«Екі жерде екі» қазақша қалай жазылады?
09.11.2020
2122
0

«2 x 2 = 4» деген қағида қазақ клавиатурасымен «әчәһң» деп жазылады. Бораттың қылжағын қайталағаның не деп өкпелемеңіз. Бұл жерде ешқандай қалжың жоқ. Цифрлы Қазақстанды қазақ цифрсыз жасап жатыр.

А.Жұмаділдаев

Дүниеде мыңдаған ұлт, мыңдаған тіл, мыңдаған клавиатура бар. Кей тілде жүз­деген дыбыс бар екен. Соның бәрін кла­виату­раға қалай сидырып жатқанына таң қалуға болар.

Бір түймені оң жағынан кіші шрифтпен басса бір әріп, сол жағынан басса екінші әріп, үлкен шрифтпен оң жағынан басса үшінші әріп, ал сол жағынан басса төртінші әріп шығарып эквилибристиканың көкесін көрсетіп жатады екен. Бірақ мен бұған да таң қалмаймын. Менің таң қалатыным: сол дыбыстарын үш төрт регистр секіртіп біре­се шоқақтатып, біресе жорғалатып, біресе екі айналып сальто жасап жатса да цифрға тиіспеуінде.

Құдай сақтап қазаққа отыз шақты ғана дыбыс берілген. Бірақ соның өзін алфавит құрушылар клавиатураға сиғызудың «ке­ре­мет» жолын ойлап тапқан екен. Қа­зақ­тар ертегі айтқанды жақсы көреді, оларға цифрдың керегі жоқ деген шешімге келген болу керек, барлық қазақтың төл дыбыстарын цифрларға іліп қойыпты. Бұн­дай клавиатура әлемде екеу болса, біреуі анық қазақтікі. Сенбесеңіз, мысалға «2020 жыл» дегенді қазақ клавиатурасымен жазып көріңіз. Ағылшын клавиатурасымен емес. Орыс клавиатурасымен емес. Қазақ кла­виатурасымен. Бар өнеріңізді салыңыз. Нәтиже: «Әқәқ жыл» болып сақауланса, ал «2021» саны «әқә» болып айдалаға қаша­ды.

Сонда өзге тіл клавиатурасына ауыспай қазақ клавиатурасында қарапайым сан­дарды жаза алмасақ, яғни бірінші сыныптан аттай алмасақ, өмір бойы «двойшник» болып бір сыныпта отыра беруіміз керек пе? Онда мәңгілік ел боламыз деп көкіректі қаққаннан не мағына табамыз?

Қазақ клавиатурасында жалпы цифр жоқ. Қазақ клавиатурасымен әдеби шы­ғар­ма ғана жазуға болады. Техника саласының маңайына жолай алмайсыз. Қазақтың сөз жарыста әлемде чемпион екені белгілі. Бір­ақ мәңгі бақи әлемді сөзбен ұтып мәңгілік елді сақтаймыз деу бос қиял.

Латын әрпіне көшеміз деген әңгіме шық­қанына жиырма-отыз жылдай болды. Ел­басы қателеспесек, екі латын алфавитін бекіт­ті, одан мәслихат та қалыспай, қаулы шығарды. Бірақ нәтиже бұлыңғыр қалып тұр. Уақыт өткен сайын латын әрпінің қажеттілігі одан сайын бұлыңғырлана бас­тады. Мүмкін соның шынымен-ақ керегі жоқ та шығар.

Бірақ керегі бар бір нәрсе бар. Кла­виа­­ту­ра­ны ауыстыру қажет. Цифрға төр­дегі ор­нын қайтып беру қажет. Бүгін қа­зақтан технократ шықпаса, ертең шығуы мүмкін. Ертең шықпаса, арғы күні міндетті түрде шығады. Қазаққа технократ керек. Қазаққа сұлу қыз бен сәйгүлікті ға­на жырлау аздық қы­лады. Синус пен косинустың сырын транзистор мен резистордың жырын ұғатын қазақ аз да бол­са бүгін бар. Ер­тең молынан шы­ғар деген үміт­ті үзбеу пай­да­лырақ.

Соның алғы шарты клавиатураны сындарлы елдердегі сы­қыл­ды толыққанды жұмыс істей алатын өз дәрежесіне көтеру. Алфавит латын бола ма, жоқ кириллица бола ма бәрібір. Шабыты келген қазаққа өз клавиатурасында ин­теграл мен дифференциал жайлы көсіле жыр­лайтын жағдай туғызу қажет. Тіл ма­мандары тіл маңызы жайлы теория айта бер­мей, төл дыбыстарды клавиатураның жуан белінен табу мәселесін шешіп берсе, қазір­гі күні бұдан асқан абыройлы жұмыс бол­мас еді.

Асқар ЖҰМАДІЛДАЕВ, математик

ПІКІР ҚОСУ

Ваш адрес email не будет опубликован.

Пікір