Қазақтың «бедел» туралы түсінігі бұрындары ар-ұят, қадір-қасиет, құрмет-қошемет, абырой түсініктерімен астасып жататын. Сондықтан болса керек, халық бойынан ізгіліктің иісі аңқып тұратын, қара қылды қақ жарып шындықты айтатын азаматтардың сөзіне тоқтап, ақылына құлақ түретін. Жиын-тойда орнын төрден сайлап, құрметке бөлейтін. Ал бүгін «аузы қисық болса да бай баласы сөйлейтін» заман туды. Абай айтатын «ісі білмес, кісі білердің» нағыз дәуірлеп тұрған кезі келді. Осы күні қалтасы қалыңдар мен ағасы мықтылардың беделі де асқақтап тұр.
Алмағайып заманда қалың жұртты сөзіне ұйытып, соңына ергізе білетін дара мінезді кісілер халыққа пана-тын.
Ал қазіргі халық кімді тыңдайды, кімге сенеді, кімді шын құрметке лайық
санайды, бүгінгі талқыға түсер тақырыбымыз осы.

– Біздің «бедел» туралы түсі­нігі­міз қандай? Бұрын беделді кі­сі деп кімді айтатын еді? Бұ­рын­ғының беделдісі мен қазір­гі­нің беделдісінің басты өзгешелігі неде?

Тұрсын ҒАБИТОВ, философ:
– Алдымен бедел ұғы­­мына тео­рия­лық ай­қын­дама­лар бе­ріп көрелік. Бедел – адамның жалпы жұрт мойындаған қадір-қасиеті, ықпалы, көзқарастар жүйесі немесе белгілі бір қасиеттеріне, сіңірген еңбегіне көрсетілген лайықты құрметті білдіретін ұғым. Бедел – белгілі бір адам­ның, топтың, қоғамдық ұйым­ның, әлеуметтік институттың жалпы әлеумет қабылдаған, мойындаған қабілеті мен еңбегі. Беделдің ресми және бейресми түрлері болады. Бедел алдын ала белгіленіп қойған, маңдайға жазылған нәрсе емес, ол әлеу­меттік қызмет барысында қа­лыптасады.
Бедел қоғамдық қатынас ре­тінде адамдардың қоғамдық нор­маларға, әлеуметтік тәртіпті ұс­тап тұру құралдарына бағыну­дың тарихи өзгеріп отыратын формасын білдіреді. Ықпал ету аясы мен тәсіліне қарай бедел саяси, моральдық, ғылыми, тәр­биелік және т.б. түрлерге жік­теледі, яғни билік, ғылым, өндіріс, тәрбие салаларында кеңінен іске асырылып отырады. Бедел билікті жүзеге асыру тәсілдерінің бірі десек те болады. Экономикалық және саяси қатынастарға байланысты беделдің қолданылу аясы, оның негіздері және бедел иегерінің өзі өзгеріп отырады.
Діни санада Құдай және Пай­ғамбарлардың, қасиетті адам­дардың беделі жоғары маңыз­дылыққа ие болды. Олар­дың беделі Құран-Кәрімде, Ха­дистерде, Інжілде бекітіліп отырды. Жаңа заманда Батыста діни бедел теріске шығарылып, жеке адамның беделінің маңыз­дылығына басты назар аударыл­ды. Ағартушылардың түсі­ні­гін­де бедел білімге немесе қан­дайда бір адамның дана­лы­ғына негізделуі тиіс болды. Кім­нің өкімі, кімнің үлгісі қан­дайда бір басшылыққа алынатын болса, соны бедел деп атау­ға болады. Батыстық ин­ди­видуализмнің дамуы қауым­дық, қоғамдық беделді теріске шығарды. Нарықтық қоғамда ең беделді болып қалталы адамдар есептеледі.
Қазіргі заманда беделді тү­сін­діруде бір-біріне қарама-қар­сы екі теріс үрдіс бар. Олар: то­талитаризм мен автократия идеологиясы шеңберінде өзінің ұшқары формалары арқылы көрініс тапқан авторитаризм (бедел иесінің шексіз күнәсіз­дігін мойындау) және екіншісі кез келген беделді нигилистік­пен теріске шығару, жеке тұлға­ның абсолютті еркіндігін анар­хиялық жолмен уағыздау. Тәр­тіп сақтау құралы ретінде бе­дел өндірісте, билікте, бас­қару ісінде және қоғамдық өмір­дің басқа да салаларында адам­дардың кез келген қызмет түрінде кездеседі. Ол беделдің же­ке басқа табынушылыққа ай­налуына жол бермейтін қа­жетті шарт. Халық бұқарасы мен жеке адамның тарихтағы ро­лі бедел туралы түсініктердің не­гізі.

Алтай ТАЙЖАНОВ, Марат Оспанов атындағы Батыс Қазақстан Мемлекеттік медицина университетінің Әлеуметтік саяси пәндер кафедрасының мең­герушісі, философия ғы­­лы­мының докторы, профессор:
– Алдыменен жалпы көп­ші­лік түсінігінде беделді адам деп көпке танылған, көпшілік құр­меттейтін, бұқараға да, билікке де үлкен ықпалы бар адамдарды айтады. Қазіргі ғылыми-та­ным­дық энциклопедияларға, бас­қа да анықтамалықтарға сүйен­сек, БЕДЕЛ – жоғары құзы­рет, терең білім, ерік-жігер, жан­қиярлық және т.б. оң сапа­лар­ға негізделген, адамның мойындалған қасиеті немесе ұйым­ның еңбек арқылы қол жет­кізген қоғамдық маңызы. Осы тұрғыдан алғанда, БЕДЕЛ – кең мағынасында білімі, тә­жірибесі, адамгершілік абыройы, парасаты арқылы жалпы көпшілікпен мойындалған тұлғаның немесе еңбегімен ерек­шеленген ұйымның қоғам­дық өмірдің әр түрлі салаларына әсер етуі. Нақтырақ, дәл ма­­­ғынасында айтсақ, ол да би­лікті іске асырудың бір үлгісі.
Бұрын «Беделді кісі» деп жо­ғарыда айтылған түсінікке сәй­кес келетіндерді айтқан. Әрине, бедел туралы біздің түсінігіміз де тарихи тұрғыдан, заманына сай өзгеріп отырған. Мысалы, бұрынғы дәстүрлі қоғамда ел бас­қарған бектерді, хандарды, т.б. тұлғаларды, сондай-ақ солармен қатар өмір сүрген би­лерді, батырларды, парасатты, сыйлы, ауқатты адамдарды да халық құрметтеген. Олар да әлеу­мет арасында өздерінің тұл­ғаларына сай әрекет еткен. Дәс­түрлі қоғамның орнына кел­ген кейінгі қоғамдық – мем­лекеттік құрылымдарда бе­делдің орны да, мән-маңызы да өзгерістерге ұшырады. Оны бір сөзбен түйіндесек, қазіргі уақытта «беделдің беделінен би­ліктің беделі» әлдеқайда үс­тем. Бұл үрдіс әлі де жалғасуда. Орыс халқы арасында: «Я нача­льник – ты дурак, ты начальник – я дурак» – деген қалжың­ның шығу төркіні де осыдан бол­са керек.
Осы айтылғандардың өзінен бұрынғының беделдісі мен қа­зір­гінің беделдісінің басты өзге­шелігі көрініп тұр ғой. Бұ­рын ақылмандар, парасаттылар, елге ерен еңбек еткен даралар мен даналар беделге ие бол­са, бүгінгі күні қолында би­лігі барлар ие. Ал ондай ортада әлеумет бойында құлдық психология қалыптасып, кіріптар­лыққа жол беріледі. Ашықтық­қа, еркіндікке бұндай ортада орын жоқ. Бұрынғы қазақ: «бас кеспек болса да, тіл кеспек жоқ» деп өз ойын ашық айта алса, бүгінгілердің көпшілігі билікке жағымпаздану мен жарамсақ­тану­дан алдына жан салмайды, тіпті ұят әрекеттерге барады. Бе­делге қатысты тағы бір еске­ретін жай, коррупция жайлаған қоғамда орынсыз байыған, парасаттан жұрдай қалталылар­дың да «беделден» үмітті екенін естен шығармағанымыз абзал. Соңғыларының жастарымыз­дың бедел туралы түсініктеріне оң әсер етпесі анық. ҚР Пре­зи­дентінің «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» атты бағдарла­ма­лық мақаласында: «Әрбір өл­кенің халқына суықта пана, ыс­тықта сая болған, есімдері ел есін­де сақталған біртуар пер­зент­тері бар. Осының бәрін жас ұрпақ біліп өсуі керек» – делін­ген. Міне, елінің абыройын асыр­ған осындай адамдар бар­лық уақытта да зор беделге ие бол­ған.

Айсұлу МОЛДАБЕКОВА, әлеумет­танушы:
– Бедел д­е­­­геніміз – әлеу­­меттік ка­­­пи­тал. Адам­­­дар оны қажет­ті­лік­­те­рі­не қа­рай қол­­­дана ала­ды. Бұл бір жа­ғы демокра­тия­лық қоғам құндылықтарына қарсы болуы мүмкін. Мысалы, «бе­делін салып» заңға қайшы әре­кеттерге баруға болады. Алай­да, адам­дық фактор бар жер­де беделдің ықпалы қашан да болады. «Кім беделді?» деген сұраққа келетін болсақ, мен жеке субъект тұр­ғысынан баға­лауды ұсын­бақ­пын. Кім-кімді беделді санаса сол беделді. Бі­реуге әнші, бі­реу­ге футболист, біреуге ақын-жазу­шы беделді. Әлеуметтік сауалнамалар бойынша, мысалы жастар үшін үлкен беделге ие спорт және өнер адамдары, одан кейінгі орында саясат өкіл­дері.
Жастардың пікірінше, бү­гінгі таңда спортта – Геннадий Головкин (23,0%) мен Илья Ильин (13,2%); Қанат Ислам (5,8%) мен Бекзат Саттарханов (4,5%); саясатта – Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаев (23,0%), Алматы қаласының әкімі Бауыр­­жан Байбек (5,3%), ҚР Пар­ламенті мәжілісінің депутаты, қоғам қайраткері Бекболат Тілеухан (5,2%), ақын, қоғам қайраткері Мұхтар Шаханов (4,8%), Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрі Иман­ғали Тасмағамбетов (4,3%), Ресей Федерациясы Президенті Вла­димир Путин (4,2%); мә­де­ниетте – Қайрат Нұртас (7,7%) пен Төреғали Төреәлі (7,0%), Роза Рымбаева (6,5%), Мақпал Жүнісова (2,7%), Мәдина Сәдуа­қасова (2,3%), Мейрамбек Беспаев (2,0%) негізгі «кейіп­керлерге» жатады.
…Менің ойымша, сал-се­рі­лер, балуандар біздің атам-қа­зақ заманында да халық арасында үлкен беделге ие болған. Бай-бақуатты жандардың беделі ықылымнан болған. Тап қайшылығы қай заманда да болған соң (социалистік жүйені есептемегенде) олар көбірек әжуа-сарказмға ұшырайды. Сондықтан бедел ұғымында бұрынғы, қазіргі деп параллелизм жасағаннан аса айырма­шылық көріп тұрған жоқпын. Әрине, құндылықтар жүйесінің өзгеруі адамдардың сана-се­зіміне де әсер етпей қоймады. Бүгін де Алдаркөсе заманын­да­ғыдай «шапанына қарап, күтіп алады», ал бірақ «ақылына қа­рай шығарып салу» көп кездесе бермеуі мүмкін. Бүгінгі таңда беделдің номиналды, материал­дық құны бар. Мысалы, біреу «пара» беріп, біреу «беделін» («та­ныс-тамыр», «көке-жәке») са­лып бір нәтижеге жетеді. Алай­да, «пара» да, «бедел» де жүр­мейтін салалар баршылық: ол – ғылым, жаңа технологиялар бәсекесі. Оны да «сатып ала­мыз» деген санадан арыл­масақ дамудың даңғыл жолына түсуіміз неғайбыл.
Сөз жоқ, бүгінгінің беделдісі «поп-мәдениет» жұлдыздары. Қа­зір әлем бойынша тенденция осын­дай. Алайда, жаңа технология, ғылым қарыштап дамып ке­леді. Марк Цукерберг пен Стивен Джобстың да әлем бойынша беделі жоғары.

---

Бұрынғы дәстүр шегініс жасап, дәстүрлі қоғамның орнына келген бүгінгі қоғамда дауды да шешетін, жауды да тоқтататын – БИЛІК. Ендеше, бүгінгі күні дауды да, жауды да тоқтататын дуалы ауыз қарияларға қоғам зәру емес, тіпті қажетсінбейді де! Ал «ақсақал» деп жүргендеріміздің көбі сол қоғамда қалыптасқан және олардың «кімнің тарысы піссе, соның тауығы» болып жүргені де жасырын емес. Бірақ көпшілік қауым «осы қалай» деген үлкендерге үміт артып, оларды зиялылар санатына қосып, «есті сөз, елдік сөз айта ма» деп үміттенеді. Әзірге үміттері ақтала қойған жоқ… Тіпті, бұрын ел басқарған, әр түрлі лауазымдық қызметтерде болғандар да, бұрынғы және қазіргі депутаттардың ішінде де, өнер мен ғылым қайраткерлері арасында да халықтың сөзін сөйлеп жүргендер көп емес. Халық атынан сөз айтпақ түгіл, келеңсіз қылықтарымен, биліктегілерді асыра мақтауларымен, «жауырды жаба тоқуларымен» аты шыққан, жағымпаз, жарамсақ, қара басының қамымен жүрген «өзім дегенде, өгіз қара күшін салып», мерейтойлық мерекелерін өткізіп, марапат пен мақтау алып, оны ақпарат құралдары арқылы жарнамалатып «мықты» атанып жүргендеріміз қаншама?! Міне, бұл жалған бедел.

---

– Бұрындары дауды да, жауды да тоқтататын аузы дуалы қариялар болатын. Қазіргі күні терең ой қозғап, дұрыс жол көр­сететін адамдарға зәру секіл­діміз. Сіздіңше қалай?
Тұрсын ҒАБИТОВ:
– Бүкіл әлемдегі сияқты қа­зақ қоғамында да бедел тарихи құбылысқа жатады және заман талаптарына сай өзгерістерге ұшырап отырады. Бұрынғы көшпелілік қоғам моральдың құқықтан басым тұратын­ды­ғына сүйенді. Сондықтан дауды да, жауды да тоқтататын дуа­лы ауыз қариялар болды, ақын-жыраулардың беделі хан-сұл­тандардан да жоғары еді. Халық сөзге тоқтады, «бас кес­пек бол­ғанымен, тіл кеспек жоқ» де­лінді. Білімді адам­дар­дың бе­де­лі шариғат және дала заң­­­дарымен қуатталып отырды. Алайда, бір ХХ ғасырдың өзінде қазақстандық қоғам бір­неше түбегейлі өзгерістерге ұшы­рады. Сол себепті, беделді адам­дардың түрлері де өзгеше сұрып­талатын болды.
ХХ және ХХІ ғасырлар қоға­мындағы беделді талдау үшін авторитарлы және гуманистік ар-ұят туралы ілім өзекті. Ав­торитарлық бедел – бұл сырттан танылған беделдің, басқа­ның, «көсемнің» немесе қан­­­дайда бір тоталитарлық мәдениеттегі бедел иесінің ықпалы. Бұл жерде адамгершілік туралы айту­дың өзі қиын. Мұндай қы­лық сәт талабына сәйкес келеді жә­не жазалану қорқынышымен, марапатталу үмітімен көрініс та­бады. Әрқашан белгілі бір бе­делдер тегеурініне, олардың жа­залауға, марапаттауға деген нақ­ты немесе жалған мүмкін­шілігіне тәуелді болады. Кө­бінде жұрт бойында ар-ұяттан туындайтын көңіл-күйлер емес, авторитет алдындағы қор­­­қыныш қана қалады. Ең маңыздысы, авторитарлық мораль қағидалары адамның өз құндылықтық пікірлерімен анық­талмайды, беделдің бұй­рық­тары мен тыйымдары арқы­лы анықталады.
Авторитарлы беделдің екі тү­рі бар. Таза ар-ұят – бұл бедел саған ырза деген сөз; ал кінәлі ар-ұят – бедел саған ырза емес де­ген түсінікті береді. Таза (ав­то­ритарлық) ар-ұят игілікті жағдай мен қауіпсіздік сезімін ту­дырады. Өйткені, ол бедел қол­дауын және оған жақын­дығын білдіреді. Кінәлі ар-ұят қорқыныш пен үміт үзушілікті тудырады. Себебі, бедел еркіне қарсы әрекет жазалану қаупіне әкеліп тірейді.
Бағынбау – басты күнә, ал ті­лалғыштық – басты ізгілікке ай­налады. Бас шұлғушылық бе­делдің жоғары билігі мен да­нышпандығын, оны өз еркі бойын­ша бұйыру, марапаттау жә­не жазалау құқығын мойындауды білдіреді. Бедел өз бұй­рық­тары мен тыйымдарын, ма­рапаттаулары мен жазалауларын түсіндіруге дейін төмен түсе алады, бірақ тұлғаның беделге еш сын айтуға құқығы жоқ. Индивидтің сын айтуға ба­тылы жеткендігінің өзі айғақ ретінде оның кінәлілігінің дәлелі болып табылады.
Беделдің көрінісі қандай бол­сын, мейлі ол Ғаламның би­леушісі немесе тағдыр жібер­ген «халықтың көкесі» болсын, олардың және адамдардың кез келгені арасындағы түбірлі теңсіздік бар. Міне, авторитарлы беделдің негізгі догматы осы.
Авторитарлы беделмен са­лыс­тырғанда гуманистік ар-ұят – сыртқы санкциялар мен қол­дауларға бағынбайтын және әр­бір адамға берілген біздің же­ке даусымыз. Ар-ұяттың дұрыс қызмет етуі немесе оның бұ­зылуы­на бүкіл тұлға-тұрқымыз жауапкер. Ар-ұят адам мақ­са­тының орындалуын бағалайды, ол өмір өнеріндегі табыстарымыз бен шалыстарымыз туралы хабар беріп отыратын біздің бойымыздағы ақпарат.
Бұл бізден жемісті өмір сү­руді, толық және үйлесімді дамуды талап ететін біздің нағыз «Меніміздің» дауысы. Бұл біздің адал­дығымыздың қорғаны, өзі­мізге тұра алу қабілеті, тіпті өзі­мізге «Иә!» деп тәка­ппар­лық­пен айтуға мүмкіндік беретін қа­білет. Жеке ар-ұятымыздың дауысын есту үшін біз өзімізді таңдауымыз керек, жауапкер­ші­лікті өзімізге алуымыз керек, ал бұл біздегі адамдардың бір­талайы үшін қиынға соғуда. Біз өз дауысымыздан гөрі, өзге дауыстарға құлақ түреміз.

Алтай ТАЙЖАНОВ:
– Бұрынғы дауды да, жауды да тоқтататын дуалы ауыз қа­рия­лардың өз бойында кісілік, ұят, иман мен инабат, ар-намыс, қадір-қасиет, парасат молынан бо­латын. Бұлардың барлығы адам­ның жоғарғы қоғамдық-ру­хани құндылықтары болып та­былады. Абай «ұят кімде болса, иман сонда», – деп бекер айт­паған. Ар-намыстылық – аза­маттың, жеке тұлғаның мо­ра­льдық және тағы да басқа қа­сиеттеріне берілетін әлеумет­тік баға, көптің бағасы. Ал қа­дір-қасиет – жеке тұлғаның өзін-өзі ішкі бағалауы, өзінің қасиеттерін, қабілеттерін, дү­ниетанымын, парызының орын­­далуын және қоғамдағы ор­нын түсіне білуі. Аталған ұғым­дар әр түрлі халықтардың са­насында, көптеген ғұламалар мен саясаткерлердің, фило­соф­тардың этикасында үлкен орын алған, олардың қызметтерінің бағыттары мен қоғамдық көз­қарастарына көпшілік мі­нез­деме беріп отырған.
Қазіргі уақытта заман өз­гер­ді. Бұрынғы дәстүр шегініс жа­сап, дәстүрлі қоғамның орнына кел­ген бүгінгі қоғамда дауды да шешетін, жауды да тоқтататын – БИЛІК. Ендеше, бүгінгі күні дауды да, жауды да тоқтататын дуа­лы ауыз қарияларға қоғам зәру емес, тіпті қажетсінбейді де! Ал «ақсақал» деп жүрген­де­рі­міздің көбі сол қоғамда қа­лып­тасқан және олардың «кім­нің тарысы піссе, соның тауы­­­ғы» болып жүргені де жа­сы­рын емес. Бірақ көпшілік қауым «осы қалай» деген үлкен­дер­ге үміт артып, оларды зия­лы­лар санатына қосып, «есті сөз, елдік сөз айта ма» деп үміт­те­неді. Әзірге үміттері ақтала қой­ған жоқ… Тіпті, бұрын ел басқарған, әр түрлі лауазымдық қызметтерде болғандар да, бұрын­ғы және қазіргі депутат­тардың ішінде де, өнер мен ғы­лым қайраткерлері арасында да халықтың сөзін сөйлеп жүр­ген­дер көп емес. Халық атынан сөз айтпақ түгіл, келеңсіз қы­лықтарымен, биліктегілерді асыра мақтауларымен, «жауырды жаба тоқуларымен» аты шық­қан, жағымпаз, жарамсақ, қара басының қамымен жүрген «өзім дегенде өгіз қара күшін салып», мерейтойлық мере­ке­лерін өткізіп, марапат пен мақ­тау алып, оны ақпарат құрал­дары арқылы жарнамалатып «мықты» атанып жүргендеріміз қан­шама?! Міне, бұл жалған бе­дел. Кейбір «танымал» қа­рия­ларымыздың бұқаралық ақ­парат құралдары мен әлеу­мет­тік желілерде сынға ұшырап жатуы осы тұрғыдан алғанда орын­ды. Ендеше, бізге, үлкен­дер­ге ойланумыз керек… Қан­дай қоғамда болмасын өз ойын айта алатын, халықты соңынан ерте алатын, парасатты, білімді, рухани тұлғаларға орын болған, алда да бола береді. Кім қандай жол­ды таңдайды, ол өз алдына бө­лек әңгіме, тек еліміздің бо­ла­шағы жастарға зиянымыз ти­мегені жөн. Тарих таразы, ол ерте ме, кеш пе, барлығымызды өз орнымызға қояды, бағасын береді.

Айсұлу МОЛДАБЕКОВА:
– «Ауылдың алты ауызын ай­татын» ақсақалдар институтын қайта жаңғыртып, «заңдас­тыруға» толықтай болады. Аза­мат­тық қоғам құру мақсатында қа­зір билік құрылымдары жа­ны­нан, (мысалы, Алматы қала­сы әкімшілігі, т.б.) түрлі «Қ­о­ғам­дық кеңестер» ашылып, жұ­мыс жүргізуде. Осы тәжіри­бие­ні жер-жерлерде енгізіп, Кеңеске мүшелікке бұрын қыз­метте болған, зейнеттегі жандардан бастап, ауыл-аймақтың сыйлы ақсақалдарын да қосып, тек көзбояу үшін емес, Кеңес ұсыныстары саяси шешім шы­ғаруда есепке алынатындай те­тіктер жасалынуы тиіс. «Қо­ғамдық кеңес», «қоғамдық ба­қы­лау» жүйесін үкіметтік емес ұйым ретінде тіркеп, түрлі са­лаға, тіпті, әдебиет, мәде­ниетке дейін енгізуге болады.
– Беделдің қызмет пен лауа­зым­ға, атақ пен абыройға қатысы туралы айтсаңыз?

Алтай ТАЙЖАНОВ:
– Тікелей қатысы бар. Өйт­ке­ні, беделдің беделі бар, билік­тің беделі бар. Бұлар бір-бірімен диалектикалық байланыста. Қазақта: «аузы қисық болса да, бай баласы сөйлесін» деген бар. Абай да өзінің келеңсіз қы­лық­ты тұстастарын «күштілерім сөз айтса, бас изеймін шыбындап, әлсіздерім сөз айтса, қара­май­мын қырындап», – деп әжуа­лаған. Ендеше, үлкен дә­режедегі қызмет пен биік лауа­зымның өзі адамды бір сәт атақ­ты, абыройлы етері сөзсіз. Ал оны алып жүру, соған сәй­кес келу пенде үшін сын. Осы сыннан өткен адам халық ал­дын­да атақ пен абыройға бө­ле­ніп, зор беделге ие болады. Дұ­рыс қоғамда бұл еңбек адам­да­рына да қатысты. Алайда, бүгінгі қоғамда мери­ток­ра­тия­лық принциптің сақ­тал­мауы­нан кейбір жағдайларда билік басына кездейсоқ адамдар келіп, өзін де, айналасын да абыройсыздыққа ұшырататын жағдайлар кездеседі. Бұндай ұжымда қарапайым еңбек адам­­­дары да өзінің беделіне, абыройына сай бағаланып жатпайды. Ондай жерде бедел туралы айтудың өзі артық. Азамат өзінің қызметі мен лауазымына, еткен еңбегіне сай атағы мен абыройына ие болған жағдайда оның беделді адам болмауы мүмкін емес. Рухани жаңғыруды өзінің болашағына бағдар еткен біздің қоғамда да бұл әлеуметтік маңыз­ды мә­селеге деген оң бет бұрыс болады ғой деген үміт бар. Өйт­кені, ҚР Прези­ден­ті ма­­­қала­сын­­да атап көр­­сет­кен­дей, «жаңа жағ­­дайда жаң­ғыру­­­ға де­ген іш­­кі ұм­ты­лыс – біздің да­муы­­мыз­дың ең басты қа­ғи­­дасы. Өмір сүру үшін өз­гере білуі­міз ке­­­рек. Оған көн­­­бе­ген­дер та­­рихтың шаңы­­­на кө­мі­­ліп қа­ла бе­­реді». Бұл жал­­­ған бедел ие­ле­рі­не де қа­­тысты.

Айсұлу МОЛДАБЕКОВА:
– Атақ, абырой, лауа­зым, байлық – мұ­ның бәрі бедел ұғы­мының құ­рамдас бөліктері. «Бедел­дің» түр-түрі болғандық­тан оған қол жеткізу «құрал­дары» да сан алуан. Оған мысал ре­тін­де, әлем бойынша жыл сайын жасалынатын түрлі рейтингтерге көз салсаңыз жетіп жа­тыр. Мысалы «Forbes» журналы жыл сайын әлемнің ең бай адамдарының тізімін жариялайды. Тізімдегі адамдар беделді ме, беделді, олардың ру­хани әлемін, жылына қанша кі­тап оқығандығын ешкім өл­шеп жатқан жоқ. Бұл – байлық бәсекесі. Ал Нобель сыйлығын алғандардың есеп-шотында қан­ша ақша бар екендігін есепке алып жатқан ешкім жоқ. Се­бебі, бұл – ғылым, әдебиет, өнер бәсекесі. Сол сияқты, аме­рикандық «Times» журналының жыл сайын шығаратын «Әлем­нің беделді 100 адамы» тізімі бар. Мысалы, 2017 жылғы тізім­ді саясаткерлер – Д.Трамп,
В.Путин бастап, футболист Неймар қоштайды. Бұл тізімде саясаткерлер, сахна жұл­дыз­дары, өнер-білім адамдары – бәрі бар.

Дайындаған Айнара АШАН.