Кеңес Юсуп
Қазақ әдебиеті ауыр қазаға душар болды. 76 жасқа қараған шағында белгілі жазушы, аудармашы,Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері Кеңес Сіләмханұлы Юсуп дүниеден озды.
Кеңес Юсуп 1941 жылғы 30 маусымда Шығыс Қазақстан облысының Таврия ауданындағы Баймұра ауылында дүниеге келген.
Өскемен қаласындағы Жамбыл атындағы қазақ орта мектебін 1958 жылы бітіргеннен кейін, Семейдегі өзеншілер училищесін тәмамдап, Жоғарғы Ертіс кеме шаруашылығында еңбек еткен. Қазақ Мемлекеттік университетінің журналистика факультетін бітірген. Шығыс Қазақстан облыстық «Коммунизм туы» газетінде әдеби қызметкер, бөлім меңгерушісі, «Социалистік Қазақстан» газетінде әдеби қызметкер, бөлім меңгерушісі, жауапты хатшы, «Қазақстан коммунисі» журналының бөлім меңгерушісі, «Жұлдыз» журналының бөлім меңгерушісі болып істеген. Мемлекеттік басқару органдарында жауапты қызметтер атқарған. Қазақстан Республикасының Президенті Баспасөз қызметінің бас сарапшысы болған.
«Жалын» баспасынан «Ақиқат сапар» (1977), «Қарашадағы көктем» (1981), «Охапка полевых цветов» (1983) повестері мен әңгімелерінің жинақтары, «Желқайық» кітабы («Елорда», 2000) шыққан. Сонымен қатар, оның терминология, қазақ тілінде іс жүргізу мәселелеріне арналған «Құжат тілі» кітабы 2001 жылы Павлодар облыстық «Алтын тіл» бағдарламасының аясында жарық көріп, «Жалын» баспасы ұйымдас-тырған жабық бәйгенің екінші жүлдесін алған. Сондай-ақ, «Қазақстан» және «Атамұра» баспаларынан «Анықтама сөздігі» (1992), «Екі тілде іс жүргізу» (1994) кітаптары жарық көрді.
Даңқты қаламгер Г.Г.Маркестің әйгілі «Жүз жылдық жалғыздық» романын (1983), жас болгар жазушыларының повестері мен әңгімелерінің жинағын («Гүлжазира», 1987) аударып бастырды.
Саналы ғұмырын қазақ әдебиеті мен руханиятына, қазақ тілінің болашағына арнап, кісілік болмысына кір жуытпай өткен Кеңес Юсуптың жарқын бейнесі әріптестері мен оқырмандарының жүрегінде ұзақ уақыт сақталады.
ҚР Мәдениет және спорт министрлігі,
ҚР Ақпарат және коммуникациялар министрі,
Қазақстан Жазушылар одағы Басқармасының секретариаты.
АБЗАЛ АЗАМАТ ЕДІ
Қаламгер қауымға ауыр естілген Кеңестің қазасы менің де қабағымды түсіріп, кексе көңілдің көлеңкесінде жатқан бір сәттерді еске салды.
Университеттің 4 курсындағы журналистік жаттығуды өткізген бойда «Лениншіл жаста» жұмыста қалғам. Сол жып-жылы орыннан жұлып алып, Жоғарғы жақ Шығыс Қазақстан облыстық «Коммунизм туы» газетіне жіберді. Газеттің белін бекітіп, беделін көтеріп жүрген Төлеухан Кенжебаев, Шериаздан Елеукенов ағаларымыз өрлеп кетіпті де, редакцияда дипломды журналист қалмапты. Жазушы атаулы облыста жоқ.
Бара сала редакция жанынан тұңғыш әдебиет үйірмесін аштық. Редакцияның жас буындары, әдебиетке әуестеніп жүрген жас инженерлер, қаладағы жалғыз қазақ мектебінің әдебиетке үйір оқытушылары қатысты. Солардың ең белсенді бірі бала корректор Кеңес Түсіп еді. Елпек, елгезек, сергек, зерек. Әдебиеттік тәсіл, журналистік жанрлар әңгіме болғанда сылқым-сылқым сұрақтар қояды. Суырылып сөйлейді. Көп ұзамай артық-ауыз сөзі жоқ ақпараттық хабарлары, әп-әдемі этюдтары, жып-жылы жазбалары көріне бастады. Көп тоспай редакцияға алынды, бөлім бастығына дейін көтерілді. Сырттай оқып дипломға ие болған соң, Алматыдан бір-ақ көрінді. «Социалистік Қазақстанда» бірге істедік.
Қалам қарымын басқа басылымдарда біраз байқатып алып, «Социалитік. Қазақстанға» жауапты хатшы болып қайта оралды. Қазақ баспасөзінің қара шаңырағын шайқалтпай, үлкен ұжымды ұйытып отыруға қабілеті қаптал жетті.
Қалам әлеміне «Әдебиет үйірмесінен» аттап кірген Кеңестің құтты қадамы оны Президент баспасөзі қызметінің сарапшылығына дейін жеткізді. Тіпті, зейнеткерлікке шыққаннан кейін де әдебиет аймағында қожырап кеткен аудармашылық шаруаны қолға алып, әлем классиктерінің үлгісін оқырманға қайта ұсынды…
Қарымды қаламгер, тағылымды тәлімгер, тамаша тәржіман, зерделі зиялы, абзал азамат, республикаға еңбегі сіңген қайраткер көз жұмды. Тағдырға тәбділ жоқ. Топырағы торқа, жаны жәннатта болсын! Ғұмырының ғибраты ұрпақтарына ұласып, дарыны жастарға дарысын!
Уахап ҚыДЫРХАНҰЛЫ.
Жайсаң інім еді
О, жалған!.. «Ағасы! Ассалаумағалейкүм!» деп еркелене сәлем беріп, еркін әңгімелесетін сырбаз інім Кеңес көз жұмыпты… Соңғы рет, бұдан екі апта бұрын да, үйіне телефон шалғанымда шаршаңқы үнмен: «…денсаулық шіркінім біртүрлі болып барады, ауруханаға жетелей береді, ертең тағы да барамын… кім білсін» деп еді. Ол жолы да көңілін аулай әзілдеп: – «Әскен ағаң ауру жағалай қалғанда: «Чепуха!» деп қолын сілтей салушы еді ғой, сен өйтпей-ақ қой, жақсылап емделіп, сауығып шық, нашар қазақ болма!» дегенмін.
Әскен Нұралин екеуміз Шығыс Қазақстан облыстық «Алтай большевигі» гәзетінің (кейінде «Коммунизм туы», «Дидар») редакциясында қызметтес болдық. Кеңеспен алғаш рет сол жолдасымның үйінде таныстым. Орта бойлы, аққұба өңді, мығым денелі бозбала екен. Әскен: «Бұл інім тегін қазақ емес, теңіз флоты училищесінде оқып, оны бітірген соң екі жыл моряк болды. Білімді. Орысшаға судай. Жазатыны бар, мықты журналист болады!» деді, мақтаныш сезімін білдіре, әдетінше аңқылдап сөйлеп.
Кеңес Әскеннің де, қаламдас болған басқаларымыздың да сенімімізді ақтады. Редакцияға жұмысқа алынып, қаламгерлік жолын Хабар бөлімінің әдеби қызметкері болып бастағаннан бергі өмірінің елу жылында аға-інідей аралас-құралас болдық. Адами адалдығы, әділдігі, тауып та тура сөйлейтін дағдысы, білімпаздығы мені де сан сүйінткен. Қушыкештеніп сөйлер алдында ақырын ғана «иә» деп қалатын. Әзіл-қалжыңға епті еді. Күлгенінде өңі ерекше қызылшырайланып, ажарлана түсетін.
Астаналық болған інім 2007 жылы хабарласып: «Ағасы, Әзиз Несиннен жаңа аудармаларыңыз болса, бізге жолдаңыз, кітап етіп шығарамыз», – деді. «Аударма» деп атап баспа ашқандарын айтты. «Несин қазақтармен нәпақалас болғалы қашан, оны кідірте тұрайық та, оған ұстаз болған Бранислав Нушичті көсілте сөйлетейік» дегенімде, Кеңес күле сөйлеп: «Сөйтсек, сөйтейік. Серб жазушысы ғой, білем, білем. Сонда ол шынында Әзиз Несинге өнеге болған ба?» деді. «Жауабым аудармамның алғысөзінде, екі-үш күнде жолдаймын. Аты– «Министрдің торайы» дедім. Кеңес: «Біздің министрлер таласып оқитын жинақ деңізші!» деді. Ал келесі жылы кітап шыққан күні телефон шалып: «Ағасы, сүйінші, «Министрдің торайы» шықты, міне, қолымда!» деп мерейлене сөйледі. «Сүйіншіңе бергенім андағы жинақ болсын, бізде неше министр бар, сонша кітапты қаламақымның есебінен ал да, бәріне менің атымнан, тіпті екі-екіден сыйла!» деп едім, Кеңесім кеңкілдеп бір күлді-ау…
«Жазушы Юсупов Кеңес пәлен жерде пәлендей қызмет істеген, түген кітап жазған» деп еске алып жүретін көптің бірі болып отырмын енді… Көнбесіңе көндіретін тағдыр ғой… Жаның жәннатта болсын, жайсаң інім!
Ғаббас ағаң (Қабышұлы).
БІР КЕМ ДҮНИЕ ОСЫ ЕКЕН…
Өзі сырбаз, сөзі бипаз жігіттердің бірі Кеңес еді ғой («еді ғой» деп жазудың өзі қандай қиын…). Ел газеті «Егеменнің» (ол кезде – «Социалистік Қазақстан») шаңырағы астында қатар жүріп қалам сілтескен, біріміз – аға, біріміз – іні болып қадыр-құрмет бөліскен қимас күндерден жалғасып келе жатқан көңіл ілтипаты ерекше еді. Сөйткен қаламдас інімнің «келместің кемесіне» мініп кеткенін естіп, сең соққан балықтай болып отырмын.
Кеңес Юсупов! Майталман журналист, тәлімді тәржімашы. Тәлімді болатыны – аңсатып келген тәуелсіздігіміздің аптығуы мен жаттығуы көл-көсір алғашқы жылдарында қазақ баспасөзіндегі тілдік қолданыстың ен дария еркін шалқуын қалыптан асырмай, өркенді, мәдени өреде ұстап, екінші жағынан, орысқолды жұтаңдықтан құтқарып, қазақы терминдермен байытып, жаңа өрістерге шығаруға Кеңестің, Кеңес қатарлы көкірегі даңғыл азаматтардың қандайлық еңбек етіп, қаншама үлес қосқанын көзіқарақты жұрт әлі ұмыта қойған жоқ. Сол тұста Кеңестің қазақ терминологиясына олжа салып, мерзімдік басылымдарға құшақ-құшақ мақалалар жазғаны да күні кешегідей есімізде. Баршамыз дән риза болғанбыз. «Жаса, Кеңес! Жалындат!» дескенбіз. Кейін сол жазғандарын аударма, терминология, қазақ тілінде іс жүргізу сияқты өнікті салалардағы байыпты зерттеулерге ұластырып, «Құжат тілі», «Анықтама сөздік», «Екі тілде іс жүргізу» деп аталатын сүбелі кітаптарын шығарғанынан да хабардар едік. Әлі де болса бергенінен берері көп екенін білетінбіз. Әттең, қайтерсің, Шер-ағаң (Шерхан ағамыз) айтатын «бір кем дүние» осы екен…
Алдың пейіш, артың кеніш болсын, бауырым!
Бекболат ӘДЕТОВ,
Қазақстанның құрметті журналисі.