Бақытжан САТЕРШИНОВ,
философия, саясаттану және дінтану институтының бөлім меңгерушісі, философия ғылымының докторы, профессор

Әдетте, «зиялылық» ұғымының мәнін орыс­тың «интеллигентный» сөзінің мағы­на­сымен сәйкестендіреміз. Яғни ол жоғары білімділікті, мәдениеттілікті, сонымен қатар ұқып­тылықты, сыпайылықты және т.б. біл­діреді. Қоғамның «қаймағы» саналатын бұл әлеуметтік топ классикалық әдебиет пен өнер­ді терең меңгерген, әлемдік өркениеттің інжу-маржандары туралы еркін көсіле алады, театр­ға жиі барып тұрады, бұқаралық ақпарат құралдарынан бой көрсетіп қояды. Ғылым мен білім беру, философия мен поэзия, әдебиет пен өнер салаларының көрнекті өкілдері зиялы қауымды құрайды.
Дегенмен, біздің ойымызша, зиялы адам өз шығармашылығының тарсаласынан, ка­бинеттің тар аясынан тысқа шығып, халық­ты алыс қашықтықтан сүйіп қана қоймай, онымен етене араласып, қоғамдық қызмет­пен біте-қайнасып, белсенділік танытуы қа­жет. Зиялы адам бастапқыда түйеге тән көн­бістікпен білім мен тәжірибені барынша жинақтайды. Оның барысында кәсіби сала мен қоғамдық өмірдегі келеңсіздіктерге мейлінше төзімділік көрсеткенімен, күн­дердің күні шыдамның шегі бифуркациялық нүктеге жеткенде оның рухы арыстанға айналады да, ол қайраткерлік жолға түседі.
Ф. Ницшенің философиясында айтылғандай, рухтың үшінші құбылысы рия дегенді біл­мейтін жас сәбиге тән шынайы жасам­паз­дықпен сипатталады. Замананың илеуіне көн­бейтін, жаңа дағды әкелетін мұн­дай біртуар тұлғалардың қатарына қазақ арасынан Абай мен Шәкәрімді, Мұқағали мен Шәм­шіні жатқызуға болатын шығар.
Зиялылықтың өлшемдері, меніңше, жо­ға­­ры­­да аталған сипаттармен ғана шектел­мей­ді. Зия­лы адам шыншыл, турашыл, кең­пейілді жәуәнмәрт, әділ әрі адал болуы ке­рек. Осы рухани қасиеттермен қоса, ең бас­тысы, иманды болуы тиіс. Мұндай сапалар оның бойынан табылмаса, зиялының «зиянды» болып шығуы әбден мүмкін. Алыс­қа бармай-ақ кеңестік кезеңде ортаң­қол «дарындылардың» арқа­сын­да қазақтың аңқау да жалтақ, мақтаншақ та қуыс кеуде бейнесі қағаз бен экранның бетіне шығып кет­кені белгілі.Қазір де «көңілділер» мен «тап­қырлар» арзан ойынмен күлкінің қа­дірін кетіруде.
Ғылыми-көпшілік әдебиеттерде қазақ хал­­қының зиялы қауымының қалыптасуын жиыр­масыншы ғасырдың басында ұлттық ояну қозғалысымен байланыстырады. Шын­дығында Алаш қозғалысы мен үкіметін құр­ған қайраткерлерді нағыз зиялылар деп есептеуге болады, өйткені бұл арыстардың ұлт үшін еткен еңбектері ұшан-теңіз. Бүгінгі күні дәл осы деңгейдегі зиялы қауымның тап­шылығы бар сияқты. Десек те, Берік Әбді­ғали, Айдос Сарым тәрізді азаматтарды жаңа генерациядағы жас зиялы қауымның санатына жатқызуға болады.Қазақтың данасы Абай «әркімді заман сүйремек, заманды қай жан билемек, заманға жаман күй­ле­мек, замана оны илемек» дегенінде жалпы адамдықтың өлшемін айтып кеткендей.