Ол келді… Келетініне сенімді болсам да, көбіне керісінше орындалатын ті­лек­терімнің бірі шығар деген күдік те қылаң беріп, күні бойы мазамды қашырып еді. Есіктің қоңы­рауын үзіп-үзіп екі рет басты. Оның бойында ­да күмән мен күдік ара­ласқан сенімсіздік пен үміттің әдемі ар­палысы болып жатқанын сездім. Қоңырау соғысынан-ақ. Есікті қа­лай ашатынымды, оны қалай қарсы ала­ты­ным­­ды күні бойы көз алдыма миллион рет елес­тетіп, бір нәрсе жетіспей тұрғандай болып, көз ал­дымдағы көріністі миллион рет өзгерттім. Енді миллион бірінші көрініс шы­нымен жү­зеге асқалы тұр. Есікті аштым, ол кір­ді:
– Мазаңды алған жоқпын ба? – деді. Сәлемдесуді абыржып тұрып, ұмытса ке­рек.
– Ұйықтағалы жатыр едім…
(Қайдағы ұйқы… 1 аптадан бері күт­тір­­ген кеш емес пе еді).
– Алдымен хабарласып алуым керек еді, ыңғайсыз болды-ау. Қолындағы жылтыр қа­ғазды пакетін қолыма ұстата салды. Аяқ киі­­мінің бауын шешуге ыңғай­лан­ды. Осыншама бәлсініп тұрғаныма енді өзім өкіне бастадым:
– Қош келдің, төрлет!
Жүзіне нұр жүгіріп жымиды да, есік ал­­ды­нан төрге қарай озды. Екі адам қ­а­тар тұра алмайтын тар дәлізбен өтіп бара жа­тып қа­бырғаға тіреліп тұрған мені жа­най өтті. Үс­тіне сеуіп алған жағымды иіс­суына ара­лас­қан аз ғана мөлшерде ішіл­ген шараптың иісі бойыма құмарлық пен құштарлық оты­ның әлсіз ғана шоғын тас­тап үлгерді. Шарапты батылдық үшін іш­кеніне сенімдімін. Жұқа жібек көй­лек­шең тұрған менің кеу­демді иығы жанап, оның да қандай сезіммен өтіп бара жат­қанын білгім келіп кетті.
– Жаңа жолдас жігіттермен отырып қа­­лып едім.
Тым көп күттіріп қойғанына кінәлі адам­дай жымиды. Төргі бөлмеге кіріп отыр­ғаны­мен үйге күнде келіп жүрген адамдай жан-жа­ғына назар аудармады. Екі күннен бері бөл­менің түсқағазы мен жердегі кілемдерді ауыстырып, әншейінде гүл өсіруге желкем жі­бермейтін мен ең әдемі деген гүлдерді сатып әкеліп жаса­ған еңбегімнің біреуіне де мән беріп қа­ра­май отыра берді. Қорқы­ныш­қа ұқсас құш­тарлық пен ынтызарлық сезім­мен бір­ге осыншама тыраштанудың қажеті де жоқ екен ғой деген ой миымда жылт ете қал­ды. Бөлмеге өсіруге лайықты емес бол­са да әдемілікті еселеу үшін әке­лініп қойыл­ған, құмыраға отырғызылған рау­шан­гүлге қарап мырс етіп жымидым. «Рау­­шангүл, мұңаймашы…».
Екеуміз де үнсізбіз… Ұзақ қарап отырып, әдемі жымиды:
– Ұйықтағалы жатсаң да әде­мі­сің…
Бетімнің өрті шығып, қызарып кеттім. Ұйық­­тағалы жатыр едім деп бәлсінгенім қа­лай, ерніме алқызыл далап жағып ал­ғаным қалай? Дегбірсіздене күткенімді се­зіп отыр. Иығымнан сенімсіздеу құшақ­тап өзіне қарай ақырын тартты. Өзіне қа­рай ақырын тартты дегенім де артықтау, тіпті, білін­бейтін күшпен ғана тартқан сияқ­ты, мүмкін жай ғана иығыма қолын сал­ды. Ал мен өзіне қарай тартты деп шарт­ты рефлекспен ойласам керек, иы­ғына басымды қой­дым. Тап-таза, ұқыпты үтіктелген жейдесіне басымды қойып жатып, былтырғы тойда кез­дескендегі жанында отырған толықша келген ақсары жүзді жұбайы көз алдыма елестеп кетті. Ұқыпты әйел болса керек.
– Отыздан асқанша тұрмысқа шықпай жүрген қыздардың өз есебі бар. Олар қо­­ғам­ға қауіпті, – деген пәлсапасына:
– Қоғамға ма немесе күйеуін қыз­ғыш­тай қоритын әйелдерге ме? – дедім қи­қарла­нып.
– Күйеуін қоритын әйелдерге ешқан­дай қауіп жоқ, үйін шаттыққа бөлеп отыр­ған әйе­лін ешбір еркек уақытпен теке­тіресіп, қартаймауға бар жанын салып, қа­рабасының қамы үшін ғана жүрген отыз­дан асқан қыз­дарға айырбастай ал­майды, ал қоғамға қауіп­ті. Не демог­ра­фия­ға үлесі жоқ, не ер адамның жағдайын жа­сауға атсалыспайды, жасаған істерінде еш болашақ жоқ, – деді нық сеніммен. Әң­гіменің нүктесін қойдым дегендей, ай­на­ласына маңғаздана қарады. Мойнына тағылған алтын алқаның ұсақ жылтыр көз­дері де мейрамхананың шамдарына шағылысып, менің алдымдағы оның жеңі­сін одан әрі қолпаштағандай жалт-жұлт етті.
– Тым сенімдісіз ғой, – бар айтқаным осы еді. Себебі, өзеуреп сөз таластыру жеңіс ем­ес деп түйіндедім. Жанындағы күйеуіне қара­дым. Сұңғақ бойлы, қара торы келген жігіт. Біздің әйелдерге тән әңгімемізді есті­генімен, барынша мән бермеуге тырысып, жанындағы жігітпен машиналардың қосал­қы бөлшектері туралы ақылдасып жатты. Жаңа­ғы әйелге деген іштей пайда болған қар­сы­лығыма қоса, күйеуінің мына ұсақ әңгі­мелерге назар аудармаған әрекеті жағымды пікір қалыптастырып, ойыма адами қасиетке жатпайтын азғындыққа ұқсас­тау ой тас­тап та үлгерді. Мен оны аңди бас­тадым. Бағанадан бері қалай назар ау­дарма­ған­мын?! Кең маңдайы – кең пейіл­ділігін, қоңырқай жүзі мен қалың қабағы – на­ғыз еркекке тән айбатты, қыры шыққан мұрыны – сымбаттылығын, жымиғанда бірге күлімдейтін қоңыр көзі – ақкөңіл­ділі­гін ешкім айтпаса да ұқтырып тұрған­дай. Қадалып қарағаным әйеліне күмән тудырып, одан сайын менімен тәжікелесе ме деген оймен көзімді тайдырып әкеттім. Оны тану үшін 4-5 секунд қана жетті. Барлап, іш­тей ол жайлы пікір қалыптас­тырып та үл­гердім. Ал, оған қараған осын­шалықты қысқа ғана секундтар ішін­де әйелдік қы­рағы көздер сезіп те үлгерді. Мен оның күйеуін барлап, ал әйелі менің көзқара­сым­нан ойымды да оқып үлгерді. Ән айтылды. Баяу ырғақ басталысымен жаңағы ақсары жүзді әйелді оң жақ жанында отыр­ған ер адам жұп-жұмыр білек­терінен ұстап, биге алып кетті. О-о-о, енді қарап қалмау керек.
– Билеп қайтсақ дау шыға қоймас, – дедім жымиып. Ол күтпесе керек, абыржып күліп, басын изей берді.
Жұқа капрон көйлегімнен қолдарының ып-ыстық табы сезіліп тұрды. Суық тиіп ауыр­ғанда әжемнің беліме, аяғыма, ішіме басатын, жаныма жайлылық орнататын ыстық бұлауы есіме түсіп кетті. Менің де дірілдей шыққан ып-ыстық демім оған мей­лінше жақын сезілді-ау деймін… Жанымда уақытша тәттілік сыйлап тұрғанын да аңғардым. Билей жүріп, жұмысым жай­лы, өзім жайлы, сыр тартып, жағ­дайымды сұрады. Шығармашылықтың адамы екенімді біліп, қызығушылығы ар­та түсті. Не жайлы жазатынымды сұрады, ерекше тақырыпқа ауысқым келетінін, тың ойлар әкелгім келетінін, көп ешкім айта қоймайтын тыйым салынған та­қы­рыптарда ашық ой қозғағым келетінін біл­ген ол 4 минуттық би уақытының аз­дық ететінін ұғынды. Оның қызығу­шы­лығы артып, ары қарайғы ойымды білгісі келе түсетініне сенімді едім. Қолы тигенде жұмыс жағыма соғып кететінін де айтты. Ызғарлы көз сыртымнан дәлденіп тұр­ғанын қарамасам да сездім, қызға­ныш пен шамалы уақыттың ішінде ғана пайда болған ерегес отының да табын сез­дім. Енді қалудың реті кел­мей­тінін біліп, той иелерімен қоштасып, шығып кет­тім.
Бұл кездесудің қалай басталғаны да есімнен шыға бастаған екен. Иығына ба­сымды қойып жатып, жейдесінің жа­ғасынан саусақтарымның ұшымен ғана аялай сипадым. «Сен тазалап, үтіктеген жейдені дәл қазір мен иеленіп отырмын!». Бұл әйел заты­ның ең осал тұсы болса ке­рек, өзге ойлар­ға жол берілмейтін қатты қуанышта да, өте ауыр қайғыда да, ең жауапты сәт­терде де өзіне тән жы­мысқы ойларынан ешқашан ажыраған емес. Есі шығып қатты қуанып жатып та, жанындағыларды көзі­мен бір сүзіп шы­ғып, қуанышына ортақ­та­сып тұрған әйелдерді барлап шығуы мүмкін. Риясыз күліп тұрған құрбысының ерніне жағылған помаданың тісіне жұғып қалғанын көріп, мысқыл ой пайда болуы мүмкін. Әнебір шетте зорлана жымиып тұрған тағы бір құрбысының қатты күлсе бетінде пайда болатын ұсақ әжімдерінен ыңғайсыз­данып тұратынын да ұғып қалуы мүмкін. Әйтпесе, дәл қазір ерегес ойларға жол беретін сәт емес еді. Көптен аңсап жүр­ген бақты уысыма түсіргендей, рахаттана көзімді жұмдым. Сұқ саусағына са­лын­ған неке жүзігі бөлменің шамына шағылысып, бетіме түскен шашымнан сипап ысырды. Шамға шағылысқан неке жүзігі «Бәрі де уақытша ғой, есіңді жисаң­шы…» деп, ор­тамызға жік салғысы келгенмен, мен уа­қытша бақтың болса да дәмін сезінгім келгендей, аяулы сәттен ажырап қалғым келмей, оның құшағына кіре бер­дім.
– Не үшін шақырдың?
– Ұнаттым, мені де ұнататыныңды сездім.
Маңдайымнан сүйді. Ұшы-қиыры жоқ сахараны кезіп келіп, әбден шөліркеген ерін мен таңдай бір тамшы ғана мөлдір суды көрсе қалай ынтығатыны белгілі ғой. Мүлгіген тыныштықты дамылсыз дүрсілдеп тұрған менің жүрегімнің үні ғана бұзып тұрғандай болды. Ернімнен сүйгенше ғасыр уақыт өтіп кеткендей болды, маңдайымнан, кейін ернімнен сүйетінін алдын ала сезіп, күтіп отырсам керек. Жауырынымнан қапсыра ұстаған ып-ыстық алақандары денемді күйдіріп бара жатыр, күйдіргені былай тұрсын, күл қылып өртеп жіберсе де көнуші едім. Әлсіз сезілетін шараптың иісіне көміліп, мен де мас адамдай мең-зең едім. Оның әрбір қимылын, тіпті қарашық­тары­н қалай қозғалтқанына дейін есім­де сақтап қалуға тырыстым. Өзіне қарай қапсыра құшақтағанда оның бар денесін өзімнің тәніммен, жаныммен сезінгім келді, сездім де. Жейдесінің түймелерін ағыта бастадым, тар көздерінен өтпей тұрған әлде сүйір тырнақтарыма ыңғайсыз келіп шешілмей тұрып алған бір-екі түймесіне іштей «өшігіп» алдым. Тіпті, түймелерге дейін үйіндегі қожайынның тілеуін тілей­тіндей, маған қарсылық көрсетіп тұр­ғандай әсер қалдырды-ау!.. Сиқырға толы рахатты сезініп тұрып, мынадай ұсақ ойға жол бер­ген мені «әйел» демей кө­ріңіз. Көйлегімнің сырмасын ағыта бас­тап еді, дәл жанымда тұрған шамның түймесін басып, өшіре салдым. Ортадағы дәліздің шамы бөлмеге әлсіз ғана жарық сыйлап тұр еді. Мойнымнан, иығымнан сүйгендері бойымды сиқыр­ға бөлегендей, біртіндеп өз күшімнен ажырап бар жаттым. Иығынан қапсыра құшақтаған да, кеудесін өртей сүйген де, шешілген көй­легімді кейінге қарай ысырған да, оның жейдесін шешкен де мен емес секілдімін. Өң мен түстің ортасындағы тәтті кез өтті. Құшағынан шығып кетсем, мына ертегіге ұқсас күйден ажырап қалып, сұп-сұр ор­тада аңырап отырып қалатын Күлше қыз­дың күйін кешкендей болатынымды ұқтым. Ол жинақтала бастады. Уақытша бақыттың баянсыздығына өкпелеп тұр­ғанымды сезгендей, жұбатқысы келіп, қапсыра құшақтап, құшырлана сүйді:
– Көреміз ғой әлі…
Мен басымды изедім. Бірақ кейін қай­та­ланатын кездесулер дәл осындай тол­ғандырып, дәл осындай сезімге ие болатынына сенімді емес едім.
– Жарайды, сау бол…
Есіктен шығарып сала, жаңағы тәп-тәтті уақыттың әрбір қас-қағым сәтін жо­ғалтып алуға қимайтын ең аяулы сәтімді ойыма кері қалықтатқым келіп, жас­тыққа басымды қойдым.
…Таңертең құмыраға отырғызылған раушангүлдің бозғылт тартқан түрін кө­ріп, кеуде тұсым шымыр етті. Жұбатқым келіп күлтесін аялай сипап едім, қауы­зынан бөлінген бір тамшы сөл жапы­ра­ғына қарай тамып бара жатты…  Даланың, жердің табиғи топырағына жаратылған оның тағ­дыры құмыраға бәрібір телін­бейтін еді… Жылап тұрған раушангүлді емес, өзімді аядым…

---

Жеріну

– Арқалы ақын… Арқыраған ақын… Сона-а-а-а-а-ау Атыраудан келген арда ақынымыз Итбай! – деп сампылдап тұрған асаба жігіттің сөзін аяқтатпастан қолындағы микрофонын жұлып алған күйі Ақын шықты ортаға арқаланып. Айналасын шөп басқан айдын көлге ұқсайды екен басы… Шаш атаулыдан ада болған төбе мейрамхана шамдарына шағылысады. Жұдырықты түйіп алып, жерді теуіп тұрып ұзын сонар дастан оқыды. Тойға жиналған қауым жалыға бастады. Шетте отырған Елтай қалғып кетіп, кері оянып еді, Итбай әлі сөйлеп тұр. Әйелдер жағы өзара әңгімеге көшкен. Музыкант жігіт құлаққабын киіп алып, өз рахатын өзі сезініп отыр. Арақты сүйетін ақжүрек бажалар өздері кішігірім орта құрып алған. Шетте жалғыз мөлиіп Орынгүл ғана тыңдап отыр ақынды. «Өлең түсінбейтін бейшаралар!» деп сөкті іштей өзгелерді. Бірақ өзі де нақты нені түсінгенін білмейді. Ақын арқыраған сайын бойын діріл билеп, көзі жасаурап, қолының, сирақтарының балапан түктері үрпиіп барып басылады (қолтығын қысып отыр). Өзінің ойынша Орынгүл өлең үшін жаралған. Бала кезінен апасынан бастап, көрші-көлем, ұстаз, ағайын туысқан, ең ақырғысы тауық қорада жаңа туған жұмыртқаға да өлең шығарған. Жұмыртқаға арнап шығарған өлеңі «Өмір» деп аталады: Ей, тас жұмыртқа, сенде де өмір бар. Өмірді қазірден бастап көріп ал. Қазір-ақ таспен жарып тастасам біттің ғой. Мына өмірді көрместен «блинчик» болып кеттің ғой… деп басталатын өлеңі өзінің ойынша шедевр. Көзін ақыннан алмады. Ортаға шығып бұл да бір-екі өлеңін оқығысы келді де, алайда ішіп отырған ағасынан ығысты. Сонымен не керек, қандай жолмен тіл табысқаны бел­гі­сіз, ақынмен танысып та үлгерді. Тері шыпшып сыртына шыққан шыт көйлегінің қалтасынан Итбай визиткасын алып, Орынгүлге ұстатты. Визиткасы дымқылданып қалған екен, Орынгүл бетіне басты. Қаланың асфальтіне табаны тиісімен Итбай ақынды іздеді. Он бір ойланып, тоқсан тоғыз рет тол­ғанып отырып хабарласты ақыры. Итбай жетіп кел­ді. Кредитке алған қара «14» машинасына Орын­гүлді отырғызып алып, селкілдетіп Жайық­тың жағасына алып келді.
– Өлең оқы, ақын қыз! – деді. Орынгүл телефо­нынан «Көңіл толқыны» әуенін жіберді де, аса бір қай­ғылы кейіппен «Өмір» атты өлеңін оқыды. Итбай ойланып отырып:
– Өлең жаман емес. Бастысы сенде жүрек бар. Өлең­нің не екенін білесің. Қара борбай халық оны да түсінбейді. Біз адамдардың ең жоғары сатысымыз! – дегенде Орынгүл елжіреп, көзіне жас келді. Жы­лауға батпады, көзіне жағылған сүрмесі ағып ке­тіп, албасты түрімнен Итбай шошып кетер де­ді.
– Мына ағаң тегін адам емес. Сенде батылдық бар, жүрек бар, ең бастысы ақынсың! Мен сені әлемге әйгілі етем. Газетке берем, бүкіл ел мойын­дайтын ақын боласың! – дегенде Орынгүл ақыры шыдай алмады, көздің жасына ерік берді. Итбай телефонын шұқылап отырып:
– Мына ғалым ағаңды танисың ба?
– І-і-і-і… Мына жазушыны ше? Теледидардан кө­ре­тін мына ақынды ше? – деп бүкіл аты мәшһүр тұл­ғалардың телефон нөмірі сақталған тізімін көр­сетіп шықты. – І-і-і-і… танысаң сол. Мен бәрімен ха­барласып тұрамын. Жолыңды ашамын. Менің бір ауыз сөзім. Бізде жүрек бар. Сүйе аламыз. Ға­шық бола аламыз… Ал өзге қараборбай ха­лық… Иә, қойшы соларды… Орынгүлдің көз алдынан өзінің теледидардан сұхбат беріп отырған сәті жылт етіп елестеп кетті. Атақты болғанда былай деп сұхбат берем деп бұрыннан іштей дайындалушы еді. «Ақындық жолға түсірген, осы жолға бау­лыған ардақты адамдарыңыз бар ма?» – деген сұраққа бастауыш сыныптағы мұғалімін айтамын деп ойлаушы еді. Ол ойынан айнып қалды. Дәл алдында асқар таудай болып Итбай отыр емес пе?
– Ертең газетке өлеңіңді береміз! Сағат үште дайын бол! – деп қоштаса бере:
– Аузыңнан сүйейінші, – деді. Ерін деген жоқ, аузыңнан деді! Ақындардың өжеттігі осы шығар деп ойлады Орынгүл. Кеудесінен кері итеретін дәрмен жоқ, Ақынға бәрі жарасатындай көрінді. Ең бастысы оларда жүрек бар, сезім бар. Көзін жұмды. Бетіне тақала бере Итбайдың басындағы бас киімінің күнқағары бұның маңдайын тіреп қалып, ығысып кетті де, айнадай жылтыр таз басынан жиналып қалған қайызғақ тектес қаспақтар бетіне шыбын қонғандай әсер қалдырып, жауып жатты. Ақынға бәрі жарасады. Ертеңгі сағат үште кездесті. Итбайдың артынан ілескен иттей болып зәулім ғимаратқа келді. Ішке кіріп кетіп біреулермен сөйлесіп болғасын бұны шақырды:
– Бұлақтың көзін ашайық! Таланттардың самғауына жәрдемдесейік, – деп газет редакторына аса тебіреніспен сөзін жеткізді Итбай. Редактор адам көңілін қалдырмайтын ақкөңіл жан екен, өлеңді оқып алып, аздап жымиды да:
– Келтіреміз ғой жайлап, – деп басын шұлғып, келіскендей болды. Ғимараттан шыға салысымен Итбайда бұрын байқалмаған маңғаздық, көкірек пайда болды:
– Ағаң тегін емес дедім бе, – дедім. Өлеңіңді өт­кіземін дедім бе, дедім. Енді сен де менің айт­қанымды орындасаң, ертең теледидардағы бағ­дар­ламаға шақырту жіберткіземін. Асыл тастың су түбінде жатпайтынын дәлелдейміз, – деді. Аспан жерге түсердей аптап ыстықта өртенердей болып тұрған қара машинаға мінген екеу көпқабатты үйдің алдына тоқтады. Міңгірлеп отырып Итбай сезімін білдірді. Орынгүлдің түріне емес, алдымен та­лантына бас игенін, ұнатып қалғанын, қазір бейшара күйге түскенін жеткізді. Сөздерінің арасына Мұқағалидың өлеңдері де Итбайға телініп, шарасыз күйде кетіп жатты. Екеуі үйге кірді. Те­мекінің иісі әбден сіңген үйдің төсегі көптен жуыл­­маса керек, гүлді түрі көзге белгісіз түске боя­лыпты. Түгі жыпырайған кір-кір кілемнің үс­тінде 42 өлшемді крассовканың ізі жатыр. Асығыс біреу кіріп кетсе керек, шамасы. Жан-жағын барлап үлгермей жатып Итбайдың құшағында кете барды. Бір кезде көзін ашса аса ауыр салмақтағы Итбай­дың астында ақ бөлкедей иленіп жатыр екен. Аюдай арқыраған Итбайда ес жоқ. Екі көзі тарс жұмық, өн бойын тер басқан. Бір кезде ғана барып сылқ етіп аунап түсті. Мұрынына қолаңсаның ашқылтым иісі келіп, есін жиғызды Орынгүлдің. Төбеге қарап еді, бір жағы сынған люстраның сым­дары шығып, үзілейін деп тұр екен. «Осыны ілмесе де ренжімес едік» деп ойлады іштей. Газетке ба­сылған өлеңін көріп, іштей күліп алды. «Өмір» деген тақырыбы ғана бар, бірақ мүлде өзге өлең, бірақ авторы Орынгүл деп жазылған. Ақкөңіл редактор бұлардың көңілін жықпай, өлеңді өңдеген екен. «Ақыны да, өлеңі де құрысын!» деді.
Ақын деген сөзді естісе көз алдына сынық люст­ра елестеп, мұрынына қолаңсаның иісі келе­тін болды.