіріміне түсіп кете бардық. Күндердің бір күнінде біз тұратын әйгілі бесінші жатақхананың бірінші қабатындағы қызыл мүйістен мынандай бір қызық хабарландыру оқыдық: «Қымбат­ты студент­тер! Бүгін кешкі сағат 6-да, бесінші қабат­тағы қызыл бұрышта М.Сералин атындағы әдеби бірлестіктің жиыны өтеді. Келем деушілерге есік ашық. Бірлестік жетекшісі – Ж.Әбілов».
Күні кеше ғана өзімізбен бірге картоп терген Жұмекеңнің бұл бастамасы бізге қызық көрінді ме, әлде әдебиетке деген шексіз құштарлығымыз ба, кім білсін, сол күні әлгі бірлестіктің есігін имене-имене аштық. Әдет­тегісінше әдеби бірлестікте өлең, әңгіме жазатын студент­тер өздерінің жаңа шығармаларын оқып, тыңдаушылардың талқысына салады. Соңында Жұмекеңнің өзі қорытындылап, төл әдебиетіміз бен әлем әдебиетіндегі жаңалықтар мен жаңа ағымдарға шолу жасап, бірлестік мүшелерін сөз өнері ат­ты сиқырлы әлемге одан сайын қызықтыра түседі.
Ол кез­де бізден бірер курс жоғары оқитын Жолтай Әлмаш, Аманхан Әлім, Мәди Қайыңбаев, Сәбит Дүйсенбиев, Қалдыгүл Мұратова, Шәмшия Жұбатова, Салтанат Қажыкенова, Қали Сәрсен­бай, Қайнар Олжай, Мұхтар Наушабаев секілді студент­тердің алғашқы өлең, әңгімелері республикалық басылым бет­терінде жарық көріп, оқырман қауымға тәп-тәуір танылып қалған болатын. Біз оларға қызыға қарайтынбыз. Әйтсе де Жұмекеңнің орны ерекше еді. Студент­тер қауымы оны «Біздің Белинский» деп құрмет­тейтін.
Әрине, өзің де әдеби бірлестікке тек тыңдаушы ретінде қатысып жүре бермейсің. Кезі келгенде саған да: «Жазып жүрген дүниелерің болса, әдеби бірлестіктің талқысына салып көрейік», – деген ұсыныс жасалады. Мұндайда әуелі батылдық керек. Деміңді ішіңе тартып, ағыны қат­ты өзенге сүңгиін деп тұрғандай нартәуекелге бел буасың.
Әлі есімде, небары бес-алты бет­тік қана «Қара етік» деп аталатын әңгімемді дауысым дірілдеп, тынысым тарылып, әзер оқып шыққаным. Бір жақсысы, бірлестік мүшелері жылы-жылы пікірлер айтып, жақсы қабылдады.
«Қара етікті» Жұмекең новелла деді. Себебі ол тосындау, өмірде сирек кез­десетін жайтқа құрылған еді. «Қара етіктің» оқиғасын маған өзімнің анам айтып берген-ді.
Екінші дүниежүзілік соғыс жылдарында майдан даласындағы госпитальдан ауылға бір «посылка» келеді. Аң-таң болған үй иелері әлгіні ашып қараса, ішінен он-он екі жасар баланың аяғына сыятын жап-жаңа етік шығады. Оны Нәнай деп еркелететін баласына кигізеді. Жаңа етік ауылдағы басқа балалардың қызығушылығы мен қызғанышын қатар оятады. Бұл өзі, өмірде болған оқиға. Соғыс өрті шарпыған қатал заманның қатыгез заңына сай ержүрек, мейірбан әкеден әңгіменің соңында қара қағаз келеді…
Әдеби бірлестікте оқыған алғашқы әңгімем жақсы бағаланып, көңіліме қанат бітіп, қуанып жүрген кезімде тағы да бір таң-тамаша оқиға болды. Ол кез­де біз университет қалашығындағы жатақханадан қала орталығындағы бас корпуска барып-келіп оқитынбыз. Екі араға қатынайтын негізгі маршрут­тар – 100 және 107-автобустар. Ара-тұра 68-автобусқа да мініп қаламыз. Себебі ол универитет қалашығының тұсынан тау жаққа қарай бұрылып кетеді.
Студент­тер арасында «резіңке автобус» атанып кеткен 100 бен 107-ге қарағанда, 68-дің көлемі шағын. Тау бетке­йіндегі «Ремизовка» шипажайына көтерілуге ыңғайлы әрі ықшам көлік. Бірде сол 68-автобуспен университет қалашығына келе жатқанымда біреу ақырын ғана иығымнан қаққандай болды. Бұрылып қарасам, Жұмекең тұр жымиып.
– Бір жақсы жаңалық бар, – дейді қолтығындағы қара папкасын жалма-жан ашып жатып, – мына пікірді оқып шықшы.
Сөйт­ті де бір парақ қағазды менің қолыма ұстата берді. Қысқа ғана, жарты бетке толар-толмас жазбадан өз аты-жөнімді оқығанда, жүрегім лүпілдеп кет­ті. Бұл белгілі әдебиет сыншысы Зейнолла Серікқалиевтің «Қара етік» ат­ты шағын әңгімеге жазған жылы пікірі еді.
Жұмекең менен бетер қуанып келеді.
– Зейнолла Серікқалиевті білесің ғой, ә? – дейді маған күлімсірей қарап.
Әрине! Білмегенде ше! Кешегі, бүгінгі әдебиетімізді зерт­теп, талдап, сын тезінен өткізіп отыратын абыз іспет­ті емес пе? Әйтсе де, сол бір кез­дегі көлемі 20-25 баспа табақтай ірі-ірі романдарды іреп, турап тастайтын алмас кездіктің өткір жүзіндей қатал сыншының қаламы менің мынау бес-алты бет­тік шағын ғана әңгімеме ықылас танытқанына қайран қаламын.
– Нағыз әдебиет сыншысы шығарманы көлеміне қарап емес, сапасына қарап бағалайды, – дейді Жұмекең маған, – ол тек романдарға ғана назар аударады деп ойлама.
Жұмекеңмен сөз жарыстыру қиын. Оның білімі біз үшін телегей теңіз. Қай тұсынан келіп, қай қиырына көз саларыңды білмейсің. Керек десеңіз, дәл мынандай қуанышты күні оған өзіңнің ризашылығыңды білдіріп, алғыс айту да оңай емес. Басқа бір студент замандасың болса, ә дегенше-ақ арқаңнан қағып, мақтауыңды асырып: «Ал енді, мұны жумаймыз ба?!» – деп, сыраханаға қарай сүйрей жөнелер еді-ау.
Жо-жоқ. Жұмекең сыра ішпейді, темекі де тартпайды. Оның бар ойы, бар мақсаты – әдебиет пен өнер ат­ты жұмбағы мол, кеңістігі шексіз сиқырлы әлемге қызмет ету ғана секілді.
Сондықтан да М.Сералин атындағы әдеби бірлестікте оқылған, студент­тердің талқысынан өткен өлең, әңгімелерді жинақтап, сабақтан соң Жазушылар одағындағы көрнекті қаламгерлерге, әдебиет сыншыларына апарып оқытып, мүмкін болса, пікір жазып беруін өтінеді. Содан соң, жақсы бағаланған дүниелерді редакцияларға, баспаларға апарады. Ондағы қызметкерлермен бірге тағы да талқылап, келісіп, керек десеңіз керісіп, әлгі шығармаларды шыр-пыр болып қорғайды.
Япыр-ай десеңізші, әдеби бірлестіктің жұмысын істеп жүр-ау деп оған университет жалақы төлемейді. Талабы таудай студент­тердің жазған дүниелерін мерзімді басылымдардың редакциясына алып барады екенсің-ау деп арнайы көлік бөлмейді. Сонда деймін, автобустан автобусқа, троллейбустан троллейбусқа ауысып мініп, алтын уақытын сарп етіп, өзі үшін емес, өзгелер үшін терлеп-теп­шіп жүгіріп жүретін Жұмекеңе маза бермейтін қандай күш, қандай құдірет!
Иә-ә… Кезінде оны біріміз түсіндік, біріміз түсінбедік, біріміз күлдік, біріміз аядық. Түсіндік дегеніміздің өзінде де, әй, қайдам, Жұмекеңе маза бермей жүрген қандай ақыл, қандай парасат, қандай махаббат екеніне көз жеткізе алдық па?..
Көп ұзамай-ақ, менің «Қара етік» деген әңгімем көрнекті сыншы Зейнолла Серікқалиевтің алғысөзімен «Қазақстан пионері» газетінің бетіне жарқ етіп шыға келді.

* * *

Біздің университет­тің бас корпусының екінші қабатында бір ерекше қабырға газеті ілініп тұрушы еді. Ол әуелі өзінің көлемімен таңғалдыратын. Ұзындығы шамамен, оншақты метрге созылады. Мазмұны да қызықты. Ондағы әңгіме, өлең, мақалаларды біз әрбір үзіліс сайын оқып тұрамыз. Бұл да Жұмекең жетекшілік ететін әдеби бірлестіктің еңбегі еді.
Бірде осы қабырға газетінде менің «Аңызтау» деген әңгімем жарық көрді. Сол бір күндері әлгі газет­тің алдында топталып тұратын студент­терден ұялып, сырт айналып кететінім есімде. Әйтсе де олардың «Жақсы екен!», «Оқыдық», «Ұнады» деген сөздеріне қуанып, мере­йім тасып жүрді. Кейбір сылқым қыздар маған көзін төңкере қарап: «Тү-у, сенің әңгімеңді оқып шыққанша мойным талып кет­ті ғой», – деп назданушы еді.
Сөйтіп, бір күні аудиторияда лекция тыңдап отырғанымызда ақырын ғана есік қағылып, арғы жағынан Жұмекең басын қылтитып, тақта алдындағы профессорға қарап:
– Ағай, Оразовты лекциядан босатасыз ба, редакцияға шақырып жатыр еді, – деді.
– Иә, барсын, – деген ағайдың жұмсақ үнін естіген бойда сыртқа атып шықтым.
– Кет­тік! – деді Жұмекең. Одан артық сөз айтқан жоқ. Екеуміз көше бойлап жаяу зымырап келеміз. – Тезірек жүрейік. Әйтпесе, «Лениншіл жастағылар» (қазіргі «Жас алаш» газеті – авт.) бір жаққа шығып кетуі мүмкін, – деп қояды Жұмекең.
– Сонда біз… «Лениншіл жасқа» барамыз ба? – деймін мен аздап жүрексініп.
– Иә.
Екі ара біраз жер еді. Көкбазардың жанындағы тоғыз қабат­ты биік ғимаратқа жеткенше екеуміз де ентігіп қалдық. Лифтімен жетінші қабатқа көтерілдік. Маңдайшасында «Әдебиет бөлімі» деген жазуы бар есікті аштық. Іште бір толықша келген, маңдайы ашық, жүзі жылы кісі отыр екен.
– Ке-е-ел, Жұмабай, – деді даусын соза сөйлеп.
– Аға, кешегі айтқан, әңгіме жазатын студент­ті ертіп келдім, – деп Жұмекең мені таныстыра бастады.
– Жақсы-ы, – деді жылы жүзді кісі күлімсіреп, – бағың бар бала екенсің, әңгімең мерекелік нөмірге шығып барады.
Мен таңырқап қалдым. «Лениншіл жасқа» әңгіме ұсынған жоқ едім ғой» деген ой жылт ете түсті санамда. Әйтсе де, іштей қуанып тұрмын. Осы сәт­те Жұмекең:
– Сайлаубек Жұмабеков ағаңды білетін шығарсың, – деді жымиып, – бұл кісі – белгілі әдебиет сыншысы.
Құдай-ау, тү-у сонау түкпірдегі ауылдан келіп, кеше ғана студент атанған бозбала әдебиет сыншыларының бәрін қайдан біле берсін?! Оны Жұмекеңнің өзі де сезіп тұр. Бірақ «Лениншіл жас» секілді беделді басылымның әдебиет бөлімінің меңгерушісінің алдында екеу­міз де әдептен озбай, дипломатиялық қарым-қатынас сақтауға тиіспіз. Бізді бұл ыңғайсыз жағдайдан Сайлаубек ағаның өзі құтқарды.
– Ал-л, – деді ол тағы да даусын соза сөйлеп, – талабыңа нұр жаусын! Тек дандайсып кетіп жүрме. Бүгін мақталып, ертең сыналып қалуың түк емес. Әде­биет – көз майын тауысып ізденіп, әрбір қадамын ойланып, толғанып басатын қаламгерлерге ғана алтын қақпасын ашатын асыл өнер, – сонсоң Сайлаубек аға Жұмекеңе қарай жүзін бұрып, – талапты жастар, ең алдымен, осыны білуі керек, – деді. Ал Жұмекең болса, әдет­тегісінше:
– Әрине, – деді мені жақтай сөйлеп, – біздің әдеби бірлестіктің басты мақсаты да сол – талапты жастарды тәрбиелеу емес пе.
– Бәрекелде-е! Бәлкім, бұл жігіт бізге тағы да бір әңгімесін ала келген болар.
Енді екеуі де сұраулы жүзбен маған қарады. Тап сол сәт­те мен оларға «жоқ» деп айтуға ешқандай да хақымның жоқ екенін ішкі бір түйсікпен сезгендей болдым.
– Бар, – дедім ептеп қысыла үн қатып, – тек әлі… мәшіңкеге басылмаған…
– Әй, мәшіңкені қоя тұр! – деп Сайлаубек аға қарқылдап күліп жіберді,– қолжазбаң өзіңде болса, тандырдан жаңа шыққан нандай ып-ыстық күйінде оқып жібер.
Сөйтіп, мен сөмкемнен жасыл мұқабалы қалың дәптерімді шығаруға мәжбүр болдым. Бұл әрдайым өзіммен бірге жүретін жан досымдай қымбат дүние еді.
Сол күні «Долана» деп аталатын әңгімемді қалай оқып бергенім және ол кісілердің қалай тыңдағаны тіпті де есімде жоқ. Есімде қалғаны, әңгіме оқылып біткен кез­де Сайлаубек ағаның күректей алақанымен үстелдің бетін сарт еткізіп:
– Мынау әңгімеден жалбыздың иісі аңқып тұр ғой. Тек оңтүстіктің диалектісін көп қолданады екенсің. Тіпті «Долана» деген тақырыбының өзі кейбір оқырмандарға түсініксіз болуы мүмкін. Сондықтан да, «Бір түп долана» немесе «Жалғыз түп долана» деп атаған дұрыс шығар, – деп еді.

* * *

Жұмекең екеуміз 107-автобуспен университет қалашығына қарай келе жатырмыз. Менің ойыма Сайлаубек ағаның: «Бағың бар бала екенсің, әңгімең мерекелік нөмірге шығып барады» деген сөзі орала береді.
Иә, бүгін қарашаның бесі… ертең алтысы, бүрсігүні жетісі – мереке. Қазан төңкерісі жеңіске жеткен күн.
– Қай әңгімем шығады газетке? – деп Жұмекеңе қараймын. Ол күлімсіреп:
– Ертең көресің, – дейді.
Бұл бір құпия секілді. Ішімде: «Осы кісілер шатасып, менің атымнан басқа бір автордың әңгімесін жариялап жібермес пе екен» деген күдігім де жоқ емес. Ал күдік дегеніңіз адамның көңіліне бір еніп алса болды, жем қораның ашық қалған есігінен сүмеңдеп кіріп кете беретін ала сиыр секілді таяқтасаң да шықпайды.
Сөйтіп…
Ертеңіне күрстас достарыммен бірге сабаққа келе жатып газет сататын дүңгіршектен «Лениншіл жастың» бір нөмірін сатып алғанымда, өз көзіме өзім сенбей, қуанғанымнан қалпағымды аспанға атып жібере жаздадым. Менің «Аңызтау» ат­ты әңгімемді газет­тің үшінші және төртінші бетіне бөліп жариялапты. Мерекелік нөмірдің бояуы да, безендірілуі де керемет!
Жанымдағы достарым да жапа-тармағай үңіліп, таңғалып жатыр. Ал мен болсам, Жұмекеңнің жұмбағын енді түсінгендей басымды шайқап, күліп тұрмын. Иә-ә, бұл университет­тегі қабырға газетіне шыққан әңгімем ғой. Жұмекең оны сол жерден қиып алған болды-ау!..

* * *

Келер жылы жазда менің редакцияда оқыған әңгімем «Жалғыз түп долана» деген атпен «Лениншіл жас» газетінде жарық көрді. Ол кез­де каникулға шығып, облыстық «Оңтүстік Қазақстан» газетінде тәжірибеден өтіп жүрген болатынмын. Әңгімеме Нәсіреддин Сералиев, Мархабат Байғұт сынды Шымкент қаласында тұратын көрнекті қаламгер ағаларымыз жылы лебіздерін білдірді.
Қазір ойлап қарасам, Жұмекеңмен рухани дос, сырлас, жанашыр бауыр болдым деп айтуға хақым жоқ секілді. Сонау бір студент­тік шақтағы кез­десулеріміздің, пікірлесуіміздің барлығы да әдеби бірлестіктің айналасында өтіпті. Әңгімеміздің басты тақырыбы әдебиет қана болыпты. Біздің балаң түсінігімізде Жұмекеңмен тек әдебиет пен өнер хақында сөйлесіп, пікірлесуге болады деген ой орнығыпты.
Расында да, әдебиет пен өнер десе, шыбын жанын қиюға дайын тұратын Жұмекеңдей азамат­ты өз басым бұрын да, ке­йін де кез­дестірген емеспін. Ол, әрине, менің шығармаларыма ғана қамқор болған жоқ, журналистика факультетінің жанынан ашылған М.Сералин атындағы бірлестік мүшелерінің барлығына дерлік жанкүйер болып, қанатымен су тасыған қарлығаштай шырылдап жүретін.
Иә-ә, қызық үшін мен сіздерге өзім куә болған тағы да бір жайт­ты айта кеткім келеді. Бүгінгі оқырман қауымға кеңінен таныс ақын, көсемсөз шебері Бақытжан Абызовпен журналистика факультетінде бірге оқып, студент­тік жатақхананың бір бөлмесінде тұрдық. Ол өзі жас кезінде біртоға, сабырлы, қалай тартсаң да оңайлықпен қозғала қоймайтын салмақты жігіт еді.
Студент­тік күндердің бірінде республикалық «Жалын» баспасы М.Сералин атындағы бірлестікпен келісім-шарт жасасып, жас ақындардың «Темірқанат» ат­ты өлеңдер жинағын шығаратын болды. Бұл, әрине, студент­тер қауымы үшін әдебиет әлемінің табалдырығынан ат­тауға жақсы мүмкіндік туғызатын жауапты қадам еді.
Жұмекең әдеби бірлестікте танылған ақындардың өлеңдерін жинап, машинкаға бастырып, баспаға әзірлеуге кірісті. Оның ақындарға қоятын бір ғана талабы бар. Машинкадан шыққан өлеңдерін мұқият оқып, қатесін түзетіп тапсырса болғаны. Себебі машинка мінсіз болғанымен, машинистка дегендеріңіз әртүрлі.
Ал біздің Бақытжан өлең жазуға шебер болса-дағы, осы бір жұмысты атқаруға келгенде, өте құлықсыз. Машинкаға басылған өлеңдерін алдына алып, енді қарай бастаған кез­де, қас қылғандай, темекі тартқысы келеді. Балконға шығып, тау жаққа қарап, көк түтінді будақтатып тұрып ұзақ ойланады. Содан соң, Есенин мен Рубцовтың өлеңдерінен үзінді оқиды. Одан ке­йін шай ішуге аңсары ауады. Бір кесені күн батқанша сораптап, шекесі шып-шып тершіп отырады. Осылайша, қараңғы түсіп, түн болады. Бахаң мау­жырап, ұйқыға кетеді. Ақын дегеніңіз, қызық халық қой өзі!..
Әйтсе де, Есенин мен Рубцовтың аруағы ескермеген бір жайт, кеше бітірем деген ісін ертеңге қалдырып, қаннен-қаперсіз пырылдап ұйықтап жатқан Бақытжанның түсіне еніп: «Әй, Бәке, қолжазбаңды мұқият қарап, әдеби бірлестіктің жетекшісіне тезірек тапсырсаңшы. Мұндай мүмкіндік күнде туа бермейді ғой», – деп аян бермейтіні-ау деп әзілдейміз біз.
Ақыры, не болды дейсіздер ғой, әдебиет десе, басқа дүниенің бәрін ұмытатын Жұмекең келесі күні шыр-пыр болып: «Әй, Бақытжан, сенің өлеңдеріңді өзім-ақ оқып өткізе­йінші!» – деп, үстелде жатқан бір бума қағазды ала жөнелді. Иә, сол «Темірқанат» деген жұп-жұқа, алақандай ғана жинақ бүгінде Бақытжан Абызов секілді көрнекті ақындардың сағынышпен еске алатын аяулы естелігіне айналды емес пе.

* * *

Университет­ті тамамдаған соң, студент­тік шақтағы достар шартарапқа шашылып кет­тік. Жұмекең өзінің туып-өскен жері Жаңақорғанға барып, аудандық газетке орналасыпты деп естідік. Арадағы қарым-қатынасымыз көпке де­йін үзіліп қалды.
Еліміз тәуелсіздік алғаннан ке­йін Түркістан қаласынан Қожа Ахмет Ясауи атындағы халықаралық университет ашылып, әулиелі жерге қоныс тепкен білім ордасы алыс-жақыннан білікті мамандарды қызметке шақыра бастады. Олар таңдаған алғашқы ұстаздардың қатарында біздің Жұмекең де болды.
Бірде «Қазақ әдебиеті» газетінің редакциясында қызмет істеп жүрген кезімде Қазақстан Жазушылар одағының ғимаратына қарай аяңдап келе жатқан Жұмекеңді терезеден көріп қалдым да, үшінші қабат­тан жүгіріп түсіп, қарсы алдынан шықтым. Ол да мені көріп қуанып, күлімсіреп қоя берді. Әйтсе де, қабағында бір мұң бар секілді. Оның себебін:
– Кандидат­тық диссертациямды жазып әкеліп едім. Академиядағы кісілер республикалық басылымдарда жарық көрген пікір, рецензия керек деп отыр, – деп қысқаша ғана түсіндірді.
Тәңірім-ау, алғашқы әңгімелерімізді жаза бастаған кез­де біз үшін талай редакциялар мен баспалардың табалдырығын тоздырған Жұмекеңнен аяп қалатын не жанымыз бар. Тездетіп кандидат­тық жұмысымен танысып шықтым да, рецензия жазуға кірістім. Ендігі мәселе, оны жедел түрде жариялау қажет еді. «Әй, Жұмеке-ай, ертерек әкелмеген екенсіз де…» деген өкініш бар көңілімде.
Әйтсе де, «Алматы ақшамындағы» әріптестеріміз біздің өтінішімізді ескеріп, газет­тің ертеңгі нөміріне шығаратын болып уәде берді. Жұмекең қат­ты қуан­ды. Мен де замандасымның алдындағы бір парызымды өтегендей жеңіл тыныс алдым.
Күн еңкейіп, ұясына батып бара жатқан шақ еді. Жазушылар одағының қарсы алдындағы орталық скверде біраз серуендеп, бұрын ҚазМУ-дің бас корпусы болған тарихи ғимарат­тың маңындағы фонтанның жанына келіп отырдық.
– Жұмеке, – дедім мен көңілім толқып, – қалада қай жерге тоқтадыңыз?
– Осындағы бір туысымыздың үйіне, – деді ол жай ғана.
– Егер қарсы болмасаңыз, бүгін біздің үйге барайық. Қаладан сәл алыстау, «Қазақфильм» мөлтек ауданының жоғары жағындағы «Алатау» поселкесінде тұрамыз. Әйткенмен, тыныш жер. Шағын ғана ауламыз бар. Мынандай май тоңғысыз мырза күзде шай ішіп отырып, өзіңізбен әңгіме-дүкен құрар едік.
Жұмекең бірден жауап қата қоймай, бір уақ ойланып отырды да:
– Жақсы, – деді.
Екеуміз таксиге отырып, «Қазақ­фильм» мөлтекауданындағы ақырғы аялдамадан түсіп қалдық. Таксист қырсықтау кісі екен. Жоғары қарай тағы да көтерілейік дегеніме көнбей, «жол нашар» деп, қабағын кіржит­ті.
Әйтсе де, Жұмекеңе «Алатау» ауылының таза ауасы, жасыл желекке оранған көшелері ұнады.
– Түу, қандай тамаша? Тынысым ашылды ғой. Алманың иісі сезіледі, ә?! – деп тамсанып қояды.
Сол күні мен, шынымды айтсам, Жұмекеңе студент кез­де айта алмаған алғысымды айтып, құрмет­теп қонақ етіп, дастарқанға үйдегі бар мәзірімізді қоюды ғана ойладым. Екеуміз ауладағы биік-биік алма ағаштардың түбіндегі сәкіге жайғасып отырып, самаурынның ша­йын іштік. Ай сүт­тей жарық еді. Төңірек тып-тыныш. Тылсым дүниенің бізге айта алмай тұрған бір құпиясы бар секілді…
Бұл жолы да тек әдебиет туралы әңгіме айтумен болдық. Ке­йінгі кез­де жарық көрген жаңа шығармалар туралы және оларды оқығанда өзінің қандай ой түйгенін Жұмекең сыр етіп шерт­ті.
Бұл біздің соңғы кез­десуіміз екенін екеуміз де сезген жоқпыз…

Нұрғали ОРАЗ