Қожабай, Тайжан, Болман сияқты жыр алыптары шыққан қасиетті Ұлытау топырағы, қазақ жырының қоржынын қомпайтқан өңірдің бірегейі. Студенттік шағымда Сайлаухан Нәкенов, Аппаз Қаражігітов, Шынболат Ділдебаев бұйдасын ұстаған адуынды рухани көштің екпіні қандай еді, шіркін! 1997 жылы облыс тарағанда алды марқұм болды, соңы шілдің қиындай шашылып осы өңірде жас қаламгерлер қарасын көрсетпей кетіп еді. Абай Ораздан басқасы. Оның өзі Қарағанды мектебінен шыққан. Жақында Жезқазған қаласында ақын, жазушы Кенжебай Ахметовтің 60 жылдық мерейтойына барғанда бір шоғыр жас ақындардың өлеңдерін тыңдап, Алматыға арқалап алып келдім. Өлең өлкесіндегі сапарларың сәтті болсын, бауырларым!
Бағдат МҮБӘРАК,
ақын, Халықаралық «Алаш» әдеби сыйлығының лауреаты.
Мамыр ма, маусым ба еді,
Көңілді көркем еткен.
Нәзіктік – даусыңда еді,
Елітіп, еркелеткен.
Жадырап, құшып сағым,
Жанымды жібіттің кеп.
Көңілді қытықтадың,
Кеудемде үміт бүрлеп.
Толқыны жартас соққан,
Тұтасқан төңірегі.
Біз жаққа Балқаш жақтан
Құдаша келіп еді.
Өмір тұр – жанарында,
Өлең тұр – қылығында.
Қылығы – қаламымда,
Құдаша – құрығымда.
Бидай өң, балғын реңің
Алысқа алып қашып…
Білегі қалды керім,
Биледік қол ұстасып.
Өмірді ұршықша естім
Сәт келмес тағы мұндай.
Құдаша, ыршып кеттің
Балқаштың балығындай.
Жұтқандай қыздың демін
Балбырап балқып әр күн.
Ұйқымды бұздың менің –
Ұйықтай тартып алдың!
Өртенеді нәзік кеудем, жанып іш,
Өмір деген жаңылыс пен жарылыс.
Сол өмірде әр демімді сездіріп,
Жүрегімде өмір сүрер сағыныш.
Қайтарылмас қол бұлғайды бақыттар,
Қайта оралмас өтіп кеткен уақыттар.
Құралмайды көңіліңнің сынығы,
Жинай алмас жанарымда жақұт бар.
Өз-өзіме жасап жүрген қастығым,
Бір арнаға сыймас тулап тасқыным.
Жүректегі махаббатын күзеткен,
Сағынышқа толы қайран жастығым.
Үзілмейтін дем біткенше ой легі,
Ішімде бір ақын болып сөйледі.
Тозып қалған он сегіздің көйлегі,
Естелікке толы көңіл әйнегі.
Төрт мезгілі қатар жүрер атырап,
Өміріңді тұрар сенің бақылап.
Күз келгенде сағынышы тамшылап,
Қалтырайды мендік жүрек-жапырақ.
Естелікке айналады бұл күн де,
Әрбір сәтің, шаттығың да, күлкің де.
Әр жүректе өмір сүрер сағыныш,
Ол болмаса өмір сүру мүмкін бе?!
Махаббаттан алар, сірә, ғалам нәр.
Сол арқылы жылы шуақ таралған.
Ғұмырыңның әр мезгілін қош көріп,
Бір-біріңді сағыныңдар, адамдар!
Жаңаарқа туған өлкем – аңыз-ғажап!
Халқының пейілі кең, жаны – ізгі, азат.
Сімірші Жаңаарқаның қымызынан,
Бауырым, болғың келсе нағыз қазақ!
Сақтаған Сақтан бергі салтыңды аман,
Қыдырдың бұлағына сарқылмаған,
Алыстан аңқаң кеуіп жеткеніңде
Ағайын қарсы алады аңқылдаған.
Бал қымыз сапырылып ақ ордамда,
Жұпары кеңістікке таралғанда,
Өң мен түс ортасында отырасың,
Түскендей сонау бағзы замандарға.
Жүректің үні естіліп дүрсілдеген,
Тамсанып, табысасың тылсымменен.
Ұлтыңның барлық игі қасиеті
Бойыңа сіңеді осы сусынменен.
Алдыңа ырыс толы тостаған кеп,
Бір көрген кісілерің дос-жаран боп,
Дәм татсаң Жаңаарқаның қымызынан
Шығасың бір-ақ сәтте басқа адам боп.
Үрпінен құт саулаған мама бие,
Тәңірдің рахман нұры. Дара жүйе.
Күбінің іші ғарыш әлеміндей,
Қымызды әлпештеген Ана – Кие.
Қалдырмай жауда ұлтымның мәрт өренін,
Алдына тосып елдің бар керегін,
Бізді бұл дәуірге де жеткіздің-ау,
Жарықтық, жылқы деген мәртебелім!
Бүгінде ел дәстүрден қонса жырақ,
Қаласың әрнені ойлап, томсарып-ақ…
Бас ием сондықтан да баршаңызға,
Жылқы ұстап, бие сауған әр шаңырақ!
Біреуге қолымды бердім,
Ұттым деп ойлады…
Біреуге жолымды бердім,
Жұттым деп ойлады…
Біреуге ақылды бердім,
Айла деп ойлады….
Біреуге ақымды бердім,
Пайда деп ойлады…
Біреуге сырымды бердім,
Сынды деп ойлады…
Біреуге жырымды бердім,
Жынды деп ойлады…
Біреуге мейірді бердім,
Жұмсақ деп ойлады…
Біреуге пейілді бердім,
Ынсап деп ойлады…
Біреуге жанымды бердім,
Жансыз деп ойлады…
Біреуге барымды бердім,
Мәнсіз деп ойлады…
Біреуге көңілді бердім,
Ойнадың деді…
Мен сондай өмірді көрдім,
Ойладым нені?!..
Жырмен ғана жеткіземін лебізді,
Өмір мені әлі талай сынайды.
Өлеңіме арқау қылып негізгі,
Маған сені жақсы көрген ұнайды.
Қараша кеп, қаңырады солғын бақ,
Қайыңдар да – адамдарша жылайды.
Армандардың арасынан қол бұлғап,
Маған сені жақсы көрген ұнайды.
Кім түсінер күзге айналған күйімді,
Бір ой келіп қозғайды ғой мың ойды.
Тағдырымнан тартып алып сыйымды,
Маған сені жақсы көрген ұнайды.
Махаббатты жүрмесем де ұран ғып,
Жүрек дәйім сені ғана сұрайды.
Соңғы үмітті тағып алып – тұмар ғып,
Маған сені жақсы көрген ұнайды.
Жұлдыздар да жазғанымды жаттапты,
(Өздерінше олар да өлең құрайды.)
Қиялыма ерік беріп тәп-тәтті,
Маған сені жақсы көрген ұнайды.
Күдігіңді жауған қарға жеңдіріп,
Көңілдегі сейілтіп көк тұманды.
Бір бақыттың күтеріне сендіріп,
Маған сені жақсы көрген ұнайды.
Ғашықтардың шырқалады әні бір,
Күтуменен өткізермін жыл-айды.
«Сүймеймін», – деп айтсаң-дағы бәрібір,
Маған сені жақсы көрген ұнайды!
Жанат ӘБДІҒОЖИН
Би кешіндегі бір сәт
Көрмеген ем сезімімді тұсап қап,
Сол бір кеште баурап алды түс — әппақ.
Отқа айналған пәруанадай күй кештім,
Билегенде әппақ қызды құшақтап.
Мен өзіңе көп ғашықтың бірі емен,
Жырдан бүгін жүрегіңе гүл егем.
Әппақ нұрға шомылдырған ғаламды
Сол әуеннің бітпегенін тілеп ем.
Қылықты қыз, билеуге де ептісің,
Барлық еркім билігіңде кетті шын.
Шешен тілім шешіле алмай қалғанын
Тылсымыңа тұншыққаным деп түсін.
Әлем – әппақ, әуен – әппақ, қыз – әппақ,
Сырбаз санам бұлқынады тызақтап.
Әппақ әуен байлап кеткен сияқты
Жүрегімді әппақ қызға тұзақтап.
Билеп жүрміз. Тіл қата алмай қысылдым,
Қара сөздің лайықсызын түсіндім.
Сезімімнің әппақ-әппақ сәулесін
Өлең етіп әппақ қызға ұсындым.
Тып-тыныш түн.
Төбемнен Ай қарады.
Тыныштықта секілдімін мен әлі.
Тыныш жерде қалып қойсам осы күн,
Тынымсыз ой тынышымды алады.
Осы неге тыныштықты құптайсың?
Ал мен соны сүймейді екем жұрттай шын.
«Тыныш жүрсең түк пәле жоқ!» дейсің бе,
Тыныш жүрсең, биікке де шықпайсың.
Несі қызық тып-тыныш боп тұрса күн,
Бір ғасырдай, тыныш өткен бір сәтім.
Бала кезде арқа жазып ойнасам,
«Тыныш жүр!» деп ата-анам да ұрсатын.
Мұғалім де маған маза бермейтін,
Түсіне алмай жүретінмін мен кейпін.
«Тыныш отыр», «сабақ айт» деп қинап ап,
Сөйлеп қалсаң «тыныштал» деп ренжитін.
Өмір де сол мектеп сынды жол дейді,
Түсінуге кейде шамаң келмейді.
Тыныш жүрмей ұрынасың бір жерге,
Тыныш жүрсең қалауыңды бермейді.
Балалар да үйде асыр сап, шаң болса,
«Тыныш отыр», – деп жекиміз арланша.
Бір балаға зәру болып алайда,
Тыныштықтан мезі болған жан қанша?..
Маңайым сәл тынышталса, мұң кіріп,
Көкейіме ұялайды кіл күдік.
Балалар да тыныш қалса, қорқамын,
Отыр-ау деп бірдеңені бүлдіріп…
Хақтан бізге бұйырған сый еді бір,
Жүрегімде маздайды киелі жыр.
Келмедің деп шығар-ау кейігені,
Туған жерім түсіме жиі еніп жүр…
Қым-қуыт тіршілік бар жатағанда,
Даңғазаның жоқ, білем, шатағы онда.
Жаратқанға сыйынып, жалбарынып,
Жолға қарап жүр екен ата-анам да.
Өзгермейтін көнетоз қалыбынан,
Жадау тірлік, үйренген бәрі бұған.
Балалықтың сәулесі менмұндалар,
Маздап жанған майшамның жарығынан.
Түн баласы болмашы жанып ішкі от,
Өң мен түстің арасы – сабылыс көп.
Ауық-ауық оянсам, дөмбекшиді,
Сары белдер санамда сағыныш боп.
Жайдақ ауыл – ырысын өрден емген,
Дүниедей мен үшін бір дөңгеленген.
Құлақ тігіп көк бесті оқыранды,
Абалайды кәрі төбет… көлденеңнен.
Түнгі самал әдет қып жарысуды,
Әрі тымық боз дала, әрі шулы…
Қуаныштан кеудемді жарып шыққан,
Тау қайталап тұр, әне, дауысымды.
Кез болып түрлі-түрлі тосын жайға,
Керемет күй жайылар сосын бойға.
Туған жерім түсіме жиі еніп жүр,
Ұйықтай бергім келеді осындайда…
Құламай бірден құзға,
Көп секем алмайыншы.
Екі жыл жүрген қызға,
Бір өлең арнайыншы.
Махаббат, сый боп тіріл,
Жүр едім арай алмай.
Бетіңнен сүймек түгіл,
Бетіңе қарай алмай.
Серт беріп қыстық қолды,
Айтпаймыз ақталып ән.
Сезімдер ыстық болды,
Шілденің аптабынан.
Біз жүрдік далада мың,
Қызғандым ұққандығым.
Ешкімнің қаламадым,
Көшеге шыққандығын.
Көп еді жігіттер де,
Ауылым толы қызға.
От лаулап үміттерде,
Гитара қолымызда.
Солай таң атырамыз,
Аламыз сыйлығын қай?
Екеуміз отырамыз,
Махаббат символындай.
Біз солай көп жүргенбіз,
Өзіңе жақын ұста.
Мен сендік деп жүргенбіз,
Көз тиді қапылыста.
Айтайын жанды күз деп,
Сен сондай көрікті едің.
Біз мәңгі біргеміз деп,
Шатастың, көріпкелім.
Сен неге елемедің,
Жанмын ба бала санар?
Сертіңді неге бердің?
Қайтарып ала салар.
Жалғамай бірді-бірге,
Атады жебе-тағдыр.
Ғашықты бір-біріне,
Қоспайды неге тағдыр?
Қымбатын нұрлы күннің,
Қоспайды-ау ұғу үшін.
Шын ғашық бір-бірінің,
Қадірін білу үшін!
Желдей есіп барасың ба,
Құсқа жете аласың ба?
Арғымағым, тұлпарым.
Қас пен көздің арасында,
Ұзап кетіп қаласың ба?
Заулап өтіп, сұңқарым.
От бар менің көкейімде,
Жалын шашып өтейін бе,
Жүре алмаймын шаң басып.
Тақымдап ап кетейін бе?
Туған жерге жетейін бе?
Жалыңа бір жармасып.
Құмарымды қандырамын,
Жалын-жырды жандырамын.
Асау ерттеп ақ таңда.
Арқырағын арғымағым,
Қандай жақсы қарғығаның.
Атой салып, шапқанда!
Айна су құшқан ай тәнін,
Дария бойы бақ бар-ды,
Сұп-сұр боп кешіп қайтамын,
Сап-сары жапырақтарды.
Қалаға келші!
Үзіліп кетсем, разымын,
Үздігіп бәлкім, жыр күттің.
Қарадай жүріп қажыдым,
Қамытын шешіп тірліктің,
Қалаға келші!
Тамшы боп біткен бәріне,
Таңғы шық – жасым тұп-тұнық.
Кеудемде мынау әлі де
Жүрегім барын ұқтырып,
Қалаға келші!
Сарғайтып күздің самайын,
Жапырақ құлар – бос үміт.
Өлеңімді алып қалайын,
Ойлы көзіңнен көшіріп,
Қалаға келші!
Білсең ғой, жаным – баладай,
Баса алмай жатқан солығын.
Қалада аз күн қала ғой,
Өмірім менің, өмірім!
Қолында қалқа қыздың өткір қайшы,
Қалады сен дегенде дегбір қайсы.
Қайшыңның шағылысқан сәулесінен,
Көліне көңілімнің көк нұр жайшы.
Ілінген саусағыңа қайшы күміс,
Қолыңнан құт пен қалай тайсын ырыс.
Барқыттан емес бүгін, баяғыдай,
Бақыттан тіксең көйлек, қайсы дұрыс?
Жаңғыртып жаратқанның ауаз, үнін,
Сыпырып алып таста нала жүгін.
Пердесі пенделіктің тұтылғанда,
Сөгіп бер жүрегімнің қара жібін.
Бас иіп мәрмарына мәртебеңнің,
Өртіңе пәруанадай өртенермін.
Сөгілген пенделіктің пердесінен,
Сәулесі сығаласын сәукелеңнің!
Көріктім едің, келбеттім едің,
Соғатын әркез сен деп жүрегім.
Түсімдегі ару жас жүрегімді
Тербетті менің…
Көзіме тәтті көрінген отсың,
Түсімде барсың өңімде жоқсың.
Өзгеден қатты жақсы көретін,
Өзіңе деген сезім бөлек шын.
Бақытқа мені бөледің кенет,
Жақсы көремін дегенің бөлек.
Ұйқыға батқым келіп тұрады,
Түсімде сені көремін бе деп.
Күлкің де әсем келбетіңдегі,
Айналдың ғажап әнге түндегі.
Орныңды баса алмайды-ау сірә,
Бірде-бір ару жер бетіндегі.
Сен дедім күнім, сен дедім гүлім,
Жүректің әркез емдедің мұңын.
Сағынып сені отырмын, қалқам,
Түсіме неге енбедің бүгін.
Өзіңсіз, ботам, жаным да мұңды,
Білсең ғой қатты сағынғанымды.
Ұйықтап жатып, оқып берейін,
Саған арналып жазылған жырды.
Жанымның сенсің дәруі бөлек,
Қимаймын, қайтем, аруымды ерек.
Оянам, қош бол, келемін ертең,
Жұмысыма енді баруым керек.
Жеткізер ме екем, әнімді алысқа,
Бола аламын тек жаныңда қысқа.
Бүгінгі таңды бірге атырайық,
Қолымнан ұста…
Жатқанымен бір күнді күн ысырып,
Келер күннің тым сұрлы түрі суық,
Көп армандап жүргенмен алдан бірақ,
Жылтыңдатар жанарын қуыс үміт.
Дегенмеген әрдайым сақтайды Егем,
Бір тыныштық әлемнен таппай келем.
Бүгін жылы болғанмен ауа райы,
Бүрсеңдейді неліктен жаппай денем.
Сүйдік, күйдік, куә жел оған ана,
Бізді күндер ел де көп сол арада.
Мен де, сен де, олар да болашақта,
Төмпешік боп қалатын мола ғана.
Сел тасиды, көңілден жел еседі,
Бітпейді ғой сонда да ел өсегі.
Біздің бір жөн болар-ау, қандай екен,
Бізден қалған ұрпақтың келешегі?…
Ақшұға таңмен, боялған нәркес қаласы,
Ескілеу бірақ, тарихы терең шамасы..
Қомданып барып, толғанып өлең жазатын,
Бұл тарих дала, түркінің текті даласы.
Арманымды алып, арқалап алғаш келгемін,
Болашағыма апарар көпір сен бе едің?!
Үлкен үмітпен, көркем күдікпен
қарсы алдың,
Арқаның желі бетімнен сүйіп сен менің.
Қуаныш көрем, жұмбақ күшпенен жүзіңнен,
Тәтті арманыммен түніңде талай көз ілгем
Батпан мұңыммен,
атқан күніммен жүргенде,
Сағынышымды ұлғайта түстің күзіңмен.
Батырлар болып, ақындар өткен шаһары,
Әрбір таңымен таралар алтын шапағы.
Керемет күйлер көңілді билеп алғанда,.
Ұлы даланы толтырып әнге жатады
Өрелі жерім, өркенім жайған бесігім,
Маңғаз даламда қалса ғой мәңгі есімім.
Құрсағын жарып көк теңіз Каспий жаратса
«Ұлытау» сенің жүректе қалар есімің!
Көп мінезім жасырын қап бұлқынған,
Көркім ылғи күлімдеуге ұмтылған.
Кемшіліктер табылады бәрібір,
Сұлулықты іздемеңдер сыртымнан.
Сәл-ақ артық гүрсіл менен тарсылдан,
Жасыратын төзімім де таусылған.
Өзгелерді арбап кейде алатын,
Сұлулықты аңғарыңдар даусымнан.
Сұлулықты аңғарыңдар сөзімнен,
Таяқ та жеп өз сөзімнен безінгем.
Ақиқатты айтқым келіп үнемі,
Шын сөзіммен әр түн сайын көз ілгем.
Құралатын тұралаған сырымнан,
Ертеректен, серік болған бұрыннан.
Көксегенім көрініп-ақ тұратын,
Сұлулықты оқыңдаршы жырымнан.
Естігенде көпшілік көп іркілген,
Жақындардың әр сөзінде түртілген
Артық сөзді ақтармаңдар, айтпаңдар,
Бір сұлулық табыңдар да күлкімнен.
Тыртығы көп жаралардан жыртылған,
Айтылмаған жазылмаған сыр тұнған.
Мен жайында бермес титтей ақпарат,
Сұлулықты іздемеңдер сыртымнан!
"Қазақ әдебиеті" — Қазақстан Республикасының әдебиет, мәдениет және өнер газеті. Әр апта сайын, жұма күні шығады.
Газет 1934 жылдың 10 қаңтарынан бастап шыға бастады. «Қазақ әдебиеті» газеті — Қазақстан жазушылар одағының органы ретінде тұңғыш саны 1934 жылдың қаңтарында жарық көрген.
«Қазақ әдебиеті» - газетінің тарихы
Студия «Team28»