Кез келген адам өзін тәуелсіз сезінуі – еріктің ең жоғары сатысы. Ал ерік жоғалған сәттен бастап кісі мақұлыққа айналады. Ол өзіндік ойдан, өзіндік ұстанымнан жұрдай болмақ. Дәл осыны белгілі бір ұлтқа не елге қатыстыра айтуға қақымыз бар. Адамзат тарихында ешбір мемлекет Азаттыққа оңай жетпеген-ді. «Тар жол, тайғақ кешуден» аман өткендер ғана алып империяға я мықты республикаға айнала алған екен. Со бір қан мен тер сасыған тарихтың бір тарауы Қазақстанға да арналғанына толықтай сенімдіміз. Себебі, өткенді айтпағанда, бүгінгі тыныс-тіршілігіміздің өзіне ширек ғасырдай уақыт болыпты. Осы орайда, қазақ жастарымен Тәуелсіздіктің қадыр-қасиеті жөнінде аз-кем әңгіме өткізген едік…

Ермек
БАҚТЫБЕКҰЛЫ,
«Болашақ» бағдарламасының  түлегі (АҚШ), дәрігер:

Біз Тәуелсіз екенімізді ұмытпайықшы…

Тәуелсіздік – әр ел, әр ұлт үш­ін қастерлі ұғым. Мысалы, Америкада Тәуелсіздік күні Рождестводан кейін екінші орында тұрған мереке. Сол күні бәрі бір-бірін құттықтап, мемлекетте ерекше бір ахуал орын алады. Сол секілді 16 желтоқсан да Қа­зақ­с­тан үшін ерекше күн болуға тиіс. Яғни, мен дәл осы бір дата­ның қадір-қасиеті тұрғысынан айтып отырмын.
16 желтоқсан – азаттықты аң­сап шыққан аға-әпкелеріміздің қаны төгілген күн! 16 желтоқсан – қазақтың көзжасы көл боп төгілген күн! 16 желтоқсан – Жер-Ана жылаған күн! 16 желтоқ­сан – Ай мен Күн Еуразия төрінде орналасқан Қазақ еліне телміре қараған күн! Сондықтан, біз қа­зақ жастары «Егемендік» деген ұғымды терең түсінеміз… Амери­каға барар жолда мені көп ой ма­залады. Өзімді бір сәтке жал­ғыз сезіндім. Жат ел, жаңа орта де­ген­дей… Сонда есіме Ақтам­бер­дінің мына бір жыр жолдары түсті:
Жалтара шапсаң жау қашпас,
Жауды аяған бет таппас,
Уа, жігіттер, жандарың
Жаудан аяй көрмеңіз,
Ғазірейіл тура келмей жан алмас!
Бұл сөзді нағашы атам көп айтушы еді. Содан есімде қалған. Бір нәрседен қорқып не бір нәр­се­ден сезіктенсем жыраудың рухты жырын ішімнен қайталау – бала кезгі әдетім… Содан, Америкаға барған бойда-ақ Мұх­тар Әуезовтің «Абай жолы» ро­ман-эпопеясын оқып, бір жылап алдым. Бірақ оқуымды аман-есен бітіріп, Отаныма оралдым. Менің мақсатым – еліме еңбек ету!.. Ал, осы орайда Тәуелсіз­дік­тің орны ерекше деп білемін…
Қазаққа Азаттық оңай келе қойған жоқ. Қаншама қиын кезді бастан өткерді. Елбасымыз Н.Ә.Назарбаев Махамбет Өте­місұлы­ның 200 жылдығында сөйлеген сөзінде: «Ұлы далада бірінен соң  бірі толас таппай жү­ріп жатқан 200-ге тарта көтеріліс­тер эстафетасы – бүгінгі Тәуелсіздігіміздің бастау көз­дері», – деген еді. Елдің тұтастығы мен тыныштығын сақтауға бар өмірін сарп еткен хан-сұлтандар мен батырлардың тарихта қалуы заңдылық. Себебі, олар елі үшін бәрін жасады. Ең бастысы – сол бір кезде-ақ Егемендіктің ірге­та­сын қалады. Сол себепті, өскелең ұрпақ бойында елжандылық, отансүйгіштік сезімін қалып­тас­тыру, патриоттық рухта тәрбиелеу – әр қазақтың борышы.
Тәуелсіздігімізді жариялаған­нан бері көптеген табысқа қол жеткіздік. Бұл Президентіміздің жүргізіп отырған көреген сая­сатының нәтижесі!  Ел Тәуел­сіз­дігі мен мемлекеттілігінің орныға түсуі, ұлттық қауіпсіздігі, эко­номикамыздың жедел қарқынмен дами беруі, Қазақстан халқының өз болашағына деген сенімі, қазіргі замандағы өркениетті қауымдастық ортасында іргелі елге айналуы – стратегиямыздың негізгі бағыттары. Сондықтан, бұл күн жас мемлекетіміз үшін – елдік, ынтымақтастық пен татулықтың, сонымен қатар, өт­кенге деген тағзым мен бола­шаққа деген сенімнің мерекесі.
Ел тарихына, ата-баба рухына, аға ұрпақтардың қаһармандық өмір жолына бас ие отыра, Отанымыз – Қазақстанға деген махабатты жоғалтпасақ екен. Ата-бабамыздың алдында Тәуелсіздік үшін күресу мақсаты тұрған болса, біздің алдымызда оны нығайта түсу міндеті тұр. Ендеше, Көк ас­пан­мен астасқан Көк туымыз әр­дайым желбірей берсін! Президентіміз Н.Ә.Назарбаев:
«…Уақыт  қарқыны зымыран. Күні кеше өткен  сияқты уақиға­лар бүгінде тарих беттеріне айналып та үлгерді. Бұл жаңа мемлекет пен жаңа қоғамның дүниеге келуінің азапты да толғаққа то­лы, сонымен бірге, ғаламат сәті еді. Сол сәт әлі аяқталған жоқ, бірақ ең қиын белестерден аса білдік. Ең қиын жылдар дәл қазір артымызда қалды, сондықтан да мен еліміздің биіктей беретініне сенемін», – деген сөзі біраз жасты шабыттандырған еді.
Отан… Атамекен… Атажұрт… Тарих… Бұл – асқақ естілер асыл ұғымдар. Адам өмірге келіп, ес жиып, етек жапқан сәттен былай өз Отанының тарихына ден қоя бастайды… Адам  адам болып жаралғалы бері Жер үшін, Ел үшін сан қилы соғысты басынан өткерген. Әдетте, осынау дүр­бе­леңдер, яғни үлкен аумақты қамтыған қанқұйлы уақиғалар­дан соң ғана, «Әлем картасы» аталатын алақағаз бетінде тү­зе­тулер енгізілген-тін. Ал, XX-шы ғасыр соңында Жаһан бір сәтте өзгеріп шыға келді. Бұған Жер-шарының алтыдан бір бөлігіне иелік етіп, қаһарымен алыс-жақын жұртты ықтырып келген империяның ыдырай бастауы себеп болды. Ыдыраған импе­рия­ның орнына он бес тәуелсіз мемлекет өсіп шықты. Солардың бірі Орталық Еуразия алабындағы ғажайып әрі қайталанбас мәдени мұрасы бар – Қазақстан!
Қазақстан – елім деп еңіреген небір ер мен әдепті де сұлу әйел­ден туған тұлғалардың мекені. Бұл – көшпенді мен отырық­шының бір-бірімен шендесіп, ғасырлар қойнауына кеткен талай-талай ұлыстың қонысы. Бұл жерден Жерорта теңізінен Қытайға дейін Еуразияны көктей өткен «Ұлы Жібек жолы» керуен­дері тарихтан белгілі. Яғни, Қа­зақ топырағы – поли-мәдениет пен өнер, ғылым-білім, дінді өзіне сіңірген ерекше мекен.
Қазақстанның  табиғаты таң­ғажайып. Мұнда Көкпен тілдес­кен мұзарт шыңдар, тұңғиығы тұнжыраған жұмбақ көлдер, ақ­жал толқындары асау арғы­мақ­тардай Аспанға шапшыған шал­қар теңіз, жаздыкүні ып-ыстық шөлейт, арналы өзен, ну орман, қарасаң көз тоймайтын тұмса табиғат Отаныңа деген іштегі от­ты лаулата түсетіні бар. Қазақстан картасы – қазына картасы. Даласы дархан, топырағы қасиетті… Қазынаның  барлығы да қазақ жерінің топырағында тұнып жатқанын екінің бірі біледі. Дегенмен, Жер бедерінде, негізінен, жазық далалы, шөлді және шө­лейтті аймақтар басым. Олардың арасында Сарыарқа мен Үстірт, Тұран ойпаты мен Батыс  Сібір ойпаты, Мойынқұм мен Бет­пақдала ұлы өңірлері бар. Таулы аймақтар республиканың оннан бір бөлігін алып жатыр. Оларға Алтай, Жоңғар Алатауы мен Тянь-Шань тау жоталары кіреді. Ірі өзендердің тобына Ертіс, Есіл, Жайық, Іле, Сырдария, Тобыл кіреді. Қазақстан Республикасы Еуразия құрлығының түкпірінде орналасқанымен, бүгіндері өзінің жолын айқындап алды. Қазақстан батыста, солтүс­тік-батыста және солтүстікте Ресеймен, оңтүстікте, оңтүстік-ба­тыста Орта Азия республикалары Түрікменстан, Өзбекстан және Қызғызстанмен, оңтүстік-шығыста және шығыста Қытай Халық Республикасымен шек­теседі. Осының өзінен-ақ қазақ геосаяси жағынан қателеспеуге тиіс екенін ұғындырады. Біз Тәуелсіздіктің қадырын түсігенде ғана ел ретінде Әлемге танылып, қазақ қандай ұлт екенін көрсете аламыз! Сондықтан, барлық жастарға айтарым – асар асу әлі алда. Бірақ сол үшін барымызды салуымыз керек!.. Біз Тәуелсіз екенімізді ұмытпайықшы…

Нұрлан
ШЫЛЫМОВ,
«Болашақ» бағдарламасының  түлегі (Швеция), географ:

Сол миссияның бірі – Тәуелсіздікті құрметтеу!..

Қазақстан шекарасының жал­пы ұзындығы – 13034 км. Қазақстан аумағының көлемі – 2 млн. 714,9 мың шаршы км. Оған Батыс Еуропаның Франция, Португалия, Испания, Италия, Грекия, Норвегия және Финляндия мемлекеттері түгел сыйып кетер еді. Міне, қазақ даласы – кең байтақ!
Қазақстан жер көлемі жөнінен Ресей, Қытай, АҚШ, Австралия мен Үндістаннан кейін алтыншы орын алады. Сондықтан ғой, бұрынғы жыраулар: «Ұшса құс­тың қанаты талады, шапшаң ат­тың тұяғы тозады, Атырауы – ай­шы­лық, Қаратауы – күншілік», – деп толғанған. Қазақ жеріңіз кеңдігі – қазақ көңілінің кең­дігі!
«Отан – оттан да ыстық», «Ер ел үшін туады, ел үшін өледі», – деген ғой Бауыржан Момышұлы. Бұған қоса тағы да: «Отан үшін отқа түс –  күймейсің», – дейді. Қазақ елінің есімі аңызға айналып, дастандарға  арқау болған батыр ұл-қыздар толып жатыр. Олар – атамекеннің, туған елін жан аямай қорғап, ата-бабал­а­рының ерлік дәстүрін сақтау арқылы өздерінің өшпес даңқын шығарғандар. Біздің  халқы­мыз­дың атамекенді ардақтау сезімі өте терең, олар үшін тұған жерді  қасиет тұту – қанға сіңген мінез, ежелгі дәстүр. Бұл таным біздің жанымызға ана сүтімен, әке қа­ны­мен берілген. Батырлар жы­рын­­дағы :
Атам  күйеу болған жер,
Анам  келін болған жер,
Кіндік  қаны тамған жер, –
деген қарапайым жолдарда адам­ның туған  жеріне деген шексіз сүйіспеншілігі  мен терең де ыс­тық сезімі жатыр. Қазақ – батыр  халық, ержүрек халық, намысшыл  халық. Ел басына қиын-қыстау күн туғанда ерлері на­мыс отын жағып, тұған топы­ра­ғын  қасық қаны қалғанша қорға­ғанына өткен тарих куә, кешегі сұрапыл заман куә.
ХХ  ғасыр сынынан аман өт­іп, жаңа мыңжылдықтың та­бал­дырығын аттаған Қазақстан өзінің болмысын, жарқын да бай мәдениетін, ғасырлар қойнауын­да қалған салт-дәстүрін, қызық  та қилы-қилы тарихын Әлем халықтарының алдына жайып салып, құлдығы мен зорлығы жоқ жаңа өмірді жаңғырту үшін, еңбек пен мәдениетті жарастыру  үшін, сұлулық пен парасаттың салтанат құруы үшін, жаппай келісімі жарасқан ілгерішіл адамзатпен бір сапта болу үшін жаңаша өмірге қадам басты.
Байтақ  ел, күн  сәулетті Қа­зақс­тан бүгінде дамудың даңғыл жолына түсті. Бү­гінгі Қазақстан – өзі орналасқан аймақтың ғана емес, бүкіләлемдік проблемаларды талқ­ы­лау­да және шешуде ық­­палды рөл атқаратын ел. Қа­зақ­стан Президенті Нұрсылтан Назарбаевтің пікіріне Әлем сая­сат­­керлері құлақ асады. Егемен­дік алған жылдар ішінде өзіне тән  барлық институттары бар, Әлемдік қауымдастықтың ық­пал­ды мүшесі болып табылатын мемлекет құ­рылды, оның қауіп­сіздігі мен Тәуелсіздігі қамта­масыз етілді. Конститу­ция­лық жолмен мемле­кет­тік және саяси билік құрылым­дарын жаңарту негізінде елдің демогра­фиялық жолмен дамуының берік іргетасы қаланды. Елдің ішкі экономи­калық жүйесі түбірімен өзгеріп, да­мы­ған өркениетті елдердің еш­қай­сы­сынан кем түспейтін на­рық­тық қатынастар мен институттар құрылды. Соның  негі­зінде Қа­зақс­тан Дүниежүзілік экономикада өз орны бар елге айналды. 25 жыл ішінде қазақ халқы­ның ұлттық санасы жаң­ғарып, өзін-өзі тану, өз тарихы мен ұлт­тық дәстүрін құрметтеу, ұлы тұл­ға­ларын бүкіл дүниеге  та­ныту, бай рухани қазынасын Әлемдік өркениетпен ұластыру бағытында  қыруар шаруалар атқарылды.
Сонау ғасырлар қойнауына кеткен тарихқа жүгінсек, ежел­ден-ақ ру-тайпалар өз жерін еш­бір жауға бастырмай, ұлын құл, қызын күң еткізбеуге батырлық ержүрегін, жауына қатал, досына адал, шыбын жанын шүберекке түйіп, садақ ұстап, күшімен қа­тар ақылына сеніп, найзаның ұшына үкі таққан ұлдары мен қыздарының жауынгерлік үлгісі мына бізге, қазіргі қазақ ұлтына, қазіргі қазақ жастарына аманат болып жеткен. Соған орай, 25 жыл толып отырған Тәуелсіздік те бабадан қалған, Алланың пәрменімен келген аманат деп түсінемін…
Алла  Тағала біздің елімізге осыншама кең  жерді нәсіп ет­кенін түсінсек, ұшқан құстың қанаты талатын осынау ұлан-ғайыр Алтай мен Атырау аралы­ғын аталарымыз білектің күші­мен, найзаның ұшымен қорғап келген. Жоңғарлардан даламызды арашалап қалған батырлардың ерлігі туралы тарихи жырлар Иса­тай, Махамбетке бай­ла­ныс­ты мұралар, Ресей пат­шасының отарлау саяса­тына қарсы кө­­­теріл­ген ұлт-азаттық қозға­лыс­­тың басты кейіп­­керлері туралы жыр-дас­тан­дар біздің ұлттық са­на-сезі­мі­мізді кө­тереді. Азат­тық қазақ­тың ежелгі арманы еді. Түлкібұлаң за­манның нешеме бұрылысында ел азат­тығы үшін та­лай тарлан­ның та­қымында тер кеппеді. Ат үстінде өт­кізген ға­сыр­лар көп болды. Қа­зақ­тың соңғы ханы – Кенесары азаттық үшін күресте ай­рық­ша қылыш сермеді. Қаша ұрыс салып жүргенде қапы кетті. Хан­ның басы қанжығада кете барды… Кенесары жауынгерлері әуелі «Алла», содан кейін «Абылай», «Ақжолтай» деп, өз ерлері­нің  қадірін бағалай біліп, ұранға айналдырғаны мәлім. Әруақта­рын ұран қылғанда ол есімге Алланың ерекше нұры түскенін мойындап, сол арқылы сол кезде қажет рухани күштің әсерін се­зін­гендері белгілі. Бізге бүгін қа­жет жігерліктің, батыр­лықтың, білік­ті­лік­тің, адалдықтың, отан­сүй­гүштіктің мысалдары өткен тарихи оқиғала­ры­мызда жатыр. Ел басында күн туғанда да­на­лы­ғымен, ба­тыр­лығы­мен, пара­сатты­лы­ғымен ел мұ­ңын, халық сырын, тарих үнін тү­сіне білген, халық­тың басын қос­қан, халық мүд­десі жолында, та­бан­дылығын да, тапқыр­лығын да таныта біл­ген хан Абылай қа­зақ халқы­ның күшін тасытты, мәртебесін кө­терді, қазақ елін аса іргелі елге айналдырды. Батырларын, елін сүйген ерлерін ақын-жырау өнер­паздарын достық-бірлікте ұстап, оларды жүзге бөліп жармады. Жауын торғадай тоздырып, тарыдай шашып, ірімшіктей іріт­кен, қоқаңдаған Қоқанмен де, қалың қара Қытаймен де, ормандай орыспен де тіл табысқан ба­бамыздың даналы­ғының арқа­сында, осы біз өмір сүріп отырған аяулы Отан – Қазақстан жері сол бабалардың сақ­тап қалған, біз­ге қалдырған ас­ыл мұрасы екені сөзсіз.
Мұқағали Ма­қа­­таев­тың Отан туралы керемет өлеңі бар. Швецияда жүр­генімде сол өлеңді шведтерге оқып беріп едім, еш­кім қазақ тілін түсінбесе де жылады. Мен де елім­ді сағынып, бір жылап алдым.
Мен оның түнін сүйем, күнін сүйем,
Ағынды өзен, асқар тау, гүлін сүйем,
Мен оның қасиетті тілін сүйем,
Мен оның құдіретті үнін сүйем.
Бар жәндігін сүйемін қыбырлаған,
Бәрі маған: «Отан!» деп сыбырлаған.
Жаным менің,
Кеудемді жарып шық та,
Бозторғайы бол оның шырылдаған!
Отан!
Отан!
Бәрінен биік екен.
Мен оны мәңгілікке сүйіп өтем.
Отанды сүймеуің де күйік екен,
Отанды сүйгенің де күйік екен…
Халық басына қиын-қыстау заман туған шақта бізді құрып кетуден сақтаған – өр рух еді. Біз қазақ жастары өз еліміздің патриоты болғымыз келсе қазақ тарихын, әдебиетін, мәдениетін, өнерін білуге тиіспіз. Сонда ғана алдыға ілгерілейміз. Абай, Шоқан, Ыбырай дәуірінде қы­лыш­тан гөрі қаламның қуаты қа­жет болды. ХІХ ғасырдың соңы ХХ ғасырдың басында тарих сахнасына қазақтың оқыған­дары шықты. Ол кезде Отанымызда кеңестік кезең орнаған еді. ХХ ғасырдың 20-жылдарының екінші жартысында күшейген Сталиндік әміршіл-әкімшіл жүйе қоғамның тарихи заң­дылық­тарына қайшы келетін эксперименттер жасағанын бірінші кезекте айтар едім. Бірақ, Алла жәрдем етіп, қазақтар құрып кеткен жоқ, аман қалды. Себебі, Алаш жұрты әлі ұлт ре­тінде өз миссиясын орындаған жоқ. Сол миссияның бірі – Тәуелсіздікті құрметтеу!..

Ерлан
НҰРЛАНҰЛЫ,
«Болашақ» бағдарламасының  түлегі (Жапония), қаржыгер:

Тәуелсіздік пен Отан – ел есіндегі егіз ұғым…

Мен Әлихан, Міржақып, Мағжан, Мұстафа, Смағұлдардың ерлігіне бас иемін. Егер сол бір кездері Алаш зиялылары бір тудың астына жиылып, елі үшін еңбек етпесе, онда қазір қазақ деген ұлттың болмауы да мүмкін еді ғой. Сұлтанмахмұт «Өлер жерден кеттік біз, бұл заманға жеттік біз» деп жапанға жар салған кезде-ақ қазақ ұлт ретінде бірігіп қойған еді. Сонда Әлихан Бөкейхан: «Автономия, бізге керегі – автономия!» – деп қайта-қайта шырылдап, телеграмма салумен болды. Сондағы ойы – мемлекет құру.
Қазақтың еркіндігінен қо­рық­қан «Қызыл империя» кө­семдері қазақтың біріккенінен қорықты. Содан не болды? Интеллегенцияны қыра бастады. «Алашорда» партиясына мүше болғандардан жалғыз Мұхтар Әуезов қана аман қалды… Алаш деген сөзді тарихи санадан өшіру әрекеті басталды. Дүниедегі ең жек көрінішті сөзге айналдыруға тырысушылардың «еңбегі» зая кеткен жоқ. Әлі күнге дейін кей­біреулер алаш дегенде селк ете қалады… Қазақтың өз билігі өз ер­кінен кеткен соң қара халықты қалай қорлаймыз деп «Қызыл империя» аса қиналған жоқ. 1937-1938 жылдары яғни, бір жыл­дың ішінде 125 мың қазақ зиялысы қырылған. Жоғары бі­лімді қазақтың бетке ұстайтын азаматтарының бар кінәсі – көзі ашық болғаны, өз ұлтының на­мыс-сезімін жақтағандары ғана. Менің айтайын деген тарих емес еді… Бүгіндері Қазақстан деген елге айналғанға дейін ата-баба­мыз қаншама жол жүрді. Бәрі біз үшін, артында қалған ұрпағы үшін… Сондықтан, біз Тәуелсіз­дік­тің қандай ауырт­па­лықпен кел­генін ұғуымыз қажет. Онсыз біз қайтадан біреуге отар боп кетуіміз әбден мүмкін. «Диалектика» заңдылығы әлі ескірген жоқ. Аяулы Отаным – Қазақстан яд­ролық қарудың қасіретін Әлем бойынша ең көп тартқан ел. Оның талай ғасырға жететін та­ри­хын қозғасақ, бабалардың ба­сынан кешкенін көзге елестетсек, көздің жасын тия алмаспыз. Қазақстан ядролық инфрақ­ұрылымнан құтылуды Әлемге айғақ еткен, Әлемге Қазақстанды бейбітшілікті сүйетін ел ретінде та­нытқан, еліме Тәуелсіздіктің туын желбіреткен Елбасы Н.Ә.Назарбаевқа алғысымыз шек­сіз. Атом сынағынан аман өт­тік, бұл заманға да жеттік. Аяу­лы Отаным – Қазақстан  жерін бабаларымыз ерлікпен қорғап біз­ге қалдырған. Біздің ендігі мақ­сатымыз – өзгемен иықтіресе отыра, қазақ та мықты ұлт екенін дәлелдеу…
Әрбір адам баласын тіршілік етіп, өзін-өзі асырап, ұрпағын қалдырып, дамып жатқаны осы – Отанның арқасы. Отансүйгіш кісінің бойындағы күш-қуаты, білімі мен тәжірибесі халық мүддесінің игілігіне арнауы керек. Ал, біздің кір жуып, кіндік кес­кен жеріміз, Отанымыз – Қа­зақстан! Мәселен, М.Әуезов: «Отан – анам. Отаным, сенен аяр жа­ным жоқ, сенен іркер күшім жоқ», – дейді. Ал В.­А.­Сухо­м­линский: «Адам жүрексіз өмір сүре алмайтын болса, Отансыз да өмір сүре алмайды», – деген еді. И.С.Тургенев: «Отансыз бақыт жоқ, кім-кімнің де тамыр жаяр топырағы – туған жері», – депті. Расұл Ғамзатов өзінің бір хатында: «Менің таулықтарым! Өз­де­ріңнің жалаң, жабайы жар­тас­тарыңды сүйіңдер, оны сақ­­­­­таң­дар, ол үшін күресіңдер. Сен­­­дердің қылыштарыңның шы­ңылы менің бейіттегі ұй­қымды тәтті қылар» деген екен, жарықтық. Бұдан шығатын қорытынды: Тәуелсіздік пен Отан ел есіндегі егіз ұғым… Соны қадірлейік!..

 

Әзірлеген Әлібек Байбол.