Өмірде, шын мәнінде, ел мүддесін жеке басынан биік қоятын тұлғалардың ғұмыры ұрпаққа үлгі болып, санадан еш уақыт­та өшпесі хақ. Осы орайда, мен Қазақ­станның еңбек сіңірген қайраткері, Қазақ­стан Кітапханалар қауымдастығының президенті, Еуразия Кітапханалық қауымдастығының тұңғыш президенті, Қазақ­стан кітапханалық қоғамдастығының әлемге танымал көшбасшысы Роза Бердіғалиеваны айрықша атап өткім келеді.

Ол – еліміздің рухани өмірінде қайталанбас із қалдырған,мәдениет­тің дамуына орасан зор үлес қосқан бірегей тұлға. Оның жүріп өткен өмір жолы – жай ғана сырғып өткен уақыт емес, айналасына ұлағат­ты ұшқынын шашқан, тағылымға толы тарих. Күні кеше ғана арамызда жарқырап жүрген мейірімді, жарық дүниенің сәуле нұрына шомылып, еліміздің кітапхана саласын дамытуға ғұмырын арнаған басшым әрі кәсіби тәлімгерім болған Роза Аманғалиқызымен бірге Ұлт­тық кітапханада ұзақ жылдар бойы қызмет­тес болған, кітапхана ісінің қызығы мен қиындығын бірге көрген кезең санама сағынышпен оралады. Жаны жайсаң, кішіпейіл, парасат­ты жан әрбір адамның еңбегін әділ бағалап, барлық қызметкерлерге үлкен құрметпен қарайтын.
Әт­тең, биыл 5 мамырда Роза Аманғалиқызының туғанына 80 жыл толар еді. Оның кітапхана саласын дамыту жолында төккен маңдай тері мен табанды еңбегі ешқашан ұмытылмайды, артына қалдырған ұлағат­ты да тағылымды мұрасы халқы барда мәңгі жасай береді!
Роза Аманғалиқызы бірімізге ана, бірімізге туыстай жақын болды, бар білгенімен бөлісіп, қолынан келер жәрдемін еш аяған жоқ. Сонымен қатар ол шәкірт­терінің кәсіби қабілеті мен талантын ашып, шығармашылық тұрғыда шыңдады, дарын қабілет­терін одан әрі дамытуда әдістемелік бағыт-бағдар берді. Басшылық қызметінде қиындығы мен қызығы қатар жүретін, білімнің сан саласын қамтыған кітапханашы мамандығының нағыз майталманы, рухы биік, өресі кең, еліміздегі кітапхана саласын әлемге танытуда үлкен қажырлық пен та­бандылық танытқан тұлға бола білді.
Еліміздегі бас кітапхана болған Қазақ­стан Республикасы Ұлт­тық кітапханасы Роза Аманғалиқызының тікелей басшылығымен 1991 жылы ұлт­тық мәртебесін алды және республиканың аса бағалы мәдени нысаны ретінде мемлекет­тік және қоғамдық маңызға ие болды. Қазақ­станның еңбек сіңірген қайраткері, кітапхана саласының майталманы Роза Бердіғалиеваның өз сөзімен айтатын болсақ: «Міне, осыны мен өз өмірімде жасаған ерлігім әрі ұлтыма тигізген пайдам болды деп есептеймін. Қазір ұлт­тық мекемелер көп, шүкір, бірақ сол кез­де мұндай мәртебеге сұрану өз басыңды қатерге тіккенмен тең еді». Шынымен де, елімізде тұңғыш рет ұлт­тық статус алған мекеме біз болдық.
Еліміздегі кітапханаларда «Қазақ­станның кітапханалық астанасы», «Шекарадағы кез­десу» жобаларымен қатар, «Әлем жады», «Жазба ескерткіштерін сақтау», «Қазақ­стандық корпоративтік каталогтеу» сынды мағыналы халық­аралық деңгейдегі бағдарламалар аясында арнайы конференциялар, семинарлар, дөңгелек үстелдер арқылы орасан зор жұмыстар атқарып, шығармашылық топтардың жұмысын ұтымды үйлестіре білді. Өзінің жаңа тың идеяларымен еліміздегі кітапханашы мамандарды, оқырмандарды, журналистерді, шығармашылық қайраткерлер мен зиялы қауым өкілдерін біріктіріп, тығыз қарым-қатынас орнат­ты. Осы орайда Р. Бердіғалиеваның 2007 жылы Қазақ­стан Республикасының Ұлт­тық академиялық кітапханасында жүзеге асырған «Электрондық мемлекет­тік кітап­хана қоры – Қазақ­стандық ұлт­тық электрондық кітапхана» – ҚазҰЭК (КазНЭБ) арнайы жобасын айрықша атап өткім келеді. Бұл әлемдік ақпарат­тық кеңістіктегі қазақ контентін дамытуға үлес қосу үшін жасалған ауқымды жоба ретінде жүзеге асырылды. Бүгінгі таңда Қазақ­стан Республикасының Ұлт­тық академиялық кітапханасы еліміздің және әлемнің ғылыми, әдеби және мәдени мұраларын сақтап қана қоймай,әлемнің кез келген нүктесінен пайдаланушыларға сан алуан электронды сервистерді ұсына отырып, қашықтықтан жұмыс жасау мүмкіндігін дамытып, оқырмандарға қолайлы мүмкіндіктер жасап келеді.
Р.Аманғалиқызының мемлекет­тік қызмет­тегі өмірлік ұстанымында қолға алған бастамалары елімізде бірінші болып жүзеге асырылатын. Ол – кітапханашылардың бірінші республикалық съезі, бірінші халықаралық оқу конгресі, жас кітапханашылардың алғашқы слеті. Сондай-ақ «Шекарадағы кез­десулер», «Қазақ­стандық Ұлт­тық Электрондық кітапхана», «Кітапхана астанасы» ат­ты жобалар, еліміздің кітапханалары аясында жыл сайын өткізілетін «Бір ел – бір кітап» республикалық акциясы және т.б. Оның ішінде, бүгінгі күнге де­йін елімізде дәстүрлі түрде жүзеге асырылып жатқан «Бір ел – бір кітап» ауқымды жобасын айрықша айтуға болады. Бұл маңызды жобаның ұлт­тық тұтастығымызға бастайтын ұлы тұлғаларымыз­дың кітаптарын бір мезгілде бүкіл ел болып оқып, кітап оқу мәдениетін қалыптастыруда және ұлт­тық әдебиетіміздің ең үздік туындысын кеңінен оқып,танып-білуде беретін мүмкіндігі зор екені сөзсіз. Роза Аманғалиқызы бір сұхбатында: «Заманауи кітапханаларда белсенді, мобильді, өзгерістерден қорықпайтын, заманауи технологияларды меңгерген, бірнеше тілдерді білетін мамандар жұмыс істеуі керек. Жалпы, кітапханашы – болашақтың кәсібі. Бүгінгі кітапханалар өткеннің мұрасын сақтап қана қоймай, болашақтың ақпарат­тық базасын жасайды. Мен бұған сенемін. Біз уақыт­тың байланысы үзілмеуі және адамзат­тың жадын өшірмеу үшін жұмыс істейміз. Бұл үлкен миссия бізді шабыт­тандырады» деп атап өткен болатын. Шын мәнінде, біз оқырманның кітап оқу арқылы сан салаға қатысты білім алуына тікелей дәнекерміз. Ол өзінің саналы ғұмырында 35 жылдан астам уақыт бойы Мемлекет­тік жасөспірімдер кітапханасы, ҚР Ұлт­тық кітапханасы және Астанадағы ҚР Ұлт­тық академиялық кітапханасы сияқты жетекші республикалық кітап­ханаларды басқарды. Роза Аманғалиқызы Мемлекет­тік республикалық жасөспірімдер кітапханасының ұйымдастырушысы және тұңғыш директоры (1976–1984), Қазақ­стан Республикасы Ұлт­тық кітапханасының бас директоры (1987–2003), Қазақ­стан Республикасы Ұлт­тық академиялық кітапханасының ұйымдастырушысы және тұңғыш бас директоры (2003–2009) болды. Қызмет жылдарында Р.Бердіғалиева ғылыми-зерт­теу қызметімен айналысып, 1997 жылы «Қазақ­стан Республикасы Ұлт­тық кітапханасының құрылуы және 1931–1945 жылдары тарихи зерт­теулердің дамуы» тақырыбында диссертация қорғап, тарих ғылымдарының кандидаты деген ғылыми атағын алды. Ал 1995–2008 жылдары БҰҰ жанындағы Халық­аралық Ақпарат­тандыру академиясының «Кітапханатану» салалық бөлімшесінің корреспондент-мүшесі, 1998 жылдан Еуразия Халықаралық экономикалық академиясының корреспондент-мүшесі, М. Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақ­стан университетінің құрмет­ті профессоры атанды.
Р. Бердіғалиева – сонымен қатар кітапхана саласы бойынша 300-ден астам мақаланың авторы. Оның «Қазақ­стан Республикасы Ұлт­тық кітапханасының қалыптасуы және тарихи зерт­теулердің дамуы (1931–1945)» монографиясында алғаш рет мұрағат­тық және жарияланған дереккөздердің кең ауқымы негізінде Қазақ­стан Республикасы Ұлт­тық кітап­ханасының дамуына кешенді зерт­теу жүргізіліп, қызметкерлердің Қазақ­стан тарихының деректану және тарихи библиографиясын әзірлеуге қатысуы туралы мәлімет­тер көрсетілген.
Қазақ­стан Кітапханалар қауымдастығын әлемге таныту жолында
Р.Бердіғалиева қажырлы еңбек сіңірді. Ол әлемдік аренада Халықаралық Азия және Океания елдері Кітапханалық қауымдастықтар мен мекемелерінің халықаралық федерациясы Тұрақты аймақтық комитетінің мүшесі (2007–2011 және 2011–2015 жылдарға сайланған), 2003 жылдан бастап ақпаратқа еркін қол жеткізу және сөз бостандығы комитетінің (IFLA) мүшесі, Түркітілдес елдер кітапханалары бірлігінің вице-президенті, Еуразия Кітапханалық қауымдастығының президенті және вице-президенті (2001–2003; 2003–2005), «Қазіргі ғылым, мәдениет, білім және бизнес әлеміндегі кітапханалар және ақпарат­тық ресурстар» халықаралық конференциясын ұйымдастыру комитетінің мүшесі (Қырым 2007, 2008), «Қырым – 2011» және «Қырым – 2012» халықаралық конференциясы Байқау кеңесінің мүшесі қызмет­терін үлкен жауапкершілікпен атқарды. Елімізде Роза Аманғалиқызының еңбегі жоғары бағаланып, 1995 жылы «Қазақ­стан Республикасының еңбек сіңірген қайраткері» атағымен, 2000 жылы Құрмет орденімен, Президент­тің Алғысхатымен қоса тағы да басқа бірнеше халықаралық медальмен марапат­талған.
2020 жылы Роза Аманғалиқызының өнегелі өмірі мен атқарған қызметін үлгі ете отырып, ұрпақтар сабақтастығын жалғастыру, жастар арасында кеңінен насихат­тау және есімін мәңгі есте сақтау мақсатында Ұлт­тық кітапханасының Кітапханатану залына есімі берілді. Ұлт­тық кітапханада Қазақ­станның еңбек сіңірген қайраткері, 40 жылдан астам өмірін кітапхана ісін дамытуға жұмсаған маман Роза Бердіғалиеваны еске алу кеші және «Мен артымда із қалдырғым келеді» ат­ты кітаптың тұсаукесер рәсімі өткізілді.
Мен, осындай кітапхана ісінің көшбасшысымен және өзінің үзеңгілес небір жайсаң жандарымен бірге әріптес болғанымды есепсіз бақытқа балаймын. Өмірімдегі кітапханамен байланысты бүкіл кезең сол тұлғалардың есімімен тығыз байланысты. Кітапхана тарихындағы өткеннің еншісінде қалған бұл жылдар мен үшін ең жарқын, табысты, айрықша тарихи есте қалатын оқиғаларға толы болды.
Атап айт­қанда, 2006 жылғы маусымда Қырымда өткен «Қазіргі ғылым, мәдениет, білім және бизнес әлеміндегі кітапханалар мен ақпарат­тық ресурстар» XIII халықаралық конференциясы. «Ақпарат­тан білімге: кітапханалардың, университет­тердің және кітап нарығының рөлі» тақырыбындағы халықаралық конференцияда бірге болған сапар ерекше есімде қалды. Бұл конференцияның ерекшелігі – оған әлемнің 40 шақты елінен 4 мыңнан астамы қатысты. Кітапханалардың, баспалардың, кітап сату және кітап тарату ұйымдарының; ғылым, мәдениет және білім беру мекемелерінің мамандары мен басшыларына арналған әлемдік кәсіби форумда Р.Аманғалиқызының бастамасымен алғаш рет қазақ­стандық кітапханалардың «Қазақ­стан кітапханалары күні» ауқымды, жаңа формат­та әлемге таныстырылды.
Кітапхана саласына өлшеусіз үлес қосып кеткен Р. Бердіғалиеваның, әсіресе 1989 жылы кітапханалық жұмыс үдерісінде еліміздегі алғашқы автомат­тандырылған кітапханалық-ақпарат­тық жүйесін (АБИС) зор мақтанышпен атап өткім келеді. Бүгінгі таңда еліміздің барлық кітапханалары осы бағдарламаның жаңартылған жүйесімен (WEB-РАБИС) табысты жұмыс атқаруда.
Сондай-ақ Ұлт­тық кітапхана қорындағы көне күйлер мен ұлы тұлғалардың дауыстары жазы­лған күйтабақтар цифр­лық форматқа көшіріліп, 1998 жылы «Қазақ­станның музыкалық мұрасы» атауымен СD-диск болып жарыққа шықты. Бұл жұмыс мемле­кет­тік қаржысыз, ЮНЕСКО-дан жеңіп алған грант есебінен жүзеге асырылды. Өзім куә болған, осындай жоғары деңгейдегі ірі бағдарламалар мен жобаларды қолға алып, жүзеге асыруда теңдесі жоқ көшбасшының табанды еңбегі тасқа таңба басқандай тарихта қалары анық.
Ақылы мен ажарына пайым-парасаты одан әрі көрік беріп, сенімді сөз саптаулары әуенді үнімен үйлесе кететін аяулы жанның әрбір өнегелі ісі мен жүріп өткен дара жолы әлі талай буынға үлгі болары сөзсіз.
Есімі ел жадында мәңгілікке қалған халқымыздың түрлі саладағы небір қайсар қыздарының қатарына мақтанышпен қоса алатын Роза Аманғалиқызының рухты келбеті мен айрықша жаратылысы жадымыздан еш уақыт­та өшпейді. Қазақ­стандағы кітапхана саласының игі бастауында есімі алтын әріппен жазылған, көзі тірісінде-ақ тау тұлға екенін дәлелдеп кеткен Роза Аманғалиқызының абырой-беделі уақыт өткен сайын артпаса, еш аласармақ емес. Рухыңыз пейіштің төрінде шалқысын, ұлағат­ты ұстазым!

Қаншайым ИЗАМБЕКОВА,
ҚР Ұлт­тық кітапханасының
«Қорды толықтыру» қызметінің
жетекшісі