Бүгінде қазақ театр өнері кеңістігінде өзіндік орны бар І.Омаров атындағы Қостанай облыстық қазақ драма театры осыдан ширек ғасыр бұрын Жамбылбек Есенбековтің режиссурасымен қойылған Әбіш Кекілбайдың «Абылай хан» драмасымен ашылды. Бұл театрдың шаңырақ көтеруі – Республика өміріндегі үлкен жаңалық, еліміздің рухани тынысындағы елеулі құбылыс болды. Жаңа ұжымның актерлік құрамын Торғай өңірінің танымал артистері мен Темірбек Жүргенов атындағы Қазақ ұлт­тық өнер академиясының түлектері Қазақ­станның халық артисі, профессор Т.Жаманқұловтың шеберханасынан тәлім алған 22 шәкірт құраған еді. Содан бері шығармашылық шыңдалудың бірнеше баспалдағын басып өткен театр ұжымы жүзден астам қойылым сахналап, жергілікті көрерменге өнер нұрын төкті. Театр репертуарынан әлемдік және ұлт­тық классикалық туындылармен бірге, заманауи драмалар да жарқырап көрінді. Сонымен қоса жергілікті авторлардың өңір үшін маңызды деген тақырыпта жазылған туындылары да біраз сахналанды. Осы жылдар ішінде театр ұжымы бірнеше республикалық және халықарлық театр фестивальдарына белсенді қатысып, жүлделі орындарды да иеленді.
 Қазіргі кез­де аталған өнер ұжымы тәжірибе алмасуға, біліктілік арт­тыруға, театрдың шығармашылық әлеуетін нығайтуға айрықша мән беріп отыр. Былтырдан бастап театрдың директоры қызметіне таға­йындалған Асхат Зауатбек біршама істерді атқарып үлгерді. Ол шетелдік және отандық режиссерлермен тығыз шығармашылық байланыс орнатуды қолға алып, актерлердің шыңдалуына, жаңа бағыт­тарда жұмыс жасауына күшін салып жатыр. Сол сияқты театрдың әрбір жаңа қойылымына театр сыншыларын шақырып, талқылау ұйым­дастыруды да қолға алды.
Жақында аталған театр ұжымының сахнасына алыс-жақын шетелдерге кеңінен танымал Беларусь Республикасының режиссері Даниил Филиппович Ш.Айтматовтың «Теңіз жағалай жүгірген тарғыл төбет» деп аталатын туындысын қойды. Спектакль­дің премь­ерасы үстіміздегі жылдың 20–22 ақпанында өт­ті. Шығарманың сахналық нұсқасын өзі жасаған режиссер Ш.Айтматов повесінің желісінен бөлек, автордың балалық шағындағы естеліктерін де қосқан екен. Бұл арқылы режиссер шығарманың жазылу үрдісі мен жазушының отбасы тап болған қиындықтарды көрсетуді мақсат еткен.
Спектакльге психологиялық күй беріп отыратын адамдардың тағдыры мен олардың бастан кешкен оқиғалар тізбегі режиссер тарапынан дұрыс өрілген. Қойылым басталған кез­де Кирискінің анасы Ж.Үсенова мен әкесі Эмрайин Қ.Маратұлы екеуінің үстел басындағы өзара әңгімесінен осы отбасына әлдебір қауіптің төніп тұрғаны аңғарылады. Күйеуінің алыс сапарға ат­тануына қарсылық білдірген әйел ішкі күдіктерін одан жасырмайды. Бірақ отағасы алған бетінен қайтпайтынын мәлімдеп, жол қамына кіріседі. Бұл сахна жазушының анасы мен әкесі Төреқұл екенінен хабардар етеді. Өйткені, шашылған қағаздарды қолына ұстап, бір бұрышта отырып терең ойға шомған жас бала оларға қарап оқтын-оқтын жазумен болады. Бұл негізгі оқиғамен әдемі қабысып, 1938 жылғы сталиндік репрессия құрбанына айналған Төреқұл Айтматовтың қайғылы тағдыры арқылы сол дәуірде ел үшін жанын пида еткен барша зиялылардың өмірін елестетеді. Режиссер жазықсыз жандардың жазалануын символдық тұрғыда шешкен. Үстіне қара киім киіп, музыка ырғағымен билеген «жан алғыштар» қызыл империяның шектен шыққан қатыгездігін би арқылы бейнеледі.
Психологиялық театр аңғарында жүретін қойылымда әдемі актерлік ансамбльдік ойын болды. Спектакль­де жазушының бала кезі мен он екі жасар Кирискі рөлін Олжас Бегайдаров кескіндеді. Қолына қалам алып, айналасына ойлы көзбен қараған жас бала отбасына төнген қауіп-қатерді аса үлкен күйзеліспен баяндайды. Актер бір кейіпкерден екінші кейіпкерге ауысуды шеберлікпен, жүйелі үйлесіммен берді. Ол Кирискіні жан дүниесі таза, өмірге құштарлықпен қарайтын жасөспірім етіп сомдады. Атасы мен әкесіне және немере ағасына арқа сүйеген Кирискінің теңізге шыққан кез­дегі көңіл күйі мен эмоциялық таңданыстары көңілге қонымды болды. Бірақ буырқанған дауылға тап болып өмір үшін күресетін сахналарда Кирискінің еркелеп отыруы сенімсіз. Тіпті шамадан тыс көз жасына ерік беріп, тұншығып сөйлеуі де спектакльдің мелодрамалық арнаға түсіп кетуіне алып келді. Актер ойынында үш бірдей ержүрек адамның тәлімін көрген баланың бойынан қайсарлық пен төзімділікті көрсету жетіспей қалды. Сонымен қоса орындаушының тым ересек көрінуі де бала мінезінің кейбір қырының ашылуына кедергі болды. Біз талант­ты актердің шеберлігін бағалай отырып, Кирискіге жастық жалын, қызулық пен ширақтық қажет көрінгенін жасырмаймыз.
Қойылымның идеялық мазмұнын ашуда орны бөлек кейіпкердің бірі – Орган. Бұл рөлді сомдаған Қонысбек Бегайдаров қыртысы мол кейіпкерінің психофизикалық қалып күйін тура тапқан. Оның Органы өмірдің ащы-тұщысын көп көрген дана қарт­тың деңге­йіне көтерілді. Сөзі мығым, қимыл-қозғалысы шапшаң, төңірегіндегі жастарға өмірлік тәжірибесін ерінбей үйретіп келе жатқан парасат­ты тұлға болып есте қалды. Өмір мен өлім арпалысқан сәт­тегі Орган бойындағы қажыр мен жігер актер ойынында терең бейнелеу тапқан. Шөл қысқанына қарамастан, қолдағы аз суды үнемдеп, бір ұрт­там аузына алмай, табандылық танытады. Ақыры балаларының өмірін аман сақтап қалуға ниет­теніп қараңғы түнде суға секіріп кетеді. Органның өзін құрбаныққа шалуы оның ұрпақ алдындағы азамат­тық парызын, тірліктің қиын сәтінде ар мен ожданға кінәрат келтірмеудің озық үлгісіне айналды.
Спектакльдің өн бойында күрделі қарым-қатынастарды ұстап отыратын Эмрайин – Қуаныш Маратұлы мен Мылгун – Нұрлыбек Кенжеахметов ойындары да тартымды шықты.
Қ.Маратұлының Эмрайині жүрегі таза, адамгершілік қадір-қасиетін жоғары ұстайтын дара сахналық бейнеге айналған. Оның сабырлы да ойлы тұлғасынан, бет-пішінінен, дала даналығын бойына сіңіріп өскен адамның болмысы аңғарылады. Актер Эмрайиннің әкесімен, баласымен қоштасатын сахналарында оларды ерекше жақсы көретінін бет-жүзіндегі өзгерістер арқылы бедерледі. Әсіресе қайық үстінде бұғанасы қатпаған ұлын бауырына басып, оған жұбату сөздер айтқанымен де, бала тағдырының белгісіздігіне қат­ты қиналып тұрғанын көкірегін қарс айырған күрсініс арқылы берді. Актер жігіт­тің шарасыздығын, өкінішін және баласына деген қамқорлығын ішкі толқулар арқылы бедерледі.
Мылгун рөліндегі Н.Кенжеахметов өз кейіпкерінің мінезін сібірлік нивх тайпасы ерлеріне тән етіп беруге талпынған. Мылгун актер ойынында көп сөйлемейтін, айналасын іштей барлайтын, оймен шолып байыбына баратын, бастаған ісін бітірмей тынбайтын табанды жан болып бейнеленді. Осындай құрыштан құйылғандай аңшының шөл мен аштықтың құрсауынан азап шеккен кез­дегі психологиясындағы өзгерісті актер сабырсыздық таныту мен айқайға басу арқылы ашқан. Мылгунның әрекет­терінен жұмырбасты кез келген пенде үшін жарық дүниені қиюдың оңай емесі анық оқылып, аяныш тудырады. Ал ажал қармағына ілінердің алдында қызының қуыршағын аялай сипап, жанары жасқа толып онымен қоштасуы, Мылгунның мейірімді әке екенін ұқтырады.
Спектакльде театр актерлерінің аға, орта және жас буын өкілдерінің бірге ойнауы жақсы нәтижеге жеткізген. Дегенмен де енді ғана сахналық өмірін бастаған қойылымды одан әрі күшейту үшін алдағы уақыт­та актерлердің барлығы да бейне табиғатын тереңдетіп, кейіпкердің өсу эволюциясын көрсетуге, екінші планды ашу жағына көбірек мән бергендері жөн. Көпшілік сахналарында пластикалық қимыл-қозғалыстардың арасында айтылатын диалогтердің көбі түсініксіз болды. Сахнадағы сөздің анық та мағыналы айтылуы, оның астарын ашу, өзіндік үнін, ырғағын табу барлық актерлер үшін басты міндет болып тұр. Сол тәрізді қойылымның ырғақ-екпіні тым төмендеп кеткендіктен оқиғаның даму қарқыны да бәсеңдеп, ұзаққа созылды.
Режиссер мен суретші Дарын Қалпенов кеңістікті тұтас пайдалануға ұмтылған. Сахнаның ортасында орналасқан қайық актерлердің еркін қимылдауына кедергісін келтірген жоқ. Алайда режиссердің суретшімен жұмысынан бүгінгі сценографиялық бейнелі шешімдер байқалмады. Теңіз бетіндегі алай-дүлей буырқанған дауылды көрсететін тұста қара целлофанмен аспанға атқан су толқынын жасап, қалың тұманды бұрқыраған түтінмен беруі әсерлі болды. Бірақ табиғат­тың дүлей күшін әлі де болса сахналық эффектілермен, түрлі-түсті жарықпен әрлей түссе болар еді.
Д.Филиппович тарапынан табылған музыка әрекет­тердің алмасуын сүйемелдеу емес, кейіпкерлердің көңіл күйін, психологиялық толғанысын ашуға, оқиға мазмұнын тереңдетуге бағыт­талған. Хореограф Вадим Дубовик пен жарық қоюшы Еламан Ахметов қойы­лымның көркем мазмұнын ашуға өз үлестерін қосқан.
Қорыта айтқанда, спектакльдің басты идеясы ұрпақ жалғастығын сақтау, жаныңда жүрген туған-туыстарыңды тірісінде құрмет­теп, сыйластықты күшейту болып табылады.
Біз аталған спектакльден кәсіби өнерге тән сахна мәдениетін, театрдың күрделі туындыларды меңгере алатын шығармашылық өресін байқадық.

Бақыт НҰРПЕЙІС,
өнертану докторы,
Темірбек Жүргенов атындағы
Қазақ ұлт­тық өнер академиясының профессоры,
театртанушы