Қазақ елінің руханиятына сүбелі үлес қосып, өзінің өнегелі ісімен көпке үлгі көрсетумен келе жатқан белгілі азамат, танымал заңгер, қоғам қайраткері Бекет Тұрғараұлына жұртшылық «Руханият жанашыры» деген бағасын әлдеқашан беріп те қойған. «Руханият жанашыры» деген тіркестің астарына тереңірек үңілсек, бұл атауды иеленудің кім-кімге де оңай болмайтынын түсінер едік. Себебі, бұл – «руханият әлемінің демеушісі» деген сөз. Ал демеушілік жасау үшін қыруар қаражат көзі керек екені белгілі. Ал қазіргі ақшаны пір тұтқан қоғамда біреу біреуге өсімсіз бір теңге де ақша бермейтінін бәріміз білеміз. Берген жағдайда да, оны орнымен үйлестіретін, керек жеріне жұмсай алатын адам көп емес-ау.

Кейбір байлар жеке басының қуанышы үшін миллиардтап ақша шашып жатады, бірақ оның елге, руханият дүниесіне пайдасы болмауы мүмкін. Бір күндік қызық үшін сонша ақшаны суға ағызып жіберіп отырған мырзалардың әрекеті – самауырды 25 сомдық қағаз ақшамен қайнатқан баяғы бәсекешіл байлардың орынсыз шашпалығын қайталау емес пе? Екеуінің де көздегені – арзан атақ! Бұл небәрі қа­зақтың «Атың шықпаса, жер өрте!» деген мақалымен мәндес мысал ғана және ақылдың ісі емес. Ақылды болсаң, Бекет секілді елге қайыр қыл! Сонда жақсы атыңды елдің өзі-ақ шығарады.
Біле білсек, қазақтың шалқар байлық – рухани қазынасы тіл! Ұлттың ұйытқысы да тіл, ұлттық жады да тіл. Музыканың өзі де тап тілдей түсінік бере алмайды, сыр түйінін тіл секілді шеше алмайды. Ұлы жазушымыз Мұхтар Әуезовтің: «Ұлттың тілі — сол ұлттың жаны, жан-дүниесі. Ол жүректі соқтыртып тұрған қан тамыры си­яқ­ты. Егер де қан тамыры жабылып қалса, жүрек те соғуын тоқтатпай ма?», – деуі сондықтан болар. Қазіргідей тұнығы­мыз лайланып, өз қаракөздеріміз бір-бірі­мен өзге тілде шүлдірлесетін жағдайға жет­кен заманда ең әуелі тілге қамқорлық ке­рек. Ал біздің асыл тіліміздің алтын та­мыры әдебиетімізде. Демек, әдебиетке жанашырлық жасау керек. Осыны іске асырып, талай жазушының мұрасын жа­рыққа шығаруға мұрындық болған Бекет Тұрғараұлын парасат иесі демей кө­ріңіз­ші.
Елбасымыздың: «Ұлттық салт-дәс­түр­леріміз, тіліміз бен музыкамыз, әде­бие­тіміз, жоралғыларымыз, бір сөзбен айт­қанда, ұлттық рухымыз бойымызда мәңгі қалуға тиіс. Абайдың даналығы, Әуезовтің ғұламалығы, Жамбылдың жырлары мен Құр­манғазының күйлері, ғасырлар қой­науынан жеткен бабалар үні – бұлар біздің рухани мәдениетіміздің бір парасы ғана. Сонымен бірге, жаңғыру ұғымының өзі мейлінше көнерген, жаһандық әлеммен қабыспайтын кейбір дағдылар мен әдет­тер­ден арылу дегенді білдіреді. Мысалы, жершілдікті алайық. Әрине, туған жердің тарихын білген және оны мақтан еткен дұрыс. Бірақ одан да маңыздырақ мәселені – өзіңнің біртұтас ұлы ұлттың перзенті екеніңді ұмытуға әсте болмайды», – деген сөзін оқығанда есімізге еріксіз Бекең сынды азаматтар түседі. Бұл кісіні бүкіл Қа­зақс­тандағы ұлттың, руханияттың жалғыз жанашыры деуден аулақпыз, дегенмен аты алдымен еске түсетін санаулы тұлғалар қатарынан ойып орын алғаны даусыз.
«Халықтың жаны әдебиет пен өнер десек, сіз сол әдебиеттің жалынды жанашырысыз. Басқа сан сатылы мемлекеттік қызметіңізді айтпағанда, осы жана­шыр­лығыңызбен ғана талай жұрттың жүрегіне жол таптыңыз.
Бір кісі – бір кісіні, көп болса он кісіні қуанта алады. Ал жүз кісіні кім қуантады? 1000 адамды қуанту кімнің қолынан ке­леді? Осы ғажайып іс Сіздің қолыңыздан келіп отыр», – дейді, Қазақстан халық жазушысы, Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты, аты аңызға айналған кітаптарымен бірнеше ұрпақтың өкілі сусындап өскен Әзілхан Нұршайықов.
Марқұм, майдангер жазушының шын көңілден ырзалық білдіріп, алғысын айту себебі Бекең жеңістің 60 жылдығы құрме­тіне аталған жазушының 10 томдық шы­ғар­малар жинағын тегін шығарып, тарту етіпті.
«Кешегілердің еңбегін елемеген, бүгін­гілердің көңіліне қарамаған, ертеңгілерді қарық қылып жарытпас», – деп Әбіш ағамыз айтпақшы, қазақтың әрбір қалта­лы азаматы Бекең тындырған істің шире­гін істей алса да, жаман болмас еді. Өкі­ніш­тісі, Бекеттің үлгісін жалғастыру­шылар қатары аз, бірақ жоқ та емес. Әр аймақтың өзіне бел­гілі сахиы – өз Атымтай жомарты бар еке­нін көріп, естіп жүрміз. Бірақ көпшілігі өз аймағы, дәлірек айтсақ, өз руы, жүзімен шектеліп қалады да, ортақ қазақтық ұлы мақсатқа бірігіп күш жұ­мыл­дыра алмайды. Мүмкін бұл істі басқаратын кісі керек шығар.
Мысалы, жазушы Думан Рамазан өзі­нің бір сұхбатында: «Мен бірде Еуразия Жазушылар одағының төрағасы Якуб бей Өміроғлымен әдебиет туралы ұзақ сырлас­қаным бар. Сонда Орхан Памуктың әлемдік деңгейге қалай көтеріліп, Нобель сый­лы­ғын қалай алғанын сұрадым. Ол кі­сі Орхан мырзаға бір қаржылық топтар­дың қатты қолдау көрсеткенін, алаңсыз жазумен айналысуға жағдай жасағанын жә­не сол жазғандарын сиясы кеппей жатып, шетел тілдеріне аудартып, кең көлем­де насихат жұмыстарын жүргізгенін айтты.
«Орхан Памук – әлемдегі өте бір ық­пал­ды топтың әдеби жобасы» деді. Мен оған имандай сендім. Әрине, Орхан Па­муктың өзі де дарынды жазушы. Бірақ әлемге танылу үшін қазақ түгіл, түрікке де құр дарын аздық етеді. Орхан Памукты әлемдік сахнаға алып шыққандай қазақ­тың дарынды ақын-жазушыларына ірі қаржылық топтардың қолдауы ауадай қажет.Сонда ғана әлемге кең танылып, Нобель сыйлығын алатын қазақ қалам­гер­лері шығуы мүмкін», – дейді.
Түріктің парасатты байлары өз халқына деген патриоттық сезімін осылай білдіріп­ті. Елінің талантты жазушысын қолдау арқылы өз елінің мәртебесін әлем дең­гейіне көтеріп отыр. Ал біздің қазақ байлары өздерінің туған еліне деген патриот­тығын қандай іспен дәлелдеп келеді?! Олардың руханиятқа, руханият өкілдеріне жанашырлығы неге байқала бермейді?! Алдарында үлгі болып жүрген Бекет аға­ла­рының өнегесін неге үйренбейді? Қа­зақ­ты өзгелерге танытудың бір жолы төл әдебиетімізді шет тілдеріне аударып, өзге халықтарға насихаттау емес пе? Дүниедегі тілдік қоры бай халықтың бірі – қазақтың әдебиеті де бай. Құдайға шүкір, Орхан Памукті он орап алмаса да, бес орайтын жазу­шы қазақта жетеді, бірақ олардың түріктің қалталы, әрі саналы мырзаларын­дай демеушілері жоқ.
Әбіш Кекілбаев «Басына қарулы қара­тау күн туып, бәрінен айрылса да, ел мен ер намыстан айырылмасын. Тек намыс қана ер мен елді ездіктен де, есерліктен де сақтай алады» демеп пе еді? Осындай мысалдарды оқыған соң, бізде сол намыс жағы жеткіліксіздеу ме деп қаласың. Міне, әңгіме қайда жатыр.
Пірмен аттас болуының Бекеңнің парасаты мол азамат болып қалыптасуына шарапаты тиді ме екен? Оның бойындағы қазаққа пайдамды тигізсем дейтін ізгі ниет – патриот азаматтың жүрегін нұрға толтырып тұратын көз болуы да мүмкін ғой. «Ұлттық мүдде, ұлттық тілден, яки қа­зақша ойлап, қазақша сөйлеуден, өз ұл­тына, өз тіліне деген мақтаныш сезім­нен, ұлттық намыстан бастау алады. Ол үшін санадағы сілкініс қажет. Сол сіл­кі­ніс­ті жасайтын ең алдымен қаламгер қа­у­ым емес пе?», – деуінен оның ой-парасаты кемел тұлға екенін болжау қиын емес.
Лауазымды орынтаққа қолы жеткен әр қазақ халқына Бекеңдей қызмет ете алса, руханият жағдайы қазіргіден жақсырақ болмас па еді? Қазақтың тілін, ғұрпын, тарихын бір кісідей білсе де, өзінен жоғары шендіге қарайлап, қайтсем орнымды сақтап қалам деп қаймығумен жүрген­д­е­р азаматтық парызды қалай өтемек? Өз басын күйттеуден басқа жұмысы жоқ жан ұлттық мүддені қайтпек? Ұлттық мүддені ұғыну үшін қандай өре, қандай жүрек, қан­дай сезім керек екенін озық ойлы оқыр­манға айтып жатудың қажеті бола қоймас.
Бекет Тұрғараұлы мұрындық болған бір игі шаруа – оның «Маңғыстау ақын-жазушыларының 50 томдығын» шығаруға атсалысуы. Облысқа басшы болып тұрған аз ғана уақытта көптеген игі істерді қолға алып, елдің алғысын алған Бауыржан Мұхамеджановтың кеңесшісі қызметін ат­қарған Бекеңнің бастамасымен уақы­тын­да көрінбей тасада қалып қойған қаншама маңғыстаулық сөз иелерінің шығармалары жарыққа шықты. Өндірісті аймақ саналатын Маңғыстау өңірінде мұнша ақын-жазушы барын жергілікті елдің өзі осы 50 томдық арқылы танып білді десек, асыра айтқандық болмас. Біз әдебиеттің ғана мәселесін айттық, ал оның руханиятқа істеген жанашырлығы бір әдебиетпен шектелмегені белгілі.
«Батпан-батпан байлық тек жер астында ғана емес, ел көкірегінде де тұнып тұр. Сүйенерге жарайтын жақсы мен жайсаң тек жер астында жатқан жоқ, жер үстінде де жүр», – деген сөзді данамыз Әбіш Кекілбаев осы Бекең секілді қадау-қадау тұлғаларды көріп айтқан болар деген ой келеді. Халқымыздың «Жақсыда жаттық жоқ» дейтін даналық сөзі бар. Осы сөздің растығын қазақ даласының төрт тарабына тең танылып, оңтүстік-теріскей, шығыс-батыс деп алаламай, барша қазаққа бірдей туыстық көзбен қарауымен келе жатқан Бекеңнің үлгісі бәрімізге сабақ боларлық өнеге демеске бола ма?
Оның «Мен жұрттың жүзіне емес, жүрегіне қараймын!» деген сөзі әр қазақ азаматына ұран болғандай қанатты сөз екен. Жері кең болғанмен саны аз жұрты­мыздың руға бөлінуі – атағы әлемге таныла бастаған ұлттың елдігіне нұқсан келті­ріп, берекесін кетіретін кесірлі әдет. Ай­наласындағы қызметтес, пікірлес жан­дар­ға біртұтас бірлікті ту етудің үлгісін көрсетіп жүрген Бекеңдей азаматтар қатары толыға берсе екен деп тілейміз. Қазақтай данышпан халықтың елдік іс, мәңгілік мұраты жолында білімі мен білігін бірдей жұмсап, тәуелсіздігімізді баянды етуге ерен еңбек сіңіріп, талмай тер төгіп келе жатқан Бекеттей ұлдары тұрғанда көк туымыздың тұғыры берік, еліміздің мәртебесі биік болары хақ.
Қазақ қашаннан ауызбірлікті ту етіп, әділ билікке жүгінген кемел ойлы, кемең­гер­ халық. Кемеңгер елге тұлға болу – екінің бірінің пешенесіне жазылмайтын абырой. Осы абыройды азамат атына ла­йық ұстап, бүтін елді бөліп-жармай бәрін өзім дейтін Бекең секілді қазақ көп те болмауы мүмкін, бірақ әр заманда болған. Біздің заманымыздың ел арасынан еңсесі көтеріліп, аты шыққан бірегей азамат Бекет Тұрғараұлы. Елді Елбасы нұсқаған ортақ мақсатқа, озық ұсынысқа ұйытатын осындай тұлғалар. Ұлты ұстаз тұтқан Әбе­кең­нің: «Қазақ қай заманда да азамат таба алмай емес, барларының басын қоса алмай, оларды орнымен жұмсап, орнымен қызықтай алмай, өз сыбағасынан өзі қағы­лып, өз қолын өзі кесумен, өз жолын өзі байлаумен келеді», – дейтіні содан да болар. Негізі біртұтас қазақ баласының Бекет аға секілді қазақшыл, ұйымшыл бола білсе ғана төбедегісі келіп, ауызда­ғы­сынан айырылмасы анық.
Дүниеге келген әр адам өзінің туған жеріне, өскен еліне қарыздар болса, әрбір саналы азамат қамшының сабындай қысқа өмірде сол қарызын өзіне парыз санап, қолынан келгенінше халқына қызмет етуге талпынады. Осындай талпыныс оны түбінде елжанды азаматқа, елінің арқа сүйер ардақты ақсақалына, үлгі тұтар абыройлы тұлғасына айналдырады. Бұндай белеске көтерілген адам әрқашан өз мүддесінен ел мүддесін биік қояды, өз абыройынан гөрі ел абыройын көбірек ойлайды.
Батыр Бауыржан Момышұлы айтпақ­шы, «Жұрттың көбіне ақыл берілгенмен, жүрек бәріне бірдей берілмегенін» ескерсек, бұл әрине, тек үлкен жүректі жанның қолынан келетінін түсіну қиын емес. Ондай үлкен жүрек иесінің маңына көп үйір болады. Себебі, Елдің жақсысы да сол, жақыны да сол!
Жеті ондықтың биігіне көтерілген Бекеңе: халқыңызға жақсылық жасаудан шаршамаңыз, жақсы аға! – дейміз.

Үміт ЖӘЛЕКЕ,
Қазақстан Жазушылар одағының мүшесі.