Қазіргі әлемде ақпарат бізді төрт тараптан қоршап тұр. Әлеуметтік желілер, жаңалықтар таспасы – бәрі үнемі бір нәрсені оқуды, қарауды, білуді талап етеді. Күн сайын санамыз жүздеген хабарлама, жаңалық пен бейнетаспалардан ақпарат қабылдайды. Алайда шексіз ақпарат ағымында миымыз тез шаршап, назарымыз шашырап, маңызды дүниелерді қабылдау қиындай түседі. Ақпарат бізді жан-жақтан қоршап алды — мұның әсері кейде байқалмайды, бірақ уақыт өте келе ол қажыта бастайды.

Ақпараттық жүктеменің көп болғандағы салдары:

Назарымыз шашырап, бір істі аяғына дейін жеткізу қиындайды. Ұялы телефонға келген әр хабарлама, әр жаңарту ойымызды бөліп, маңызды нәрсеге зейін қоюды қиындатады. Бір уақытта бірнеше іспен айналысып жүріп, ешқайсысына толық кірісе алмай қаламыз.

Кейде әлеуметтік желілердегі үздіксіз жаңартулар бізге «бір маңызды нәрседен қалып қойғандай» әсер береді. «FOMO» — бірдеңені өткізіп алу қорқынышы — тұрақты күйге айналып, мазасыздық пен күйзеліске ұрындырады.

Тым көп ақпаратты қабылдай берудің салдарынан есте сақтау қабілетіміз әлсірейді. Миымыз қажетсіз мәліметтерді сұрыптауға үлгермей, расында маңызды дүниелер назардан тыс қалады немесе тез ұмытылады.

Ал қысқа форматтағы контент — TikTok, Reels, YouTube Shorts — жылдам әрі жеңіл ақпаратқа үйретіп, терең ойлану қабілетімізді әлсіретеді. Ұзағырақ мәтіндер мен күрделі ойларды қабылдау барған сайын ауырлай түседі.

Ғылыми зерттеулер не дейді?

Цифрлық шаршау тақырыбына әлемнің әр түкпірінде көптеген зерттеулер жүргізілуде. Мысалы:

Сан-Францискодағы Калифорния университетінің зерттеуі жаңа ақпараттың миға үнемі әсер етуі нейрондық желілердің қызметіне өзгеріс енгізетінін анықтады. Бұл бір тапсырмаға шоғырлануды қиындататынын көрсетеді.

2018 жылы Nature Communications журналында жарияланған зерттеу ақпараттың шамадан тыс көптігі шешім қабылдау үдерісін тежеп, адамдардың өз таңдауын анық жасауына кедергі келтіретінін дәлелдеді.

2019 жылы Journal of Anxiety Disorders журналындағы мета-талдау цифрлық арналар арқылы ақпарат тұтынудың артуы мазасыздық пен стресстің жоғары деңгейлерімен тікелей байланысты екенін көрсетті.

Цифрлық шаршаудан қалай арылуға болады?

Кейде бізге жай ғана үзіліс керек. Ұялы телефонды сөндіріп, әлеуметтік желіден алыстап, өзімізге уақыт бөлу маңызды. Кітап оқып, табиғатта серуендеп, ойымызды тынықтыру арқылы миымыз демалады.

Ақпаратты сұрыптауды үйрену де қажет. Әр жаңалыққа, әр хабарламаға үңіле беру міндет емес. Өзіңізге расында пайдалы, маңызды дүниені таңдаңыз.

Гаджеттерді шектеу де көмектеседі. Кешкі уақытты экранға емес, өзіңізге арнаңыз: сүйікті кітабыңызды ашыңыз, жақындарыңызбен әңгімелесіңіз немесе тыныштықта өз ойларыңызға үңіліңіз.

Ақпараттың шексіз ағынында адасып қалмау үшін, ең алдымен, өзіңізге қамқор болыңыз. Миымызды шамадан тыс жүктемей, оған демалыс беруді үйрену — бұл біздің заманымыздағы ең маңызды дағдылардың бірі.

Жәнібек Аружан,

Абылай хан атындағы

ҚазХҚ және ӘТУ университетінің 1 курс студенті.