«1929 жылғы 7 тамызда КСРО Орталық Атқару Комитеті мен КСРО Халық Комиссарлары Кеңесінің Президиумы латындандырылған жаңа әліпби – «Біртұтас түркі алфавитін» енгізу туралы қаулы қабылдады.
Латын әліпбиінің негізінде жасалған жазу үлгісі 1929 жылдан 1940 жылға дейін қолданылып, кейін кириллицаға ауыстырылды.
1940 жылғы 13 қарашада «Қазақ жазуын латындандырылған әліпбиден орыс графикасы негізіндегі жаңа әліпбиге көшіру туралы» заң қабылданды.
Осылайша қазақ тілінің әліпбиін өзгерту тарихы негізінен нақты саяси себептермен айқындалып келді.
Мен 2012 жылғы желтоқсан айында жария еткен «Қазақстан-2050» Стратегиясында «2025 жылдан бастап латын әліпбиіне көшуге кірісуіміз керектігін» мәлімдедім.
Бұл – сол кезден барлық салаларда біз латын қарпіне көшуді бастаймыз деген сөз», – деген Елбасының «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» атты мақаласы негізінде латын қарпіне көшу мәселелері республика көлемінде жан-жақты талқыланып жатқаны белгілі. Осы орайда, бұл саладан алшақ емес маман ретінде латын қарпіне көшудің жай-жапсары туралы пікірімізді де білдірген дұрыс қой деп ойлаймыз.

ХХ ғасырдағы батыстық жаң­ғырудың үлгісі бүгінгі егемен қазақ еліне үлгі бола алмайды дейді Елбасы, өйткені, «жаңғырған қоғамның өзінің тамыры тарихының тереңінен бастау алатын рухани коды болады. Жаңа тұрпатты жаң­ғырудың ең басты шарты – сол ұлттық кодыңды сақтай білу». Демек, біздің қабылдайтын әріп­теріміз осы Елбасы тұ­жы­ры­мында айтылғандай, басты шарт – ұлттық кодты сақтай білуге бағытталуы қажет, яғни қазақтың өзінің сөйлеу үлгісіне біршама сәйкес келетін әріп­терді таңдай білуіміз және бас­қалар­ға еліктеп-солықтамай-ақ, бұл арада, өзіміздің ұлттық кодты сақтауға, дамытуға қыз­мет етуіміз қажет.
«Әліпби деген тілдің негізгі дыбыстарына арналған таң­балар­дың жұмағы» деп жазған Ахмет Байтұрсынұлы әріптер­дің тіл дыбыстарын нақты таң­балауына, оқуға және жазуға жең­іл келуіне, үйретуге оңай бол­уына басты назар аударады.Қазақ жазу ілімінің атасы
А.Байтұрсынұлы «Дыбысқа сәй­­кестеп әріп алынбаса, сөздің жазылуы мен айтылуы бөлек­тенбей қала алмайды» деген ойын бірнеше жерде жұмыр­лайды, дыбыстар мен әріптер арасындағы қарым-қатынасты терең барлай келе, «дыбыстар мен әріптер арасында сәйкестік күшті болған­дықтан, сөздің жа­­зылуы мен айтылуының арасын­да да сәйкестігі күшті» екенін анықтайды. «Тілдегі бар дыбыстың бас-басына арнаған белгісі бар болса», тәртіпті жазу болатынын қайталай ескертіп отырады. Ғалым үшін қазақ тілінің айтылымындағы фонема саны мен әріп саны шамалас, дәл келуі керек.
Әліпби түзген, тыныс бел­гіле­рін нақтылаған, жазу үлгісін көрсетіп, графема мен фонема арасындағы сәйкестікті терең талдаған А.Байтұрсынұлы емле тәртібіне де мән береді. Әлем халықтарының емле жүйесінен мол хабары бар ғалым, қазақ сөзінің ішкі болмысына сай келетін жүйені, дұрыс сауаттандыратын емлені қажет санайды. «Сауаттылық негізі жазу» деген жолды берік ұстанады.
Қазақтың төл жазуы деген түсінікті А.Байтұрсынұлы ең­бектерінен кейін қолдануға мүм­кіндік туды. Өйткені, қазақ сөзінің өзіне тән айтылым, жазылым  ерекшеліктері мен сипаты осы еңбекте жан-жақты анықталып, грамматология ғылымы талап ететін заңдылық­тарға басты көңіл бөлініп, не­гіз­гі ғылыми жауабы берілді. Мұны қазір барлық ғалымдар мойындайды. Жазу туралы ғы­лым өзінің дербес пәнін нақ­тылау үшін, тілдің табиғи қалпын таңбалайтын, ғылыми сипатын іздеуі керек десек,
А.Байтұрсынұлының қазақ жазуы туралы жазған ғылыми пі­кірлері осы талаптарға то­лықтай жауап береді.
Ғалымның идеяларын бас­ты тұғыр етсек, ұлттық тілі­міздің дұрыс таңбалануына, әріпте­рдің тура таңдалуына берік негіз табарымыз даусыз.
Латын әліпбиіне қайта оралып, ұлттық жобаны қабылдар тұста мынадай ұсыныстар айтамыз:
1. Латын әріптеріне көшудің басты принциптерін анық­тауда:
а) морфологиялық;
ә) фонетикалық;
б) тарихи дәстүрлі принциптер бірдей маңызды мәнге ие болуы тиіс.
2. Профессор С. Аманжолов жасаған, қалың ел қабылдаған, білетін төл әріптеріміз Ә, Ө, Ұ, Ү, Ң, Ғ-ны латын қарпімен бірге алуға толық болады;
3. Емле жүйесі мен ережелер түзуде, орфография мен орфо­эпия мәселелерінде Ахмет Байтұрсынұлы қисындары негізге алынуы тиіс;
4. Ұлттық жоба негізінде мә­тін­дер таңдалып, экспери­менттік тәжірибе ретінде ха­лық­қа ұсынылуы тиіс. Сонда әрбір әріптің қолданыстағы тиімді-тиімсіздігі анық байқа­лады.
5. Кірме сөздердің жазылу ерекшеліктері мен бұрынғы пайдаланылып жүрген ки­ри­л­лица­дағы дыбыстардың жаңа жо­бадағы қай әріпке сәйкес ке­летіні нақты түсіндірілуі тиіс.
6. Ғасыр басында Елбасының бастауымен қабылданғалы отырған жазуымыз – енді өз­герместей канондық жазу болуы қажет.

Анар Салқынбай,
әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университетінің профессоры, филология ғылымының докторы.