Жаңалық қажет, әрине
Мағира ҚОЖАХМЕТОВА,
жазушы
Кешегіміз, бүгініміз, ертеңіміз әдеби үрдістің мән-мазмұнын құрағанда, мұны талдап, аражігін ажырата салыстыру мүмкін бе, білмеймін. Есті ұрлап кешегі таңғалдырған енді қызықтырмайды, бүгінгінің өресіне жетуге интеллектуалдық күшіміз жетпейді, алдын болжап, ертеңімен етене араласқан ешкім жоқ. Әмірші уақыттың құлақкесті құлдарымыз. Тербелісі қалай бағыттаса, солай құлдилаймыз.
Жаңалық атаулы әлгі тербеліс – вибрацияның нәтижесі. Еншімізге бұйырған төңкеріс- өзгерістердің шаңына да ілесе алмай қалдық, көзіміз көргенді көңіліміз қабылдауға шарасыз. Мұндай жылдамдықтың екпініне әдеби үрдістің ілесуі қиын. Бұған қоса, қазақтың рухани құндылығын екшеп жинақтауда ешқашан тұрақтылық болмаған. Талап, тілек, қойылар міндеттің тұрпаты сан құбыла ғасырларға жалғасып, соның сарқытына қазір де мәзбіз. Әдеби үрдіс жаңалықтарын өткеннен, халық ауыз әдебиетінен, Мұхтар Әуезов, Бейімбет Майлин бастаған алып топтан іздеуге талпынатыныма өзім де таңғаламын. Сол кеңістіктің шаужайына жармаса тырбанғаннан жалықпайтын тәріздіміз. Сөздің іскерлік қуатын түбегейлі жойып тындық, сондықтан өліп-өшіп қырық, елу жыл жазудың өзіме несіне қажет екенін де ұқпаймын.
Жаңалық қажет, әрине. Жалпы үшін ақылгөйсіп жауап бере алмаймын. Десек те, ана тілінің астарында, сөздің өзегінде жасырынған философиялық, психологиялық ұғымдарға үңіліп, анық-қанығын ұқтыратын, ұлт болмысын айқындайтын соны тәсіл қажет. Өз-өзімізге тамсану, тоқмейілсу, мақтану, өзеуреу, даурығу, дақпырт дертінен айығып, қазақты әлемге нақты, қысқа-нұсқа танытудың, жаһанданудың жалмауыз апанына түсіп кетпеудің бір амалы бүгінгі әдеби үрдістің де түбегейлі жаңарып жаңғыруынан, әдебиеттің жас өкілдерінің тындырғанынан табылуы мүмкін. Әлемдік әдеби аренаның қазақ қаламгерлерінің деңгейінен асып бара жатқаны шамалы. Атағы шарықтап, Нобель сыйлығы ма, басқасы ма… иемденген талай есімдер Әбіш Кекілбаев, Мұхтар Мағауин, Төлен Әбдіков, Дулат Исабеков, Адам Мекебаев, Смағұл Елубаев, Тынымбай Нұрмағамбетовтан түк те артық емес. Абай мен Махамбет, Мағжан Жұмабаев, Сұлтанмахмұт Торайғыров, Қасым Аманжолов жырларынан, ауыз әдебиетінің інжу-маржанынан, яғни қазақ болмысынан адамзат хабарсыз. Ең өкініштісі осы. Бұрын да талай рет қайталағанмын, әлем әдебиетінің, кино, т.б. қазақша аудармасының дәл қазіргі жағдайымызда титтей қажеті жоқ, өйткені, қазақ өз тілінен басқа тілдің бәрін әлдеқашан меңгеріп үлгерген, бұған қоса орыс тілінде-ақ планетамыздың кез келген өнер құбылысымен еркін танысуға мүмкіндік мол. Ендігі шақта мұра, қазынамыз, ән, жыр, күйіміз, әдебиетіміз, ұлттық келбетімізді жаһанға таныстырудың мемлекеттік бағдарламасын жасап, жүзеге асыруға тиіспіз.
Туған тарихымыздан басқаның бәрін санамызға мықтап сіңірген соры қалың ұрпақтың өкіліміз ғой, түбегейлі өзгеру де қиын-ау… Ағым, ереже, қағида дегенді ұға қоймаймын. Қандай әдеби ағымдардың бар екеніне де назар аудармаппын. Өз-өзімізді тани алдық па, бұған да күмәндімін. Ағым ағыстарының қан тамырын бойлай адамның ішінде жасырынғанын ғана еміс-еміс сеземін. Мұның сыртқа кейде жақсылық, кейде жамандық сипатында шығу себептері де бұлыңғыр, өзім өзіме ұшу алаңымын, өзім өзіме сынақ объектісімін, бәлкім содан басқалар өздері іздеген ағымын тауып алатын шығар…