Заман өткен сайын интеллектке деген көзқарас та, оған қойылар талап та өзгеруде. Бүгіндері ойшылдықтан гөрі ойын алға озған тұста, адам бойындағы қабілет-қарым, талант, парасат, ақыл-ой, ар мен адамгершілік сынды игі қасиеттердің бағаланбай жүргені айтылып та, жазылып та жүр. Қазақ елі «Озық отыздыққа» ену жолында не істеуде? Дамыған елге қойылатын басты шарт – ойшылдық! Олай болса: «Қазіргі қазақ жастарының интеллектуалдық күш-қуаты қаншалықты?» деген сауал төңірегінде әңгіме өткізген едік.

---

Нұргүл ТОҚСАНБАЕВА, психология ғылымының докторы, әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-дың Жалпы және этникалық психология кафедрасының меңгерушісі

Интеллектуалдық күш-қуат  – қабілеттілікте!

Адамның ақыл-ой өрісі, қабі­леті мен бейімділігі, мінезі мен түр-әлпеті әрқилы. Әйтеуір, бұл мәселеде бір-біріне жүз пайызға ұқсасы жоқ. Бұл өзі жаратылыс­тың, адам табиғатының тағы бір құпия сыры. Соған қарамастан әркім өз ерік-күшіне сәйкес өз қабілетін танып-білуге, оны дамытуға талпынады. Керісінше, өз қабілетін тектен-текке құртып (бізге сырттай солай көрінуі мүмкін), оны басқаға жұмсай­тын­­дары да аз емес. Ал қабілет де­геніміз не? Ол – адамның бір іс-әрекетті орындауда әрқилы деңгейде көрінетін жеке қасиеті. Оны  данышпандар «асыл мұра­ға» да теңеген екен. Өйткені, кез кел­ген адамда ерекше бір көзге түсе­тін қасиет болады. Егер де сол адам оны қастерлеп, өмірмен біте-қайнасып жүруіне үнемі жағ­дай жасап отырса, иесінің қолынан келмейтін нәрсе жоқ. Мұндай жан бәрібір өзінің алдына қойған мақсатына жетіп, еңбегінің жемісін жейді. Кісі неғұрлым қабілетті болса, ол со­ғұрлым қай істі де табысты орындап, сый-құрметке бөленеді. Иә, адамдар үшін өз қабілетін жақсы істерге, ел игілігіне жұмсаған­нан артық бақыт жоқ. Тек есте болатын бір жағдай, кейбір адамдарда ерекше бір көзге түсетін бірнеше  қа­білет кездеседі. Бұл – Жаратқан Иеміздің сол адамға берген несі­бесі. Бірақ та біз оны күн­де­мей, өз бойымыздағы қабілетті танып-біліп, оны бағалай білуге тиіс­тіміз. Өмірде кездесетін бір сәт­сіздіктен соң: «Менің бойымда ешқандай қабілет жоқ, бәрібір мен бұл істі атқара алмаймын», – деп сары уайымға салынатындар ұтылатыны хақ.
Ұлы ойшыл Кіші Сенека: «Адам өз қабілетінің қандай еке­нін бір іске кіріскенде ғана біле­ді», – депті. Ол рас. Сол себепті әрдайым өз ісіңе сыни тұрғы­сы­нан қарап, одан қорытынды шығара білуің қажет. Сірә, сон­дық­тан да шығар, Дельфий храмын­да: «Өз-өзіңе үңіл» деп жазылған.
Қабілеттілікті анықтайтын қасиеттер: сезімталдық, бай­қа­ғыштық, аңғарымпаздық, зерек­тік, ойлампаздық, көрег­ен­дік, зерделілік, идеяларды оңай туындата алушылық, сөз саптау еркіндігі, тұтас қабылдауға, ұғым­дарды салыстыруға (алыс­тату, жақындату, қиыстыру, т.б.), топшылауға бейімділік жә­не тағы да басқалар. Тек есіңізде болсын, өз қабілетің өз ырқыңа көнеді. Саллюстий айтпақшы: «Әр адам өз тағдырын өзі шешуге тиіс». Ал адам қабілетінің қай­нар көзі ешқашан да таусылмайды. Адам қабілеттілігінің ар­­туына байланысты оның да­рын­дылығы мен данышпан­ды­лығы да айқындала түседі.
Қабілеттің қандай түрі де еңбекпен дамып, қалыптасады. Адам тер төкпейінше, оның бойындағы қабілет ешбір мән-маңызға ие бола алмақ емес. Өйт­кені, қабілет ойлау, күшті ерік-жігер, тұрақты мінез, қа­­жыр-қайрат, ұшқыр қиял тә­різді адамның жан қуатының сан түрлі жақтарымен тығыз байланысты.
Белгілі бір дүниеге ынта-ықыласының артуы – оянып келе жатқан қабілеттің алғашқы белгісі. Ол негізінен бейімділік деп аталады, қай іс те осы бейім­діліктен бастау алады. Адам баласы өзінің бойындағы қабілет­тілі­гінің белгілерін тым ерте бай­қаса, не нәрсеге бейім екенін мезгілінде сезсе, онда ол өмірде өз жолын табады. Өкінішке қарай, көп адам өз қабілетінің қандай екенін, не нәрсеге бейім екенін іс жүзінде анықтай алмай немесе оған мән бермей, соның салдарынан көпке дейін өмірде өз орнын таба алмайды. Сол себепті, интеллектуалдық күш-қуат – қабілеттілікте!
Жастардың жаһандану жағ­дайында өзінің ұлттық болмысын жоғалтпау үшін басты қағида – ұлттық болмыс, мәдени мұра мен дәстүрімізді сақтау. Философ Хантингтон: «ХХІ ғасыр – ақпараттық, идеологиялық күрес ғасыры», – деген еді. Бұған жол бермеу үшін тең дәрежеде діни сауаттылық, саяси мәдениет пен саяси сананы қалыптастыру, жалпы алғанда, мәдениет пен білімділік  деңгейін көтеру қажет. Яғни «интеллектуалды қоғам» түзіп, барлық жастарға еркіндік пен мүмкіндік беруіміз қажет. Атам қазақтың «Баланың бетінен қақпа, белін бу…» дейтіні сондық­тан ғой. Мен бағана қабілет туралы айттым. Тағы бір нәрсе – ұлттық қабілет. Яғни белгілі бір елдің қай нәрсеге, қай салаға бейім екенін анықтау – негізгі нәрсе. Осы орайда қазіргі қазақ халқы неге қабілетті екенін білу, мына сіздің, мына менің, бә­рі­міздің міндетіміз… Санаққа сенсек, Қазақстанда 4,5 миллион жас бар екен. Соның 2,5 миллионы қалада, 2 миллионы ауылда тұрады. Осы ретте айтарым, қа­зіргі қазақ жастарының әлеу­меттік проблемалары терең­де жатыр. «Нан болмай, ән болмас» дегендей, жастарға жағдай жасалынбаса, онда «интеллек­туалдық бум» күту қиындау дегім келеді. Қазақ – баяу қимыл­дайтын ұлт болғанымен, өте қабілетті әрі тереңінен ойлайды. Әлеуметтік сауалнама нәтижесіне сәйкес, қазіргі қазақ жастары негізінен
3 нәрсеге алаңдайды екен. Жұ­мыссыздық, баспана мәселесі мен білім алу. «Қандай жайт сізді ерекше алаңдатады» деген са­уалға респонденттердің 67,4 пайызы жұмыссыздық, 59,5 пайызы баспана, 31,8 пайызы білім алу деп жауап берген екен. Бізде жылына 35 мың грант бөлінеді. Сол грантпен бітірген жастардың 60 пайызы ғана өз мамандығы бойынша жұмысқа орналасады. Сонда 20 мың адам не істейді? Соңғы 10 жылдағы 3 миллион некенің 1 миллионы ажырасқан. 300 мың нашақор, 100 мың аборт. Сондықтан интеллектуалдық күш-қуат турасында әңгімесі қозғамас бұрын осы проблемаларды шешіп алуымыз керек. «Жастықта көкірек зор, уайым жоқ» деп Абай айт­пақшы, қазір жастарда көкіректен гөрі уайым көп боп тұр.
Интеллектуалды ұлт – интеллектуалды деңгейде қоғамдық бағдары, концепттері қалып­тасқан қоғам. Ол жерде белгілі бір білім жүйесі орын алады. Сол негізде интеллектуалды қор қалыптасады. Ұлттың интеллектуалды деңгейде мәдени, тарихи алғышарттары қалыптасып, табысқа қол жеткізуді басты мақсат етіп қояды. Интеллек­туалды ұлт  ұлттық құндылықтың бағдары анықталған шақта жасақталады. Қоғамдық білім тетіктері қалыптасқан жағдайда ғана мүмкін болады. Қоғам прогреске қол жеткізуге, ақпаратқа қолжетімді болған жағдайда мүмкін. Біздің мемлекетте бұған кең көлемде жағдай жасалған. Шетелден ғалымдар шақырты­лады. Біз шет мемлекетте оқи аламыз. Озық мемлекеттердің үлгілерін өздерімізде қолдану мүмкіндігі бар. Ең бірінші интеллектуалды ұлт қалыптастыру үшін төл тарихымызды жақсы білуіміз керек. Сонда ғана интеллектуалды ұлт тарихи санамен қалыптасады. «Интеллектуалды ұлт – 2020» мемлекеттік бағ­дарламасы еліміздің ертеңі болатын жастардың әлеуетті күшке айналуына мүмкіндіктер беруде. Бәсекеге қабілетті интеллектуалды элита қалыптас­тыру күн тәртібінде тұр.
Қазақстанды бәсекеге қа­білет­ті ел қатарына қосуда адам капиталын дамыту – басты мақ­сат. Сондықтан интеллектуалды ұлт құрудағы негізгі қозғаушы күш – жастар. Бүгінде интеллектуалды ұлт қалыптастырудың негізгі іргетасы ақпарат зама­нындағы өзіне қажетті дүниеге тез қол жеткізе алатын, комму­никативті, тапқыр жастар екені белгілі. Шетелде  әсіресе, дамы­ған елдерде білім-ғылым мен руханияттан ақшаны аямайды. Ең көп қаржы бөлінетін сала да – осылар. Сон­дықтан дамып, өскіміз келсе, ақыл-ой, интеллек­тіге көп көңіл бөлуіміз керек. Онда «қабілетсіз ұлтқа» айналу қаупі бар.

Арай ІЗБАЙ,
журналист, комментатор, аудармашы

Өре өспей, ұлт та өспек емес

Халық бостандығы үшін кү­ресетін, оның алдағы тағдыры­ның қандай болмағын айқындай­тын күш – көзі ашық, жаны таза, саналы жастар. Осы ретте Мағ­жан­ның «Жастарға!» деген өлеңі өзектілігін жойған жоқ. Сма­ғұл Садуақасовтың: «Мағжан – қазақ жастарының ой-санасының әміршісі» деген сөздің түп-та­мыры, бәлкім, осы бір отты-жа­лын­ды өлең  жолдарында жатқан шығар. Үлкен тебіреніспен, күйзелген жан толқынының қуатынан туған бұл жолдар қазір де, бұдан былай да: «Мен қазақ ұланымын!» деген әрбір жастың жүрегіне жол тауып, буырқанған құлшыныс туғызарына сөз жоқ.
Ұлттық мүддеден ұлттық идея пайда болады. Ал ұлт зиялылары осы идеяны іске асыруға қызмет етеді, білімі мен білігін арнайды, қажет болса өмірін қияды. Мем­ле­кет­тің ғұмыры ұзақ болуы ұлттық элита мен интелли­ген­ция­ның саны мен сапасына, қажыр-қайратына, болашақты болжау қабілетіне тікелей байланысты. Адамзат қоғамы ешқашан біртекті, біркелкі болған емес. «Көпте ақыл жоқ, ебін тап та жөнге сал» деп Абай айтпақшы, нағыз зиялылар – аз, санаулы болуы заңды. Өйткені, осынау қиын жолды өз еркімен таңдаған адам бойында ақыл-ой, қайрат-жігер, тектілік пен парасаттылық болуға тиіс. Элита – ең таңдау­лылардан құралған өте ықпалды топ. Халық басқарушы билікке түгелдей қатыса алмайды, сон­дық­тан бұл міндетті элита атқарады. Олар бұқара халықтың биліктегі өкілі, ел соларға сенім артады, соңынан ереді, бағыт-бағдар алады, түзеледі, еліктейді. Элита дегенде, жоғарғы билік пен көрнекті тұлғалар еске түседі. Алайда, мемлекеттік басқару құрылымдарындағы билеуші элита – формальды топ қана, олардың көпшілігі бұған кәдімгі қызмет, кәсіп түрі, артықшылық­тарға ие болудың бір жолы, мансап ретінде қарайды. Бұл топты нағыз элита деп емес, билеуші топтың мүшелері ретінде қабыл­дау қажет. Бұған қарағанда, элита, интеллигенция болу жүре пайда болатын ерекшелік емес, ол туабітті қасиет, адам зиялы болып дүниеге келеді, бұл қасиет оның қанында, тегінде жатыр. Халық ұмытпаған ұлылар билік­ке таласпаған, тек өз міндетін ғана атқарған. Осындай бейресми элита өкілдері қоғамдық жүйеге, халықтың дүние­таны­мына, мінез-құлқына орасан зор ықпал ете алады. Мысалы, Лев Толстой ешқандай ресми лауа­зымға ие болмаса да, сол кездегі орыс қоғамында үлкен роль атқарды. Қазақ қоғамында да бүкіл халықтың мұң-зарын арқа­лап, билікке жеткізу жолында азап шегіп, тер төккен тұлғалар көп. Солардың ішінде, әсіресе, Ыбырай Алтынсарин, Шоқан Уәлиханов, Абай, Шәкәрім гуманитарлық интелли­генция­ның көшбасшысы ретінде ұлттық жаңғыруға үлкен үлес қосты. Қазақтың гуманитарлық элитасы құрамы жағынан әрқилы болды, олардың арасында ата-тегінен төре, би-болыс болғандар да, қарапайым халықтан шық­қан­дар да бар. ХІХ-ХХ ғасыр шегінде ұлттық-саяси  белсен­ді­лік танытып, қазаққа қызмет ету жауапкершілігін алған осы әлеу­меттік топ болатын. Сондай-ақ, олардың бүкіл іс-әрекеті, өмірі мен шығармашылығы зиялылық, интеллигенттілік деген ұғым­дардың түпкі мән-мағынасына сәйкес келді. Бұл тұлғалар рухани тазалық, дегдарлық, аскеттік, биік гуманизмімен ерекшеленеді. Дүниеауи тірлік пен пенделік ұсақтықтан жоғары көтеріліп, ұлт мүддесін мұңдайтындарды қазақ әулие санап, табынатын піріне айналдырған. Жалпы, интеллигент деген тек жоғары білім, кәсіп, мамандық иесі болу емес. Біз мұнда интеллигенцияға анықтама беруден аулақпыз, бұл оның ең үздік өкілдері туралы ойлар ғана. Тарихи тәжірибеге зер салсақ, интеллигент болу жақ­сы тәрбие мен жақсы тек, ақыл мен сана арқылы келеді. Интеллигент тұлға – рухани болмысы пенделігінен басым тұратын тәуелсіз ой иесі. Оның еркін ой-пікірі, ұстанымы билік құрып тұрған идеологиялық шеңберге сыймауы да мүмкін. Себебі, олардың интеллектуал­дық қабілеті, парасатты көре­гендігі құрсауға көнбейді, шең­берге сыймайды. Ол өз ұста­нымына тұрақты, табанды. Белгілі бір уақыт мезетінде көзқарастарын күрт өзгерту ол үшін жат қылық. Қазақ халқы ұлт, мемлекет, ел ретінде осы күнге дейін келіп жеткені үшін өзінің ел бастаған ардагерлеріне, қол бастаған батырларына, сөз ұстаған би-шешендеріне, яғни бүкіл көшбасшы қайраткерлеріне қарыздар. Олар зиялы деген атына лайық ұлт алдындағы парызы мен жауапкершілігін терең түсінді және оны орындады.
Мәселен, қазақ халқына таңым бар. Себебі, соншама зобалаңды көрген біз Алланың жәрдемімен аман қалдық. Қазақ – тарихи феномен! 30 жыл­дардың қуғын-сүргіні, одан кейінгі Екін­ші дүниежүзілік соғыстан кейін ептеп есін жиған Алаш жұрты Хрущевтік «жылы­мық» тұсында еңсесін тіктей бастады. Әсіресе, 1960 жылдары әлемнің көптеген елдерінде бой көтерген студент жастардың қозғалыстарының ықпалы аз болған жоқ. Дегенмен, Батыс Еуро­падағы жастардың әлеуметтік  көтерілістері негізі­нен тұлғаның өзіне, оның шығар­машылық әлеуетін жүзеге асыруына, табиғи болмысына ора­луына, күнделікті күйбең тір­лік­тен босанып, қиялды ша­рық­татуға,  контрмәдени  романтизмге бағытталды. Ал осы 60 жыл­дары Мәскеуде оқып жүрген қазақ жастары «Жас тұлпар» атты қоғамдық-саяси, ұлтшыл-дәс­түршіл бағытта ұйым құрғаны мәлім. Бұл озық ойлы жастар алыста жүріп, өз елінің жағдайын басқалармен  салыстырудан ту­ған көзқарастарын бөлісіп, елінің ертеңіне алаңдаушылық  білдірді. Кеңестік биліктің қазақ еліне қатысты саясаты, ұлттық кадр­лар, тіл, діл мәселесі төңірегінде бірікті. Мұрат Әуезов, Болатхан Тайжан, А.Қадыржанов бастаған сол кездегі студенттер өздерін ұлт мүддесі жолында біріккен рухани қауымдастық іспетті көрсетті. Бұл – Алаш идея­ла­рының өміршеңдігінің бір кө­рінісі және ХХ ғасыр басы мен кеңестік билік тұсындағы қазақ интеллигенциясы мен зиялы қауымының арасындағы рух сабақ­тастығының  дәлелі. Дегенмен: «Бүгінгі қазақ жастары
Ж.Тәшенов, Н.Оңдасынов,
Ж.Шаяхметов, І.Омаров сынды тұлға-лардың ерлігін қайталай ала ма екен?» деген сұраққа жауап таппай қиналамын.
Қайбір басылымнан Махмұд Сарбас деген Швецияда тұратын бір қазақ жігітінің сұхбатын оқып қалдым. Сонда ол: «Скандинавия елдеріндегі ІВМ ком­па­ниясының басшысы Дария Ермиш есімді қазақ қызы болды. Ол 700 швед ішінде Америкада сертификатты тұңғыш алған маман. Айсу Ақсақал деген қызымыз Стамбул қаласындағы метроны басқарған, қазір Швециядағы АВВ деген компанияда жұмыс істейді. Яуыз Қахарман деген жігіт Лондонмен Адана метросы­ның жобасымен айналысады. Сондай-ақ, ғалымдарымыз да бар. Әлемде миға операция жасайтын екі қазақ бар. Оның бірі – Алматыда, екіншісі Германия­ның Майнц қаласында. «Мерседес Бенц», «Сименс» секілді әй­гілі фирмаларда жұмыс істейтін қазақтар да бар. Солардың ин­тел­лектуалдық қуатын Қазақ­­-
с­тан­ның игілігіне пайдалану керек», – дегенді айтып қалды. Ра­сында да бүгінгі қазақ қоға­мында «интеллект» бағалан­бай­ды. Ой өспесе, ел қалай өспек?
Бәрін жоққа шығаруға болмас… Мәселен, мемлекетіміздің қолдауымен ауыл жастарының білім алу мақсатында қалаға қарай ағылуы, жастар белсен­ділігінің артуы да қуантарлық жағдай. Бірақ олардың көпшілігі қоғамда лайықты орнын таба алмауда. Соның әсерінен маргинал және діни топтар көбеюде. Себебі, оларда ақша, қаржы бар. Жаһандану тудырған түрлі модельдер жастардың салауатты әлеуметтік белсенділігін (білім алу, еңбекке құштарлық, отба­сының құндылығы, жұбайлық адалдық, бала сүю, тәрбиелеу) төмендетіп, жаппай әлуметтік-психологиялық проблемаларға (нашақорлық, маскүнемдік, ажырасу, еңбекке, кәсіпке құш­тарлықтың жойылуы) соқтық­тыруда. Оқу оқып жүрген жас­тар­дың басым көпшілігі, қазір­гідей қымбатшылық заманда оқудың, пәтердің ақшасын төлеу үшін жүкші, күзетші, күтуші, жүргізуші боп күнелтуге мәжбүр. Ал ондай кезде интел­лектуалдық күш-қуат жөнінде айтудың өзі қиын. Сондықтан өре өспей – ұлт та өспек емес.

Ұлмекен ЛЕСБЕКОВА, ҚазМемҚызПУ-нің
4 курс студенті

Оған қызмет ететін тағы да – интеллектуалдық!

Бұл тақырып мағына жа­ғы­нан да құрылымы жағынан да, ауқым­ды болса да, кішігірім ойы­мызды білдіріп көрсек, жалпы, «интеллект» және «жастар» аталған ұғым­­ның екеуі де белгілі бір қа­лып­қа сыймайтын, уақыт ағынымен бірге жаңаша дәстүр мен серпінге бойлап отыратын жаратылыс дегенге саяды.
Енді бүгінгі «интеллект» пен жастардың бағыты, оның ішінде қазақ жастарының тәуелсіздік таңынан бері қарайғы уақытта мәдениет пен әдебиетте, спорт пен өнерде, технологияда, шет тілдерін меңгеруде және басқа да ғылым салаларында бетке алып жатқан тұстары жаңашылдық, әрқайсысы бір өзінше құбылыс әкелгісі келеді, күніне бір жаңа­лық шығарғысы келеді (әлеумет­тік желілерде жастардың нешеме түрлі әдет шығаруы, «шоулардың» қаптап кетуі, т.б.). Себебі, уақыт өте жылдам жүріп жатқан бұл ғасырда жаңалығы болмаса әдебиет те, әдет те қызық болмай қалды. Осы күнгі әдебиеттің өзі қысқалық пен жинақылықты талап ететіндей.
Американдық танымал жазушы Роберт: «Бұл заманғы адамдар кезек күтіп қаз-қатар тұрғысы келмейді, сұраған мезет сұраны­сын күттірсең басқасына ойысып кете барады, бұл заманғы адам­дардың керегі болу үшін қоз­ға­лыста, әрқашан қозғалыста болу керек», – деген екен. Яғни соңғы кезде «бренд» деген ұғым бар. Ол әрқашан сұраныстың мінберінен түспеу, қажеттіліктен шықпау. Жоғарыда айтылғанның бәрі, негізінен, өзінші бір құбылыспен уақыт ағынына еніп, осы «брендке» жүгіреді және оны ұстап қалуға талпынады.
Мысалы, әдебиет қай қоғамда болсын көпшіліктің, оның ішін­де жастардың интеллектіне қыз­мет етеді. Бірақ ол өзгеріп отырады. Жастардың көбі өзінің жан тол­ға­нысын өлеңнен тауып те­біреніп, оны жаттап алып жатады. Оның  авторына  деген ерекше құрмет-қошеметі оянады. Прозада да солай. Әдебиетте жазушы мен ақынға талап та сол, уақытқа сай келумен қатар оқырман жан-дүниесіне бойлай алуы. Кейде олар уақыт көшіне ілессе де, жан­ның ішкі иірім­деріне бойламайтын жасанды не керісінше туындылар болып жатады. Қалам­гердің туындысы нарыққа шы­ғарған тауары десек, оның әрқашан қоғамда қажет­тілігінің болуы қаламгер ретінде «брен­дтік» дәрежесі болып табылады.
Ал бүгінгі жастар деп оты­р­ғанымыз да тәуелсіздік жылдардан бері қарайғы толқынмен қарасаң, бүгінгі аға буындар, оларға ілескен жиырманы белуарлап отызға ойысқан қазақ жас­тары. Отыздың өзі аз жас емес, қазақтың «отызыңда орда бұз­басаң, қырығыңда қамал алмас­сың» дегені біраз нәрсені аңда­тады. Дегенмен, кейде қартайған шағында да құбылысқа бойлайтындардан үміт үзбеу керек. Әйтсе де бұл әлдебір көктен жалт ететін құбылыс күтіп жату емес, «тосыннан «миллион» келіп қал­са болады» деп жүру емес. Сол миллионның келуі  үшін  алғаш­қы қадамдарды ақырындап жасай беру болар («теңге тиыннан құралады», «тамшыдан теңіз»).
Енді осы орайда қимыл–қозғалыс үшін интеллектінің ролі ойнайды. Қазіргі күнде қазақ  жастарының үш тілді бі­луі, спортпен шұғылдануы, білімге баса мән беруі шет мемлекеттермен араласуға бастап отыр. Бұл талаптар ХХІ ғасырдағы қазақ жас­тарының қаласын-қаламасын мойнында тұрған қызметі. Атал­ған компоненттер кез келген Қа­зақстан  азаматының бойынан та­былуы тиіс болып тұр. Онсыз сұ­раныс та, қажеттілік те болмайды.
Бізге нарық талабына сай (жо­ғарыда аталғанның бәрі кіреді) қызмет, дәреже, мансап, жайлы баспанада тұру, шетелдік көлік міну, Еуропаға шығу, т.б. тұлғалық дәрежені тек қалталы азаматтардың мүмкіндігі, не «Бо­лашақ» бағдарламасымен оқып келген жастардың ғана келбеті деген шекараны бұзу керек болып тұр. Ресейдің дерев­няла­рында қалып қойған жас­тар­дың мүлдем жаңа өмірдің «ауа-райынан» хабарсыз қалуы сияқты, біздің ауылда туған жастардың қаншасы бойындағы қуатын құр әлімжеттік әдеттерге шашып жүр, жастық (10 жылдық делік) денсаулығын, уақытын қайда  жұмсарын білмей жүр. Бұл мә­селе – үлкен түйткіл секілді көрінеді маған.
Елбасымыз Н.Ә.Назарбаев «Бизнес бастау» жоспарын енгізіп, ауыл шаруашылығына ыңғайластырылған фирма, фаб­рика, зауыт ауыл-аймақтарда ашылса, оған жастар жұмысқа тартылса деген сыңайдағы стратегияны бастағалы біраз уақыт болды. Дегенмен, осынау дүние қарқын алып кете алмауда…
«Болашақ» бағдарламасына жастар шетел көріп, ол жақтан оралмай кетсін деп емес, шет мем­лекет жастарының хал-ахуа­лын, не ішіп, не киетінін көріп-біліп келген соң ауыл жастарының жаңа заманға «көзін ашу» үшін мемлекеттің миллондаған қара­жаты төленді емес пе?! Бұл жас­тардың ұлттық, патриоттық тәр­биесінен туындайтын мәсе­леге саяды. «Ин­теллект­тің» өзі ұлттық руха­ниятқа  қызмет  етпесе, «даудың  басы – Дайрабай­дың көк сиыры» сонда болары хақ.
«Жастардың және еліміздің басты капиталы – сапалы білімі», – деп Мемлекет басшысы
Н.Ә.Назарбаев жастардың бола­ша­ғының біліммен ғана көр­кейе­тінін меңзегендей. Яғни жастар­дың интеллекті жоғары болса, мемлекеттің «иммунитеті» де жо­ғары. Жастардың интеллекті дегенде көңіл көншітетіні, жалпы, бар. Бұл – жақсы. Келесісі, қандай дәрежеде? Бұл сұрақ ойландырады. Интеллект дегеннің өзі үлкен мағынаға ие: ғылымды меңгерген, ой-өрісі кең, өзіндік көзқарасы бар, жан-жақты кемеліне келген тұлғаны интеллектуалды тұлға дейді. Адамның бәрі интеллектуалды дәрежеге жете бермейді. Тіпті, оны жас­тардан талап етуде көбіне «әлі жас» деген тәмсілге сүйеніп жатамыз. Интеллектуалдылыққа қол созудан дәл бұл заманда қор­қудың қа­жеті шамалы. Себебі, дәл қа­зіргі мезет жастар арасында жаңаша дамыған өмірге: білім алуға, қаражат көзін дұрыс табуға, тұлға  ретінде сенімділікке және тәуекелділікке бастайтын «Көшбасшылық» (лидерство) керек болып тұр. Оған қызмет ететін тағы да – интеллек­туал­ды­лық.

Әзірлеген
Меруерт НҰРЛАН.