Абай дүниетанымы турасында ұдайы сөз қозғап отыру ниетінде «Абайтану» айдарын ашып отырмыз. Жобаны «Ғылыми зерттеулерді гранттық қаржыландыру» бағдарламасы бойынша әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университеті орындағанын оқырманның қаперіне саламыз. Осы жоба аясында газетіміздің өткен сандарында «Абай және біз» деген атпен қос бірдей «Дөңгелек үстелдің» де ұйымдастырылғанын да айта кеткен жөн.

---

Абай мұрасын игерудің игі­лік­ті, қайырлы арналары бар. Абай­танудың іргелі мәселелері ұдайы күн тәртібінде. Осы ба­ғыт­­та қамданып, тұтас қамтып жұ­мыс істеуге ынталы болып отыр­ған Орталықтар, зерттеу инс­титуттары құрылған. Соңғы 30 жыл ауқымында да атқа­рыл­ған шаруа, айқындала түсіп отыр­ған мәселе де аз емес.
Ұлттық мүдде тұрғысынан Абай әрдайым өзекті. Абайдың ис­ламдық құнардан бой кө­тер­ген кісілік ілімі қай кезеңдегіден де қазір қажет болып отырғанын сезіне түстік. Өтірік, өсек, мақ­тан­шақ, еріншек бекер мал шаш­пақтың көкесін енді көріп отыр­ған сияқтымыз. Әлем ха­лық­тарының ешқайсысында да дәл қазақтың қуыс кеуде даңға­за­лығындай астамшылық жоқ кө­рінді. Кейбір жұрттың кеуде­сін шалқақ ұстауының лайықты жөні – бөлек әңгіме. Астамшы­лықты Алланың қаламайтынын ұмытқан қазақ қаптап кетті. Қа­зіргі рухани жадау күйімізге мың сан мысал келтіріп отыруды қажет көрмеймін. Есік ал­дын­да бетпе-бет келіп қалға­нын­да бейтаныс жас адам ығы­­сып жол берсе – шүкір дей­сің. Қағып-соғып өте шықса – не айтасың? Ұлтының ұяты­на күйген Абайдың қауіп еткен, қам жасаған дүниесі өзектілігін жойды ма? Абай дегенде қазақ­қа қатысты қаптаған мәселе қоз­дайды. Арғы-бергіде адам ба­ласының Алладан бұйы­рыл­ған парыз, игілігін, ата-ба­ба­ның, келер тұқымның көкей­кес­тісін тастүйін, табандап тү­ген­деп кеткен тұлға. Қазіргі қо­ғам, рухани түлеу мәселелері Абай ұстанымдарын айналып өте алмайды. Иманды ұрпақ өсірудің ғасырлық міндеті көл­де­нең тұрған өтпелі дәуірде ұл­ты­мыздың бай әдеби мұрасы һәм Абай – өзекті. Мызғымас рухани құнар тұнған Абайдың ой­шылдық әлемі ендігі ұрпақ­тың таным кеңістігін дұрыс түзудегі бұлжымас бағдарлар­дың бірі. Ендігі ұрпақ Абайды ең алдымен аса ірі мұсылмандық ағартушы тұлға тұғырында танып өссе керек.
Абай мұрасын игеруде жо­ға­ры, орта мектеп оқулықтары­ның мазмұны абайтану ғылы­мы­ның негізгі нәтижелерін қам­туы керек. Осы мәселеде ат­қарылар шаруаның бірі – арнайы ғылыми зерттеу, білім беру Орталығының құрылуы. Же­текші мамандардың әлеуетін пай­даланып, тұтас тартып, абай­­тану проблемаларын түген­деп кешенді жұмыс істейтін ірі мекеме болуы керек. «Абай­тану» курсын орта мектепте оқы­­ту­дың түбегейлі ғылыми консепциясы жасалған жоқ. Абай тағылымын ендігі ұрпақ саяси қыспақтан арылған, таза, рухани ғылыми мәнде барша көр­кем­дік негізі мен игеріп, сіңіріп, танып өсуі тиіс. Абай­дың өмір­баяны; Абай­дың ақын­­дық айналасы; Абай­дағы дін-дү­ние­та­ным жайы; Абай өлеңінің өрнек өл­шемі; Абай­дың тіл кестесі; Абай­дың ұлт тәуелсіздігі жо­лын­дағы тарихи еңбегі толық оқы­тылуы керек. Абайтануда ен­дігі ұрпақ ұдайы қарайлап оты­ратын, айналып өтіп кете ал­майтын іргелі ұста­нымдар ру­хани айналымда болуы керек.

Қанипаш МӘДІБАЕВА, филология ғылымының докторы.