Киелі қара өлең мен прозаны тең ұстаған, карикатура мен әзіл өлеңдерін жарастырған, жырлары есті ән болып әуелеген бір тұлға бар қазақта! Ердің жасын еңсерген Ғалым Қалибекұлы «Үш тоғыс» кітабын оқырмандарына ұсынды. Аты айтып тұрғандай, «Үш тоғыс» – үш саланың жемісін бірдей терген тұлғаның туындыларынан тұратын қалың жинақ. Кітаптың алғысөзін жазған қазақтың классик жазушысы Қалихан Ысқақов «Жорғадай еркін тіл, еріксіз иландыратын өмір шындығы, жүрекке шым-шымдап бататын мұң сарыны мен қасірет ызғары оқушыны бей-жай қалдырмайды», – деп жоғары бағасын берген. Қайталап оқып ойға қалып, тарихқа бойлап, шежіре ақтарғандай бір күй кештім. Жібек жіп – сөзбен жыр кестелеген ақын Ғалымның поэзиялық шығармаларынан оның қазақы, азаматтық бейнесі менмұндалады.

---

Ғалым ақын – Атамекенін жыр­лап жүрген жалынды жыршы. Отан десе, өз­геше отты тіркестер төгілте жөнелетін шайыр­­дың жаны елі­мен бірге, жерімен тағдырлас. Ту­ған жердей киелі ұғымды ақын «сүйе­мін» деген жалаң сөзбен ар­зан­датпайды. Керісінше «қасие­тің­нен айнал­дым» деп толғанады. «Се­ні сүйген жүректе арман жоқ» деп тебі­ренеді. Ақынның туған жер, Отан ту­ра­лы өлең­дері­нің қай-қай­сысында да мәңгілік сағы­ныш, шек­сіз құрмет сезім­де­рінің исі бар.
Шайыр Ғалым­ның тарихи тұл­ға­лар­ға арнаған өлең­дерін жеке топ­тап қа­­­­рауға болады. «Қай­ран ба­бам ер еді» өлеңін ав­тор Хан Ке­не­ге арнаған. Көп сөзбен тарих­ты тер­ме­лемей, аз сөзбен мол шежіре аң­­­датып отыр. Үзінді келті­рейін:
«Жер-жаһанды кезумен,
Басыңды іздеп мен келем…».
Қос тармақта ғана берілген ащы тарихи шындық. Ақын шебер­лі­гінің өзі де осында. Көпсөзділікке ұрынбаған. Алтындай аз сө­зімен көп жайт­ты жайып салды. Кене­сары Қа­сымұлының басы жөніндегі дау та­рих тұңғиығынан бүгінгі қазақ­тың бас ау­руына айналғаны қос тармақтың өн­бойына қиюлас­ты­рыл­ған. Және айта ке­терлік жайт – ақын рухы мықты қазақ елі­нің ұлы екенін мақтан тұтатын опти­мист. Оған аталған өлеңдегі мына жол­дар дәлел:
«Басын кесіп алса да,
Рухын жоя алмады».
Тарих шындығын оқырман ойына оралт­қан кезекті бір өлеңі – «Райымбек батыр кесенесінің ба­сындағы ой». Күнде өзіміз көріп жү­ретін кесене басындағы құбы­лыс­тар – қайыр сұраған тіленші, араққа тойып алған маскүнем, қаң­ғыған ит, осының барлығы ақын су­реттеуінде терең мағынаға ие бол­ған. «Батыр рухы киелі, шек кел­тірме киеге» деген жалғыз ауыз сө­зімен ақын қазіргі қоғамның кем тұс­­та­рынан арылып, Райымбек ба­ба бей­несіне жақын болуға астарлы сипатта уағыз етеді.
Дегенмен, бүгінгі қазақтың тек­тілігі мен рухын жоғалтпаған ас­қақ­тығына ақын сенеді және оқыр­ма­нына да дәл сондай асқақ ой тас­­­тайды.
Ақынның толғаулары мен дас­танда­рын­дағы тағы бір соны өзге­шелік – қазақ әде­биеті тарихында аты қалған тарлан тұл­ға­ларға арнап жаз­ғандығы. Көз алдыма елес-бей­нелер көлбеңдетіп, көңілімде сан түрлі сезім әуенін қүйқылжытқан тол­ғауы – «Мұқағалимен мұңдасу». Ав­тордың шар­шап кетіп, мүлгіген сә­тінде түс көру оқиға­сымен өріл­ген толғау тебіреніске толы. Қазір баз­біреулер Мұқағалиды алыпқаш­па жел сөздің күйесіне қалдыруға машық­та­нып алды. Ал Ғалым Қа­ли­бекұылының асқақ ақындық бей­несі осы толғауынан-ақ таны­ла­ды. Ғалым суреттеген Мұқағали «Көзінде оты қылыштай ер, аңқыл­дақ, мың батпан мұңнан жаралған, алысып өтті адамның милау, езімен, жан баласына еліктемеген». Міне, ұлы ақынға бүгінгінің ақыны осы­лай төрден орын береді. Ал Ға­лым Мұқағали ішкен шарапты ол өмір бойы татқан күйік уы деп тың­нан ой түйеді. Сол арқылы Мұхаңды оқырманына тіптен етене жақын­дас­тыра түседі.
Автордың өлеңдерінің және бір та­қырыптық топтамасы – ғашық­тық жайы. Бұл орайдағы ерекшелік – Ғалымда бұ­рын­ғы аға буын ақын­дарымен тіл, ой са­бақ­­тастығы бар. Қазір көп жастарда «сүй­ем, жаным» деген сөздер басым. Ал бұ­рын­­ғы ірі ақын­дарда мұндай әсіре се­зім­ге елту жоқ. Ғалымда да сол үрдіс сұлу қал­­пын­да сақталған. Үзіндіні сөй­летейік:
«Кекілін кер бестінің сылап едің,
Қалқатай, көз жасыңды бұлап едің…».
Сүйгеніне «қалқатай» деп тіл қатқан ақын өлеңдеріндегі махаббат – сыр­ға толы бір әлем. Ал әкеге деген тау­сылмас сағыны­шы, анасына де­ген перзенттік махаббаты еш бүк­песіз ақтарылған. Сондықтан да автор «Перғауынның пирамида­сы­нан әке басындағы көк тасты артық көреді».
«Үш тоғыс» кітабының екінші бө­лімі проза жанрына арналған. Ақын Ғалым бұл ретте өзін жазу­шы­лық қырынан таны­тып отыр. Жазушыға тән бір айрық­ша қасиет – әңгіме, хикаяттарының тақыры­бы тым қысқа, өте шымыр болып келуі. Со­ның бірі – «Кім кінәлі?» әң­гімесі. Бала­ларға арналған жеңіл әңгіме тілі қара­пайым, бірақ әсерлі. Ағайын­ды Ай­бын мен Ай­дынның ба­сынан кешкен хи­каялары оқыр­манын қы­зыққа шым тар­тады. «Оқу деген бәлені кім шы­ғарды?» деген әкесінің аңдыма сұрағына бірінші сыныпқа да бармаған Айбын «Ыбы­рай Алтынсарин» деп жауап беріп, жұртты ду күлдіреді. Ал бұдан шы­ғатын қорытынды – әр қазақ шаңырағы өз баласын Ыбырай Ал­тынсарин есімін танытудан бастап тәр­биелесе игі деген терең идея жа­тыр.
Жазушының күтпеген жерден жа­сын ой тастайтын әңгімесі – «Ба­қытты өлім». Иә, өлімнің де ба­қыты бо­лады екен. Қа­лам­гер бұл әң­гі­ме­сінде адам өмірі мен өлім құбылы­сын қоғаммен, тарих шындығымен байланыстыра суреттейді. Кейіп­кер­дің бір ғана «Әй, әкең Құдайдың ажа­лымен кетті ме, жоқ әлде қы­тай­дың қолынан өлді ме?» деген сөзі автор меңзеген өлімнің ба­қы­тын ұштай түседі. Алланың ақ өлімі ту­ған жер топырағы түсінігімен қа­бысқан. Осындай терең пәлса­па­ға қалам тартқан қаламгердің «Құр­дас» әңгімесі жеңіл сатираға құрыл­ған. Қос құрдас Қажым мен Да­ғай­дың Ара­санға ем алуға келгендері бей­нелі суреттелген. Қажым өзіне ру­лас ата-әже тауып алып, қызыл кү­рең шайға қанып жүргенін сыр­тынан аңду нәтижесінде біліп алған Дағай құрдастық әрекетін жасайды. Ақсақалдың үйіне барып, ретін тауып Қажымды жер­ден алып, жер­ге салады. Шал мен кемпір тіксініп қа­лып, бұның соңын ала барған Қа­жымды қуып жібереді. Жеңіл езу тар­тар әсер сыйлап, сонымен қатар құрдаспын деп қалжыңдап, кейде адам жанына ауыр тиетін ойсыз әре­кеттер туралы ой түйгізеді. Күл­діріп отырып, сабырлы ойға жет­е­леу – Ғалым қаламынан туған шы­ғар­малар­дың кереметі.
Ғалым Қалибекұлы – ән мә­тін­дерінің авторы. Бір ғана сазгермен емес, әр түрлі сазгерлермен үзең­гіле­се жүріп, есті әндер шоғырын ту­ғызды. Есті болатын себебі – бұл ән мәтіндерінде көркем тіл мен қор­ғасындай ой тұнып тұр. «Қаза­ғым – елім» өлеңіне ән жазған – саз­гер Еркін Ер­ген­ұлы. Хит бол­май­­тын патриоттық ән­дердің қым­бат табиғатына тән болмыс бұл ән­де де бар: тойларда айтылмайды, әр­кімнің аузында жатталмайды, де­генмен «мен –қазақпын» деген жа­лын жүректерге семсер жыр бо­лып қонады. Үзінді келтірейік:
Аманат болып бабамнан қалған,
Далама қатер төнбесін,
Ерлерім аман болса екен әмән,
Ошақтың оты сөнбесін!
Баба аманаты, ерлер және ошақ оты! Тағы да өзара тоғысқан, қазақ үшін қасиеті еш кемімейтін қастерлі ұғым. Ал автордың «Анашым» ән мә­тініне әуен жазған Сейфуллин Жолбарыстың нелік­тен бұл өлеңге таңдау салғаны бесенеден белгілі. Ән мәтіні анаға деген махаббатпен асып-тасып, шарасынан төгіліп тұр.
«Үш тоғыс» кітабының соңғы бө­лімі әзіл суреттерден тұрады. Ка­рикатура­лар­дың соңында арнау өлеңдер де бар. Автор өзі «Мен су­ретші емеспін» деп жазады. Ал ол сал­ған әзіл суреттер мен шағын ар­наулар көрген жанды «Ғалым кә­сіби су­рет­ші ме?» деген ойға қал­дырады. Алғаш­қы әзіл сурет ақын Нұрлан Оразалинге арналыпты. Жазушы Әзілхан Нұршайы­қов­қа «Махаббат – майданда ықтамай» деп әзіл жазған. Қаламгердің проза, поэ­зия­сында қылаң берген сатира бұл әзіл арнауларда күшейіп, «бет қаратпай» тұр. Аталған кітаптың поэ­зия бөлімінде «Ене­ге әзіл» деген өлеңі бар. Үзіндіге кезек бер­елік:
«Ұлыңызды мақтайсыз,
қы­зыңызды мақтайсыз,
Қызыл тілге келгенде,
жорғасы бар аттайсыз…».
Енені «жорға атқа» теңеген әзіл­­кеш суреткер сатирасын дәл осы бө­лімде ұлғайтқан.
Қазақ «жігітке жеті өнер де аз» дей­ді. Сол «аз» көрінген «жеті өнер» бір Ғалым Қалибекұлының бойы­нан табылады. Төкпе ақын­дығы – бір арна. Қара сөзді жүр­дектетіп жазған прозалық шығар­малары – өз­геше бір әлем. Әнге айналған өлең­дері – бөтен болмыс. Қазақтың арғы- бергі тұлғаларының әзіл суреттерін оқшы­райта салып, арнау жазатын тұңғиық талант. Осынша қасиеттерді бір бойына жинаған Ғалым Қалибекұлы – мәңгілік сағынышын жыр еткен қазақы ақын. Ол жазған әңгімелерде ескі қазақ ауылының болмысы бар. Бүгінгі ұрпаққа таңсық сол ескі мен жаңаның біте қай­нас­қан тұсында әдебиетке келіп, өз еншісін алған Ғалым Қалибекұлы елуден асқан ша­­ғында бергенінен берері мол деп кү­тіле­тін қайратты қаламгерлердің қатарын­да көш бастап келеді. Бұл – тәуелсіз қазақ елінің ұлттық әде­биетінің ұлы көші.

                                                                                Зубайда САХИҚЫЗЫ,
                                                            «Жұлдыз» журналының қызметкері