Ержан қажы МАЛҒАЖЫҰЛЫ,
Қазақстан мұсылмандары діни
басқармасының төрағасы, Бас мүфти

---

Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» атты мақаласы ұлттық құндылықтарды құрметтеуге, туған жерді көркейтуге, жаңашыл ойлап, қоғам үшін игі іс жасауға үндеп, оқырмандар арасында парасатты пікір қалыптастырып үлгерді. Халқымыздың рухани құндылығын қайта түлетіп, жаңғырту жолындағы ойлары мен бастамалары санаға рух, жанға жігер берді. Мақала діндар қауымы арасында да терең талқыланып, жастармен өткен келелі кездесулерде кеңінен насихатталып жатыр. Мақаладан: «Біз жаңғыру жо­лында бабалардан мирас болып, қанымызға сіңген, бүгінде тамырымызда бүлкілдеп жатқан ізгі қасиеттерді қайта түлетуіміз ке­рек», – деген жолдарды оқимыз.
Расында, жастайынан дін мен дәстүрімізді, тағылымды тарихымызды оқып, сусындап өскен ұрпақ теріс ағымдар мен жат мәдениеттің жетегінде кет­пейді. Салт-дәстүрі мен тарихына ерекше мән берген елдің тұ­ғыры биік, іргесі берік бол­мақ.
Неғұрлым тұтастыққа жету үшін елді айшықтап тұрған ұлт­тың танымдық, тәрбиелік маң­ыз­ға бай әдет-ғұрып, салт-дәс­түр­лері қажет. Кез келген ха­лық­ты өзінің төлтума рухани құндылықтары мен ізгі қа­сиет­тері ғана біріктіре алады. «Бола­шаққа бағдар: рухани жаңғыру» атты тұжырымды туындыда осынау ұстанымдар дөп айтыл­ға­нын тілге тиек ете кеткен жөн.
«…Жаңғырған қоғамның өзі­нің тамыры тарихының те­реңі­нен бастау алатын рухани коды болады… Жаңа тұрпатты жаңғырудың ең басты шарты – сол ұлттық кодыңды сақтай білу».
Бұл – бүгінгі өркениетті, озық технологиялы, жаһандық ықпалдасудан, керек десеңіз, түрлі қауіп-қатерден қорғану жолы. Осы орайда ұлтымыздың белгілі ұстазы Ахмет Байтұрсын­ұлы­ның: «Қасыңнан да, досың­нан да бірдей сақтан», – деген сөзі ойға оралады. Сақтанудың басы – өзіңе қатысты рухани құндылығыңды түгендеп, кейін­гіге мұра етіп қалдыру…
Әр халық ел болып ғұмыр кешуі үшін жастардың санасына ұлттық құндылықтарын сіңіріп, рухани болмысымен өмір сүруге тырысады. Тұжырымды жазбада көтерілген тағы бір маңызды, өзекті мәселе – туған жерге деген махаббат.
«…Қазақ «Туған жерге туың­ды тік» деп бекер айтпаған. Па­трио­тизм кіндік қаның тамған жеріңе, өскен ауылыңа, қалаң мен өңіріңе, яғни туған жеріңе деген сүйіспеншіліктен басталады. Сол себепті, мен «Туған жер» бағдарламасын қолға алуды ұсынамын. Туған жерге, оның мәдениеті мен салт-дәс­түр­леріне айрықша іңкәрлікпен атсалысу – шынайы патриотизм­нің маңызды көріністерінің бірі», – деген мәнді мәтіндер кез келген қазақтың жігерін жанып, патриоттық сезімін оятпай қоймайды.
Расында, өзінің туған жері­нің, туған өлкесінің көркеюіне үлес қоса білген азамат бүкіл елдің игілігі үшін қызмет ете ала­ды. Міне, патриотизм деге­німіз туған жерге деген сүйіспен­ші­ліктен басталады.
Бірде пайғамбарымыз Мұ­хам­медтен (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) бір кісі: «Уа, Алланың Елшісі, ең жақсы адам кім?», – деп сұрайды. Сонда ол: «Ең жақсы адам – қоғамға, елге пайдасы тиген пен­де», – деп жауап берген екен.
Демек, қоғамға пайдалы бол­ғаның – жақсы мұсылман болғаның. Алла Елшісінің тағы бір хадисінде: «Отанын күзеткен шекарашының көзі ақыретте күймейді», – деген. Туған жерді қорғау, туған еліңе қызмет ету білімнің көптігінен емес, елдік санаға, туған еліңе деген махаб­батқа байланысты екен. Алаш арысы Әлихан Бөкейхан: «Ха­лық­қа қызмет ету – білімнен емес, мінезден», – деп бекер айтпаса керек. Осынау парасатты пікір Абайда да бар: «Атаның баласы болма, адамның баласы бол».
Бұл – ұрпақтан-ұрпаққа алмасып отырған «елдік сана» желісі. «Туған жер» бағдарламасы еліміздегі жомарт жандардың өзінің туған еліне шарапатын тигізіп, қайырымдылық іс-шараларға үлкен үлесін тигізуге ықпал етеді деген үміттеміз.
Алаштың ардақты ұлдары­ның бірі Ахаңның, Ахмет Бай­тұрсынұлының:
«Дегендер: мен жақсымын,
толып жатыр,
Жақсылық өз басынан
артыл­маған.
…Не пайда өнерің
мен біліміңнен
Тиісті жерлеріне
сарп ұр­ма­ған?!», –
деген жалынды жыры ойға оралады.
Әрбір азамат өзінің саласы бойынша елдің өркендеуіне, өз ауылының көркеюіне үлес қос­са, болашағымыз баянды бол­мақ.
Егер Сіз бен біздің өз отбасымыздан бастап, көрші-қолаң, ағайын-туыстарға, жалпы жұрт­қа шарапатымыз, қайырымыз тимесе, Ахаң айтқандай, ондай білім мен өнерден пайда жоқ екен. Жақсылыққа жақсылық жасау – мұсылманның міндеті.
Мемлекеттің қамқорлы­ғымен оқып-тоқып, белгілі дә­режеге жетіп, қызметке орналас­қан соң, осы игіліктің баршасын елді өркендету жолында жұм­сауы­мыз керек. Өйткені, Алла Та­ғала Құранда «Әли-Ғимран» сүресінде: «Жақсы көрген нәр­селеріңді, (мысалы, дүние-мү­лік, күш-қуат, ақыл, білім, т­.­б.­)­ Алла жолында жұмсама­й­ын­­ша, шынайы түрде жақ­сы­лық­­қа қол жеткізе алмай­сың­дар», – деп баяндаған.
Еліміздің кейбір жомарт жігіттері өзінің туып-өскен ауылына балабақша, мешіт, көпір, жол, спорт кешенін, т.б. салып беріп, халықтың ық­ы­ла­сына бөленуде. Әрбір азамат елдің игілігі үшін осылайша қолдан келген көмегін көрсете­тін болса, біздің қоғамда әлеу­мет­тік мәселелер өздігінен ше­шіле бастайды.
Исламда «садақа жария» деген ұғым бар. Қоғамның, халық­тың игілігі үшін жасалған сауапты істерді «садақа жария» дейді. Ол тек мешіт салумен шектелмейді. Аурухана тұрғызу, көше, көпір салу, ауызсуы жоқ ауылдарға су тартып, құдық қаздырту, міне, бұлар халықтың игілігі үшін жасалған сауапты істер. Тіпті, мұсылманның көңі­лін көтеріп, үміт сыйлау, түк бере алмасақ та, оған жымиып қа­раудың өзі – сауап. Сауапты көктен іздеп қажеті жоқ. Ол біздің айналамызда. Қамкөңіл жанға көмек қолын созу – ол да қайырлы іс.
Меценаттар мен кәсіпкер азаматтармен кездескен кезімде елдің игілігі үшін жалпы ха­лық­қа қажетті нысандарды, атап айтқанда, жол, көпір, бала-бақша, аурухана, т.б. ғимарат­тарды салудың маңыздылығы туралы өзімнің пікірлерімді жиі айтамын. Құдайға шүкір, облыстар мен аудандарда спорт алаң­дарын, балабақшалар мен жол-көпір салып, ауылға су құ­бырларын тартып берген демеуші азаматтар аз емес.
Демек, қазір біздің қоғамға өз ісінің майталман маманы бола білген иманды, жанашыр, дәстүрлі құндылықтарды құр­мет­тейтін парасатты жастар қажет. Білім мен көркем мінезді, ар мен ұятты өз бойына ұялатқан адам еліміздің өркендеуіне үлкен үлес қоспақ. Біз жастарымызды осыған тәрбиелеуіміз керек.
Мектеп мұғалімі балаға сабақ берумен қатар, оны ізгі­лікке баулыса, ата-ана ұлы мен қызының тәрбиесін жіті қада­ғаласа, дін қызметкерлері көр­кем уағыздарымен иман­ды­лыққа ұйытса, қарияларымыз бен зиялы ағаларымыз тәлімін айтса – бала көргені мен ес­ті­геніне амал ете бастайды.
«Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» атты мақалада қоз­ғал­ған мәселелер мен қолға алы­натын бастамалар дін қыз­мет­керлерінің де жұмыс бағы­тын айқындай түсті. Бұл жаңа заманның өткеліне табан тіреп тұрып, имандылық қалыптас­тырған бұрынғы тамырымызды тектілікпен бекемдеп, жүйелеу жолындағы өзекті бастама деуге болады. Бір сөзбен айтқанда, жастарды тектілікке тәрбиелеуі­міз тиіс.
Қазақстан мұсылмандары діни басқармасы 2013-2015 жылдар аралығын «Дін мен дәстүр сабақтастығы» жылы деп жариялап, осы мерзім ішінде салт-дәстүріміз бен асыл дініміз кеңі­нен насихатталды. 2016 – «Дін және тарих тағылымы» жылы деп жарияланып, тағы­лым­ға толы тарихымыз туралы бірнеше зерттеу мақалалар жарияланып, кітаптар жарық көр­ді, конференциялар мен дөңгелек үстелдер ұйымдас­ты­рылды. Мақсатымыз – жамағат­ты тарихтан тәлім алуға үйрету. Бұл бағыттағы игі жұмыстар бо­лашақта да жалғасын табады.
Кез келген қоғам ұзақ уақыт бойы жинақталған тәжірибені келесі ұрпаққа ізгі дәстүрінсіз жеткізе алмайтынын есте сақ­та­ғанымыз абзал. «Жаңғыру атаулы бұрынғыдай тарихи тә­жірибе мен ұлттық дәстүрлерге шекеден қарамауға тиіс. Кері­сінше, замана сынынан сүрінбей өткен озық дәстүрлерді табысты жаңғырудың маңызды алғы­шарт­тарына айналдыра білу қажет. Егер жаңғыру елдің ұлттық-рухани тамырынан нәр ала алмаса, ол адасуға бастайды», – деп Елбасы кез келген қоғамдық, әлеуметтік үдеріске қазақы салт-санамен бейімделу қажеттілігін баса айтты.
Егер халықтың дәстүрі бол­ма­са қалай дамып, қалай өріс­тей­ді? Өткеннің тәлімді тәжіри­бесін алмай, алға қадам басуға бола ма? Кез келген халық шариғатқа қайшы келмейтін дәстүрімен жаңаны жалғап барып қадам жасауы – оның өмір сүруінің алғашқы белесі. Осындай рухани тұтастық жоқ жерде ұлттық дүниетанымдық үзік пайда болады. Ұрпақ сабақ­тас­тығы деген халық болып ұйысып өмір сүру мүмкіндігі, жекешілдік емес, ұжымдық, елдік үрдіс болғандықтан, ұлттық құн­ды­лық­­тарымызды дінімізбен са­бақтастыра жаңғыртудың маңызы өте зор.