«Қазақ әдебиетіне» арналған «АШЫҚ ӘҢГІМЕ»
Дәл осындай тақырыппен «Тоғанай Т» баспасынан белгілі қаламгер Болат Шарахымбайдың кезекті кітабы оқырманға жол тартты. Қаламгердің бұл жинағына қазақ тарихы, халық тағдыры, ұлт әдебиеті мен руханиятына, денсаулық мәдениетіне қатысты есімі елге белгілі тұлғалармен әр кезеңде жүргізген сыр-сұхбаттары топтастырылған. Айта кететіні, автор аталған кітабын бір кезде өзі қызмет істеген «Қазақ әдебиеті» газетінің 85 жылдық тойына арнапты.
Ізденіс жолын өткен ғасырдың 80-жылдарынан бастап, бірнеше жыр және тарихи-танымдық кітаптардың авторы атанған ақын Болат Шарахымбай – публицистика жанрында да өзіндік қолтаңбасымен танылған қаламгер. Алғашында «Ана тілі», «Қазақ тілі мен әдебиеті» секілді түрлі басылымдарда жұмыс істеп, қаламын шыңдаған ол кейіннен Қазақстан Жазушылар одағы қара шаңырағындағы «Қазақ әдебиеті», «Әдебиет айдыны» газеттерінде он жылдай қызмет атқарды. Бөкеңнің таланты ерекше ашылып, бұрқырата жыр жазумен бірге, көсемсөз саласында да көсіліп қалам тербеп, өнімді еңбек еткен уақыты – осы кезең. Әсіресе, «Ашық әңгіме» айдарын ұйымдастырып, онда елімізге кеңінен танымал тұлғалармен емін-еркін жүргізген сыр-сұхбаттарын оқырман жылы қабылдағаны есімізде. Міне, публицист-қаламгер кезекті кітабына, негізінен, басылым беттерінде «Ашық әңгіме» айдарымен жарық көрген осынау сыр-сұхбаттарды арқау етіпті.
Кітап «Әдебиет және руханият», «Денсаулық және мәдениет» деген екі бөлімнен тұрады. Бірінші бөлімде ұлтына, еліне, халқына қалтқысыз қызмет еткен, әдебиетке, ғылымға, өнерге, журналистикаға өлшеусіз еңбек сіңірген, осынау идея-мұрат, мақсат жолында жоғары жауапкершіліктің үлгі-өнегесін танытқан тұлғалармен жүргізілген сыр-сұхбаттары орын алыпты. Атап айтсақ, әдебиетші ғалымдар Р.Бердібаев,
М.Мырзахметов, Ш.Сарыбаев, тарихшы ғалымдар К.Нұрпейісов, К.Байпақов, Қ.Сартқожаұлы, Ш.Әбдіраман, ақын-жазушылар Қ.Жұмаділов, Г.Бельгер,
Қ.Тұрсынқұлов, М.Ысқақбай, Н.Оразалин, аудармашы К.Юсупов, Мемлекеттік Тудың авторы Ш.Ниязбековтер сыр шертеді. Және кімдер туралы сыр толғайды десеңізші?! Кілең қазақтың «сен тұр, мен атайын» алыптары туралы, мысалы, ішінде әлем ұстазы атанған әл-Фарабиден бастап, Абай, Шәкәрім, күш атасы Қажымұқан, күй анасы Дина Нұрпейісова, Ақжан Машани, Шәмші Қалдаяқов, Төлеген Айбергенов, Нұрғиса Тілендиев, тағы басқалар бар. Ал екінші бөлімде қазақ денсаулық сақтау мәдениетінің корифейлері – Халық Қаһарманы М.Әлиев, профессор-кардиолог Н.Арын, эмбриолог-ғалым С.Байқошқарова, академик М.Тойшыбеков, ҚР Қоршаған ортаны қорғау министрі болған Н.Ысқақов, «Нұр Отан» партиясы Төрағасының міндетін артқарған Б.Жұмағұлов, тағы басқалармен жасалған сыр-сұхбаттары нақышталыпты. Кітаптағы қай сұхбатты алып қарасаңыз да, оқырманның ой-санасына сәуле себелеп, тақырыптың жан-жақты және терең ашылғандығымен баурап алады.
Жалпы, тұлғалар – қоғамның айнасы екені белгілі. Тұлғалардың қоғам, әдебиет, мәдениет, руханият, ұлт денсаулығы туралы айтқандары оқырманға орасан зор әсер етеді. Сондықтан да мына жинақтағы небір кестелі ойлар мен пікірлер, ұсыныстар мен тұспалдар ешкімді де бейтарап қалдырмасы анық. Қалай десек те, қоғам бар жерде – қоғамдық жүйе болады. Қоғамдық жүйе бар жерде тұлға болмай тұрмайды. «Жүйені жасайтын – тұлғалар» деген сөз де ертеден белгілі. Яғни, қандай қоғамдық жүйе болсын, тұлғасыз жасалмайды. «Тұлға – қоғамның айнасы» деп отырғанымыз сол. Бұл бізге тұлғаларымызды танып, біліп, солардан оқып, үйренуді парыз етеді. Тұлғатанудың бір төте жолы – сұхбат жүргізу. Сұхбат арқылы тұлғаның азаматтық, әлеуметтік және кісілік болмысы ашылады. Болмыссыз тұлға болмайды. Болмыс жоқ жерде – тұлға да жоқ. Тұлға болмысы – қоғам болмысы. Қоғам болмысын танығың келсе, тұлғаны сөйлет. Тұлғаны тану – сонымен бірге, уақытты сезіну. Уақытты сезінгің келсе, тұлғамен сұхбат жаса. Сонда өзіміз өмір сүріп отырған кеңістік пен уақыт тынысын, қоғамның артықшылықтары мен кемшіліктерін танып, білуге толық мүмкіндік туады. Өйткені онда сұхбат берушінің көңіл-күйі, ішкі эмоциясы мен мәдениеті, мәселеге көзқарасы арқылы қоғамның бүкіл бет-бейнесі түгелімен көрініп тұрады.
Қазақ публицистикасында, ұлт әдебиетінде тынбай ізденіп, еңбектеніп жүрген қаламгер Болат Шарахымбайдың мына кітабы біз үшін осындай өзгешелігімен құнды.
Ерлан ҚАСЕН,
әдебиеттанушы, филология
ғылымдарының кандидаты