ҚАДЫРДЫҢ ҚАҒЫТПАЛАРЫ
Қадыр Мырза Әли ақындығы, көп қырлы қаламгерлігі өз алдына, энциклопедиялық білім жиған, аса жоғары интеллект иесі, зияткер, дегдар адам еді. Бұл кісімен небәрі 1-2 сағат сұхбат құрғанның өзінде көзің ашылып, рухани биіктеп қалатынбыз.
Талантты адам сан қырлы, тағдырлы келеді ғой. Қадағаңның сол көп қырының бірі – қағытпалары, айтқыштығы. Былай айтқанда, афоризмдерінің кеңейтілген түрі.Сірә, алдағы күнде ақынның осы бір алабөтен қыры да өзінің зерттеушісін табуы мүмкін.
Қысқасы, Қадырдың күлкісі жай күлкі емес, астарлы, айшықты, парасат пайымға толы кемеңгер күлкі.
– Жоғары әдеби курсқа биыл кімдер барады екен?
– Менің естігенім дұрыс болса, Сәкен Жүнісов пен Адам Мекебаев баратын сияқты.
– Оларға бүл оқудың не керегі бар?
– Неге керек болмасын,– дейді осы тұста әңгімеге Қадағаң араласып.
– Адам Сәкен болсам, ал Сәкен Адам болсам деп барады да!
* * *
Қадекең құлжаның асығындай шағын адам.Сырағаң болса алпысыншы размерлі костюм-шалбар киетін ірі кісі. Бір күні Қадағаң киімілгіштің алдында:
– Пальтом жоқ, шамасы, Сырағаң киіп кеткен болар?– деп тұр дейді.
* * *
– Пәленшекең соңғы кезде айтпасты айтатын болыпты. Сірә, алжыған-ау деймін! – дейді бір тойда Әбділда ақсақал ескі бір досы, құрдасы қақында.
– Әбеке, сіз қателесесіз! – дейді ақын ағасын мұқият тыңдап отырған Қадыр.– Ол кісінің алжуы тіптен мүмкін емес!
– Неге мүмкін емес?
– Алжу үшін адамда, алдымен, ақыл болу керек қой. Сол таусылған кезде ғана адам алжи бастайды. Ал сіздің құрдасыңызда, көңіліңізге келмесін, сол ақыл о баста болып жарытпаған-ау, сірә!..
* * *
Бұдан бірнеше жыл бұрын мерзімді баспасөзде екі жас қаламгер тістесіп қалады. Оның біреуі – Мұхтар Мағауин, екіншісі – Сәбит Досанов. Алдымен жармасқан Досанов тәрізді.Авторлардың аттарына бірден мән берген Қадыр Мырзалиев:
– Біздің қазақ әдебиетінде әуелден солай: Әр Мұхтардың бір Сәбиті болуға тиіс, әйтеуір,– дейді.
* * *
Үнемі ағайыншылық, жершілдікпен шұғылданып келе жатқан бір әкім Қадыр Мырзалиевтен:
– Сіз осы қай жерде туғансыз?– деп сұрайды.
Ол жағы ресми құжаттарда дұрыс көрсетілген, – дейді ақын. – Одан да Сіз менің қайда туғанымды емес, қайда туа алмағанымды сұрасаңызшы.
Бастық сөздің астарын түсініп, қып-қызыл болып кетеді.
* * *
– Әзіл-қалжыңға ұста, әріптестерін үнемі мұзға отырғызып жүретін Садықбек Адамбеков бір отырыста алдында тұрған арақ -шараптан татып алмай, зіңгітіп су іше береді. Іше береді. Сөйтіп отырып жүрегін ұстап:
– Мен кетсем осы жүректен кететін шығармын! – дейді. Осы сөзін отырыс бойына бірнеше айтады.Соны байқап отырған Қадекең:
– Сәке, саспаңыз. Сіз кетсеңіз, жүректен емес, қуықтан кетесіз-ау, – дейді.
* * *
Бірнеше кісі жиналып қалады. Қазақтың әсіресе үлкен кісінің ру сұрайтын әдеті қалмаған ғой. Бір белгілі кісі біреуге «осы сен арғын емес пе едің? – дейді. «Иә», – дейді ана кісі. Сонда осы бір сәтті аса жақтырмаған Қадекең: «Ол кісі арғын емес, ол кісінің әйелінің туған қайнысының туған ағасы, күйеуі арғын» депті.
Мына жаңылтпашты әлгі кісі ақыры түсінбепті.
* * *
– Мен осы көтерілуден қорықпаймын, төмендеуден қорқамын, – дейді Шота Уәлиханов биік төбеден түсіп келе жатып.
– Оған таңқалуға болмайды, – дейді Қадекең. – Бұл жалғыз Сізге ғана емес, бүкіл төрелерге тән ауру.
* * *
Автобус аялдамасында бір бозбала Қадыр Мырзалиевке келіп:
– Шылымыңыз жоқ па? – деп сұрайды.
– Шылым шегуге әлі жасым жеткен жоқ, айналайын,– дейді елу мен алпыстың аралығында алшаңдап жүрген ақын.
ПІКІРЛЕР2