Қ.Қуанышбаев атындағы мемлекеттік академиялық қазақ музыкалық драма театрында белгілі жазушы-драматург Рахымжан Отарбаевтың «Әміре» атты драмасын ҚР еңбек сіңірген қайраткері, режиссер Нұрлан Жұманиязов қойды. Премьерасы Астана төрінде Бейбітшілік пен Келісім сарайында өтті. Шымылдық ашылмас бұрын Қаллеки театрының премьералары осынау кең сахнада қойылатынын театрдың көркемдік жетекшісі, ҚР Халық артисі Талғат Теменов залға қуана жеткізді. Ел тәуелсіздігінің 25 жылдығына арналған премьераға өнерсүйер жұрт, 1974 жылы Мәскеудегі Мемлекеттік Орталық архивтен Әміренің фонографқа жазылған даусын тауып, ұлттық руханиятқа олжа салған өнертанушы, музыка зерттеушісі Жарқын Шәкерім қатысып, сәтті драма туғанына сүйініш білдірді; оның жас меценат Алинұр Өтемұратовтың қолдауымен «Әміре» атты кітабы орыс тілінде жарық көрді. Пьесаның суретшісі Берік Бөрібаев, музыкамен көркемдеген жас актер, композитор Олжас Жақыпбек. Спектакльдің музыкасын қоюшы театрдың бас хормейстрі, ҚР еңбек сіңірген қайраткері Амантай Жұмашевтың кәсіби шеберлігі анық танылды. Жеке дауыс пен хордың үндесуі тамаша. «Әміре» – драматургия, музыкалық деңгейі, актерлік ансамбль тұрғысынан біртұтас биік шыққаны дау тудырмайды.Бұл спектакль халқымыздың дегдар өнеріне сағынышты оятып, қазақ әуендері әннің төресі екенін көрсетті. Әміре Қашаубаев 1925 жылы Парижде өткен дүниежүзілік көрмеде талғампаз Еуропаға қазақ өнерінің абыройын асырған тұлға болса, тәуелсіз Қазақстан жазда өтетін «EXPO-2017» көрмесіне қызу даярлық үстінде.

Көрнекті ақын Ақұштап Бақ­ты­гереева драмада шырқалған ән­­дер композицияға дәл таңдал­ға­нын байқап, оң пікір айтты: «Әміре – тұнған қазақ болмысы. Бұл біздің тарих. Әміренің аруағы бір аунап түсті-ау! Қазақ әйелін жа­нымен берген. Адам жанымен жұ­мысы жоқтарға не істеуге болады?!». Ақын басты рөлді ойнаған ар­тист Қасымхан Бұғыбайға: «Сен ме­ні тебірентіп жібердің. Бәріңе де ри­замын. «Айнамкөз» әнінің авторы, халық композиторы Мұхиттың ба­сында жаман бір ескерткіш тұр. Құ­діретті өнер қалады, әрқай­сың­ның орның бөлек», – деп актер­лер­дің баршасына ақ батасын берді. Әмі­ре рөліне бекітілген, мықты ән­шіге лайық даусы бар Асылбек Қа­паев екінші құрамда шығуы ке­рек болатын, артист тарапынан бө­геліс болуы өкінішті-ақ. Бұл спек­такль көрерменнен ешқашан кенде болмайды.
Қос тергеуші қинағанда ән­ші­нің жан даусы шығады: «Жанбота, осы ма еді өлген жерім». Ақан се­рі, Біржан сал – таңдаулы болу­дың шерлі жазмышын Қасымхан Бұ­ғыбай арқалап аңыраса, бүтін қазақ халқының қайғысын қозғап жібергендей көрінді. Кіл жақсысы, атадан асып туған тектісі, өнерпазы кер заманға қор бола берген қайран дала баласы!
Әміренің алғаны Оразке рөлін­де жас актриса, ҚР «Серпер» сый­лы­ғының лауреаты Сая Тоқман­ға­лиева. Парижден оралған ғажап ән­шіні қос тыңшы дедектетіп ұс­тап әкетерде «Көкек» әні арқылы Оразке құрбандыққа көнгенін сез­бейді. Бұл керім әннің хорға ұла­су градациясы қандай көркем! Дала композиторы Біржан сал тудырған ән­дегі сүйіспеншілік сезімін ора­ған асқақ құса сарынның Моцарт­тың әуен-сазынан еш кемі жоқ си­қырлы әсеріне ерен қайран қал­дым. Оразкенің жанына махаббат пен сағыныш, алаң мен шер қатар байланды. Драма қоюланғанда Ораз­ке күйеуін қызғанып жылайды. Күйеуі Франц Кафканың «Қа­мал», «Процесс» атауымен қос ро­мандағы иррациональды тұтқын күйге тұтылған соң жан күйзелістен тентіреп, өлімші халде құлазып жүргенін келіншегі қайдан білсін. Тергеушілер жауап алған сайын «тың­шы, сатқынсың» деп әншіні азап­тайды, еденде құлап жатқан Әмі­реден қызыл комиссар аттап өте­ді. Бұл нышан. Уақытқа ба­ғын­байтын өнер бағын тота­литарлық жүйе аяққа таптады, репрессия ірі тұлғаларды күйретіп тынды. Ко­мис­сар Әмірені «Тұмсығыңа тұ­мыл­дырық тағып ал», – деп мазақ­тап қағытады: «Бұл артист қой, ар­тиске сенуге болмайды». Драма ав­торы Рахымжан Отарбаевтың Әмі­ре образын сомдау үстінде ши­рығып, өз кейіпкерімен рухани астаса, тұтаса жазғаны сезілмей қал­майды. Жазушы-драматург Әмі­ренің жеке басының трагедиясын ғана емес, өнерді шектеу, сирек туатын ерен дарынның обалына қалу арқылы тұтас бір ұлттың қа­зы­насын қорлау, өнер иелерінің қай­ғысын астыртын иіріммен көр­се­те алған. Автор тарихи деректермен нақты жұмыс істеген. Көрермен қауым қазақ театрының тұңғыш ак­тері Әміре Қашаубаев екенін біл­ді.
«Қайран Әлекем-ай, қайда жүр­се де ойлағаны қазақтың қамы екен ғой!», – алаш көсемі Әлихан Бө­кейханұлымен елдік мұраты бір Мұс­тафа Шоқай Парижде Әмірені тың­дап, елін аңсап тебіренді. Шо­қай рөлінде ҚР еңбек сіңірген қай­раткері Жанқалдыбек Төленбаев, ко­миссар – ҚР еңбек сіңірген қай­рат­кері Боранбай Молдабаев, Тамара ханым – Таңсұлу Баталова, шо­лақ белсенді комсомол –
ҚР Жас­тар одағы сыйлығының иегері Бо­тагөз Мақсұтова, жас артистер Ал­тынгүл Серкебаева, Шахмұрат Ордабаев, Жанат Оспан, Нұрсұлтан Есен; Сорбонна профессоры, фран­цуз келіншек рөлін жас актриса Жанар Қасымова, баршасы ше­бер алып шықты. «Дарын» сый­лығының лауреаты, жас актер Жасұ­лан Ерболат ақын Иса Бай­за­қовтың сырт кейпін, мінез-құлқын, суы­рыпсалма екпінін дәл берген. «Жазалы кім, жазасызды күйдірген кім? / Тексерші өткен­дердің әрбір ізін», – деген Исаның жырын Қайыр­бек Шағыров «Ұлы тенор» атты поэмасына эпиграф етіп ал­ған.
Ән патшасы Әміре бейнесін әде­биет бауырына басқаны Жүсіп­бек Аймауытовтың «Әнші» атты әңгімесінен білінді. Кәмен Оразалин жазған дерек: «Сапарғали Бегалин: «Әміренің ұстазы – Абайдың Әлмағамбет сияқты ерен жүйрігі әншісі болған» дейді» («Абай ауы­лына саяхат»); «Мынау жұрт Мольерден, Шекспирден, / Вольтерден бастап бәрін тегіс білген. /Ал бүгін жалғыз қазақ ән жалғыз ән сап, / Тымақпен ұрып алды-ау ке­ліп бірден», – «Көңілі Әміренің тұр­ды аспанда» деп Әміре атасына поэма арнаған Қайырбек Ша­ғыров­қа дейін жалғасумен келеді. 3-4 жыл бұрын Әміре туралы драма жазу­ды жазушы Медеу аға Сәрсеке маған тапсырды. Мөрі басылған «Әнші Әміре» атты Якуда Аман­ды­қов құрастырған естеліктер кіта­бын кітапханасынан берді. Әміре тұл­ғасына авторлық қызығушы­лы­ғым содан бері оянғанын несін жа­сырайын. Медеу аға жақында: «Әміре туралы жинақты саған бір­жолата бердім. Мен сол кітаптың та­ғы біреуін таптым», – деп айтты. Әміре тақырыбы өнер мен әде­биет­тің еншісінде қала береді.

Айгүл Кемелбаева,
жазушы, «Дарын» мемлекеттік жастар сыйлығының лауреаты.