Ойлап отырсаң қазақтың кие дарымаған жері жоқтай. Әрбір аймақ, әр өңір өз асылдарымен, өзіндік тарихымен, ел болып қалыптасу дәстүрімен ерекшеленеді. Солардың бірі – Қазақстанның Батыс қақпасы саналатын Атырау облысының Құрманғазы ауданы. Батыс қақпа саналатыны Ресейдің Астрахань облысымен  екі араны бір ақ өзен Ұлы Еділдің Қиғаш аталатын үлкен саласы бөліп жатыр. Қос жағалауын қалың орман, алып бәйтеректер көмкерген Қиғаш балдай татыған балығымен ықылым заманнан жағалай қоныс тепкен елді ашықтырмай, тарықтырмай осы күнге жеткізген.

Төрт түлік мал шалғынына оралып өскен қой­науы­ның құты бір арылған емес. Әйтпесе, қара қазақ баласын хан ұлына теңгермек болған жалаугер ақын Махамбет бабамыз сонау қиямет қайым күндері «Қи­ғаш үшін қырылдық, Жайық үшін жандастық, Тең­дікті малды бермедік, Теңдіксіз малға көнбедік» деп жырла­ма­ған болар еді ғой. Бар қазақтың баласын өз балам деп еміренген, Қазақстанның халық жазушысы, абыз ата Әбу Сәрсенбаев кезінде майданға аттанып бара жатып, өміріне өзек болып, қандай қиын шақта да кө­зін қарайтып ашықтырмаған ұлы
өзен – Қиғашына қарап тұрып:
«О, Қиғаш, Қиғаш, ардақты ұғым,
Мен сенің қара сирақ қармақшы ұлың…», –
деп аса тебіреніспен жүрегінен жыр, көзінен жас төге қош­таспаған болар еді. Ұлы Құрманғазы кісен ашып, түр­меден қашып жүріп, өзегінде азаттық ұраны тұл­пар­­дың тұяғымен атойлаған мәңгі өлмес күйлерін осы далада боз құрайдың түбінде, шоқ жыңғылдың ете­гін­де отырып аңыратқан. Күй Анасы Дина шешеміздің, Есқалиев Әзидолла, екінші Дина атанған Қарабалина Бақыттың ізбасарлары бүгіндері бір-біріне дес бер­мей­тін тарлан да, балғын талант­тардың шоқ жұлдызын құрайды. Демек, Құрманғазы ау­даны – киелі мекен, күйдің Отаны екені рас. Өз­гесін былай қойғанда сөз өн­ерін үкілегендер жайында да көп-көп сырды шертуге болар еді… Жыр жам­позы Жұмекен, қазақтың белгілі сыншысы Зейнолла Серікқалиев, ақын, драматург, филолог-ғалым Марат Ысқақов, журналист-жазушы Рахмет Иманғалиұлы бұлар соғыс ауыртпалы­ғына шарпылып өскен ұрпақтың өкілі. Өз ортасынан ойып орын алған, арынды да дарынды Рахымжан Қа­сым­ғалиұлы Отарбаев та осы топырақтың перзен­ті.
Аталған белгілі қаламгерлер қатарын толықтыра тү­сетіндердің бірі, бүгіндері 75 жасқа толғалы отыр­ған, бірнеше құнды шығармалардың авторы, Қа­зақ­стан Жазушылар одағының мүшесі – Өмірзақ Қа­жымғали­ұлы. Бұл қаламгер ағамыз әдебиетке кештеу, көш­тің соңын ала келді. Әттең, оны өмір өзге арнаға бұ­рып әкет­ті. Анасы жүз қаралы сиырдың желінін таң ала­кеуім­нен созғыласа, алақанын қылдан өрген арқанға қидырып, асау бұзау, арда баспақтармен ар­палысқа түсіп жүріп, бұғанасы қатайған ол ел азаматы, іскер бас­шы болып қызмет жасап, әдебиет аталатын асыл қа­зы­наға үлесін кештеу қосқанымен, Өмірзақ Қажым­ғалиұлының да жазғандары көңі­лің­нің шоғын қозғап, ой-өрісіңді алысқа ұзатады, пен­делік күйкі-тірлігіңді бір сәтке болса да ұмыт­ты­ра­ды.
Мерейгер қаламгер ағамыздың алдымен аз-кем өмір жолына тоқталып, сонсоң қаламгер ретінде бі­тір­­ге­нін өз әлімізше тарқатып көрерміз. Қажым­ға­лиұлы Өмірзақ 1941 жылдың 9 сәуірінде Атырау (Гурьев) облысының Құрманғазы (Теңіз) ауданында туыл­ған. Әкесі Мұқашев Қажымғали 1941 жылы май­данға аттанып, одан 1943 жылы «Отан қорғау жо­лында шаһит кетті» деген «қара қағаз» келеді.
Ө.Қажымғалиевтің жесір анасы Сәмиянның жү­зі­не қарап, оның тағдыр басқа салған ауырт­па­лығын жеңілтумен әлек болып, әкесіз өскен, балалық бал­дыр­ған шағын соғыс жалмаған кезеңдерінен бергі бас­тан кешкендерін баяндап көрсек, ол былайша өрі­­лер болар: 1957 жылы Құрманғазы ауданының ор­талы­ғын­дағы Абай атындағы мектепті тәмамдап шығады. Оның албырт санасы жазсам екен, осы бір жазушылық деген жолды таңдасам ба, деген сауалға шырмалғаны­мен, өзін ебіл-себіл бола жүріп жеткізген жан анасы Сә­миянның жүзіндегі мені тастап алысқа кетпекшісің бе, деген сырды оқиды. Ақыры ауыл маң­нан аз-кем білім алып, өмірге араласа тұруды, ана­сы екеуінің қалт-құлт еткен тірліктерін түзеуді, әзір­ше оңды ше­шім деп табады. 1960 жылы Гурьев (Атырау) зоотехни­ка­лық техникумының мал­дәрі­герлік бөлімін тәмам­дап мал фельдшері мамандығын алып шығады. 1960-61 жылдары Сүйіндік кең­ша­рында мал дәрігерлік технигі мамандығы бойынша алғашқы еңбек әліппесі ашылады. Алғыр да талапты жас ауданның таңдаулы мал мамандарының бірінен саналады. 1970-74 жылдары Балқұдық кеңшарында бас мал дәрігері, 1974-76 жылдары Калинин атын­дағы кеңшар партия ұйымы­ның хатшысы, 1976 жыл­дың қараша айынан бастап осы кеңшардың директоры болып абыройлы еңбек етеді.
Соғыс ауыртпалығын бір кісідей тартып өскен Қа­­жымғалиев ел мүддесін ойлайтын, жылағанның көз жасын сүртіскен, қуанғанның шаттығын еселес­кен, ауыл өмірінің бірегей тұлғасы, ел жүзіне қараған, сөйлесе аузынан маржан төгілген көреген басшы, кемел тұлға ретінде қалыптаса алды.
1987-92 жылдары сол өзі туып өскен бүгінгі Құр­ман­­ғазы ауданының Агроөнеркәсіп кешенінің төра­ғасы, аудандық Кеңес атқару комитетінің бірінші орын­басары 1992 жылдан «Коммунизм жолы» кең­ша­­рының директоры, 1994 жылдан «Мақаш» өнді­ріс­тік кооперативінің төрағасы болып жаңашыл­дық­пен, ел мүддесін бір бүйрегінде ұстай жүре еңбек етті. «Адамдардан жұмыстың орындалысын сұрау үшін, алдымен оларға қажетті жағдайлардың бәрін туғыз!» оның жүрегіне күн етіп ілген ұранына айналды. Содан да бо­лар, бүгінгілерді қамқорлай жүре өткендердің есі­­мін тірілтіп, халқына сіңірген еңбегін жарыққа шы­ға­рысты. Айталық, өзі еңбек ететін, яғни бас­шы­лық бер­­­ген шаруашылықты Тәуелсіздіктің ақ таңын­да «Коммунизм жолынан» бірден Мақаш есіміне ауыс­тырды. Ал Мақаш баба болса кезінде І–ІІ Теңіз жа­­ғалауы қисымдарын (округтерін) асқан білік­тілікпен басқара жүріп, халқының мүддесіне адал қызмет жа­сай білген аса көрнекті тарихи тұлға.
1995 жылы Морской топырағындағы К.Маркс есі­­мі­мен аталып келген орта мектепті Әбу Сәрсенбаев есі­мімен атауға бар күш-жігерін жұмсап, дегеніне же­­тіп тынды. Оған арналып құрылған қордың жетек­шісі ретінде белгілі майдангер қаламгер, абыз Әбудің туға­нына 90, 100, 110 жылдық мерейтойларын өз дең­гейінде атап өтуге басшылық жасады. Ел мен жер­­дің жоқшысы, заманында «Мақаш хакім» атанған бі­регей тұлғаның да атына арнайы қор құрып, оның басына айшықты кесене тұрғызудың барлық қам-қа­рекетін өз мойнымен көтерді. Туған жерінде Әбу Сәрсенбаев, Мақаш Бекмұхамбетов сияқты хал­қы­ның біртуар перзентте­ріне ескерткіштер тұрғызылса, бұл да елжанды азамат, туған халқына шынайы бе­ріл­ген Өмірзақ Қажым­ға­лиұлы тындырған бірегей іс­тер екендігі ешқандай дау туғызбайды.
Бәрі де тапшы болған қиналыңқы сәттерде қиын­­нан жол тапты. Ескі мектептің ғимаратын анау-мынау, темір-терсектен босаттырып, ауылдас әйел-қыз­дарға терме алаша тоқытып, киіз бастырып, тай-тай мата әке­ліп киімдер тіктірді. Ал жігіттер са­мауырдың тұр­ба­сынан бастап, шелек, шылапшын, т.б. қажеттерді жасап шығарды. Талапты жастар жіп иіретін, жүн түтетін станоктар ойлап шығарды. Мұ­ның бәрі шар­уа­шылықтың ортақ қалтасына сыртылдатып тиын тү­сіріп, адамдарды бірлесіп қиындықтан шығуға баулыды. Атырау өңірінде үлкен-үлкен кеңшарлардың ту-талақайы шығып дүние мүлкі кім көрінгенге қолды болғанда, кеңшарын таратпай, ізін сақтап, оны за­ман­ға сай өзгерте алып, осы күнге дін-аман жеткіз­ген аға­мыз, сұңғыла саналы тұлға – Өмірзақ Қа­жым­ғалиұлы.
Аудандық, облыстық, мәслихаттарының депутаты болған жылдарынан туған жерінің әр өңірінде ес­керт­кіш­тей болып өшпес өнегелі іздері қалды. Олар: ха­лық­­қа қызмет көрсететін әлеуметтік-тұр­мыстық ны­сандар, салынған көпірлер мен төселген жолдар, т.б. болып келеді.
Қаламгер Өмірзақ Қажымғалиұлы 2005 жылдан Қа­зақстанның халық жазушысы «Әбу Сәрсенбаев» қо­ғамдық қорының төрағасы. 2005 жылғы 4 жел­тоқ­санда өткен ҚР Президентінің сайлауында «Н.Ә.Назарбаевтың Республикалық қоғамдық штабы» аудандық бөлімінің жетекшісі. «Нұр Отан» пар­тиясы қоғамдық бірлестігі аудандық филиалының саяси кеңесі мүшесі. Гуманитарлық ғылымдар Ака­демиясы­ның академигі. Атырау облысы Құрмет грамотасының төрт мәрте иегері. «Азаматтық қор­ға­ныс­тың үздігі» белгісінің, «Астана», «ҚР Тәуел­сіз­дігі­не 10 жыл», «Қа­зақс­тан Конституциясына – 10 жыл», «Ерен еңбегі үшін», «Еңбек ардагері» медальдарымен марапатталған. ҚР-ның еңбек сіңірген қы­з­меткері.
Өмірзақ Қажымғалиұлы шынымен де ел тірлігі мойынға ілген қамыттан босар бастан ақ, сан сапа­лық шаруға басшылық беруге көндігіп қалған сананы әдепкі, балаң күнгі арманға күрт бұрды. Ақ па­рақ­тарды алдына төгіп тастағанда басында мұ­нарт­қан ойлар, жүрегіне хатталған сырлар сусылдай жор­ғалаған қаламының ұшынан төгіле берді. Ілік із­деп іркілуді білмеді. Бас-аяғы оншақты жылдың ау­мағында бірне­ше прозалық кітаптары дүниеге келіп, олары қазақтың әдеби мұрасын қорландыра, нәр­лендіре түсті. Атап айтқанда: «Биіктерге беталыс» (1986 ж), «Жолдар – жылдар» (2001 ж), «Нарынның нар ұлдары» (2003 ж), «Мүслимат» (2008 ж), «Дариға – Дәурен» (2009 ж), «Самғау» (2010 ж), «Мақашпен қауышу» (2011 ж), «Жанкешу» (2012 ж), «Алтынды тот баспайды» (2013 ж), «Қыран – қияда» (2014 ж), т.б.
Өмірзақ Қажымғалиұлының қай-қай шығарма­сы­ның да оқырманға жақын болатындығы оларда шы­­найы өмір, халқымыздың кешегі-бүгінгі тағ­ды­ры, бүтіндей тарихы өріліп жатады. Заманның желі қай жағынан тұрса да адалдығы, аңғалдығымен, өз мін­­дет­теріне деген жоғары жауапкершілігімен, дала мі­нез дархандығымен ерекшеленетін ауыл адам­дарының тұтастай өмір көшін көз алдыңа әкеледі. Демек, ауыл, ауылдастар тағдыры – Өмірзақ Қажым­ғалиұлының өз тағдыры екені шындық. Адам жүрген жердің бәрінде де сүйініш те, күйініш, қараулық пен жақсылық, қызғаныш пен мәрттік қалмайтындығына «Жолдар – жылдарды» оқыған кім-кімде көз жеткізер еді. Ке­шегі күннің ерлері де, ездері де сан түрлі оқи­ға­лар ар­қылы шарпысып айтар ойдың өзегіне ай­нал­ған.
Нарын даласы қазақтың қасиетті де, қасіретті бө­лігі деуге келеді. Қасиетті болатыны үріп-төгіп шай­­қап ішіп, мыңғыртып мал өсірген, қауғалап тарт­­саң суы бал, шүйгін шөбі жұғымды, кешегі қиын күн­­дерде құмаршығы қыр қазақтарына аштықтың не еке­нін білгізбеген, ата-баба қонысы. Қасіретті бо­латыны Нарын даласының да жүрегі жаралы, алтындай жарқыраған жал-жал құмы, биігі мен беткейі сынақ­тар­дың уына әбден суарылған. Қазақтың не бір зиялылары өсіп, өнген өлкенің қуанышы да қай­ғысы «На­рын­ның нар ұлдары», «Алтынды тот бас­пайды» кітаптарында кеңірек сөз болады. Мәселен, «Ал­тынды тот баспайды» тарихи-танымдық шығар­ма. Автор өз түйсігіне тоқығандарын Астрахань, Орал, Орда мұрағаттарына шұқшия отыруы арқа­сында толық дәлелдей, тың мәліметтермен байыта түскен. Ондағы «Алаштың Батырхайыры», «Нарын не дейді?», «На­рын­дық дворяндар», «Республиканың тұң­ғыш прокуроры», «Алтынды тот баспайды», «Дәуір жыршысы», «Жайсаң жандар», т.б. тақы­рып­тармен берілген тарихи-танымдық шығармалары солай деуімізге негіз бола алады.
«Мақашпен қауышу» кітабын тарихи шежірелер жинағы деуге әбден келеді. Бұл бабамыз да сөз орайында айтқанымыздай Патша үкіметінің жымысқы саясатының ара-арасынан сыналап жарық тауып, туған халқының бақыты мен болашағы үшін талай тәуекелдерге барып, онысын жанкештілікпен жүзеге асыра алған. Оның есімі солақай саясаттың әсерінен екі ғасырдай аталмады. Батыс өңірінің шұрайлы бө­лі­гін 40 жылдай басқарып, қарамағындағы аумақты Ресейге қосылып кетуден амал тауып, аман алып қал­­ған Мақаш бабаның есімі Тәуелсіздіктің арқа­сында жарқырап жарыққа шықты, басына ақшыл кесене орнықты. Елжанды азамат Ө.Қажым­ға­ли-
ұ­лының белсенділігі нәтижесінде есімі шаруа­шы­лықтарға беріліп, ғаламат еңбектерінің бұрын мәлім болмаған тұстары баспасөз беттерін тауып, осы кі­тапқа енгізіл­ді. Кітаптағы «Заманы – амалы», «Сурет ше­жіре», «Мақаш әкім», «Мақаштың мәдениетті, өнер­ді дамытудағы қызметі туралы», «Мақаш
әкім – өнер зерттеуші ғалым», «Мақаш Шолтырұлы Бек­мұхамбе­тов­­тың ағартушылық жұмыстары», «Ха­лықтар дос­ты­ғын, ел бірлігін нығайтудағы зор еңбе­гі», т.б. болып ке­летін құнды мәліметтерге негізделген зерттеулер хал­қымыздың тарихына қосылған асыл қазына демекпіз.
«Жанкешу» – соғыс тақырыбына арналған кө­лемді көркем шығарма. Автор: «Бұл еңбегімді екінші дүниежүзілік соғыстың елдегі орасан зор ауырт­па­лы­ғын көппен бірге көтеріскен анам Мұқашева Сә­миян­­ның көрген қиындығы шеккен қасіретінің ескерт­­кіші ретінде қабылдаңыздар!» депті оқырман­да­рына. 330 беттен тұратын көлемді дүние сол бір қасі­ретті жылдардағы ел еңбеккерлерінің қайсарлық күре­сін, әйелдер мен шолақ белсенділердің теке­тіресін, ауыздағысын жырып, алдындағысын түгелімен май­данға берген, жарым көңіл, жүздеу жүз ауыл бей­не­сін айна-қатесіз көз алдыға әкеледі. Романның бас­тан-аяқ тұрақты кейіпкері – Мархабат есімді әйел. Ол айбынымен жасқайды, ақылымен үлкен-кішіні оңды істерге бастайды.
Бірінің ерінен қара қағаз келіп, екіншісінікі хабар-ошарсыз кетсе де, бесіктегі баласын, еңкейген кәрісін аялай, жылай жүріп күлген, адам айтса нан­ғысыз ауыртпалыққа құлша жегілген осындай аналар әр ауылда болғаны – өмір шындығы. «Әлемді әлдиіне бағындырған әйел – аналардың, жарын күткен жауһазын келіншектердің, күліп-ойнар қа­тары жоқ таңға ұйықтай алмай талықсыған бейкүнә бой­жет­кендердің, әрдайым кесе-көлденең шығатын кеудемсоқтар, алдамшылар мен алаяқтардың бейнесі бар «Жанкешуде». Осылардың бәрін орын-орнына қойып, шытырман оқиғаларды шынайы қалпында жеткізіп, шымыр жаза білген автор. Әдебиетіміздегі Аналар бейнесі тағы бір күрескер, қайраткер, мейір­бан, ақылман Анамен толықты деп айтуға болады».
Көлемі 400 беттік «Дариға – Дәурен» романы да ер­теректегі әз аға – Әзілхан Нұршайықовтың «Махаббат қызық мол жылдарындай» қолдан-қолға, ауыздан-ауызға көшіп жүрген құнды дүние. Белгілі жазушы-драматург, ҚР-ның еңбек сіңірген қайраткері Рахымжан Отарбаев бұл кітап туралы «Сөзбен соғылған ескерткіш» деген мақаласында былай депті: «Дариға – Дәурен» – роман эссе. Шешен тіл, шежірелі тағдыр. Қыр жайлап өскен иен дала перзенттерінің адал махаббаты. Ақтарылған сезім, аяулы сыр-сұх­бат, аңдаусыз айыптар, құлаш жыртар қызу еңбек – бәрі-бәрі жазғы рахман жаңбырдан кейін көкжиекке керіле қалған кемпірқосақ бояуындай көз қарық­тырады, көңіл қуандырады.
Шалқар мен Самал арасындағы іңкәрлік, бұл – мәңгілік махаббат жыры. Түнде берге уәдеден күндіз таятын ұшпа сезім емес, кәнігі қазақы мінезге сай мін­сіз сезім. Шығармадағы Ажар, Гауһар, Меруерт, Мақ­пал, Тотылар негізгі кейіпкерлердің образын кү­­шейтіп, толықтырып тұрған тұлғалар. Сөзбен соғыл­ған ескерткіштің құрамдас бөліктері.
Роман-эсседе мұнымен қоса сол даланың қыр асып кеткен қоңыраулы керуендей өткен тарихы, бабалар сөзі, байламы, еңбек ырғағы, сол кезгі елдің қоңторғай тірлігі, жастардың алуан мінезі, болмыс-біті­мі, ғашықтық хикаясы, тұтасып келіп, кең көлем­ді көріністі көз алдыңа әкеледі.
Міне, сөзден бұйда ескен шеберлік деген осы!
Ендеше сәт сапар, сағынышқа толы сыр, жастық­тың жалауын көтерген «Дариға – Дәурен».
Жазушының «Самғау» аталатын шығармасы – деректі хикая. Мұнда өз тұрғыласы, ауыл шаруа­шылы­ғы­ның білікті маманы, бірнеше кеңшарларды абыроймен басқарған Харес Биляшевтің өсу, өрлеу бас­пал­дақтары арқылы автор екі формациялық кезеңде өмір сүріп отырған ауыл адамдарының асқақ бейнесін, жалпы жеңіл деп айтуға мүлде келмейтін ауыл тірлігін бейнелейді. «Қыран – қияда» осы іс­петтес шығарма. Мұнда ҚР-ның мұнай-газ саласына еңбегі сіңген қайраткер, Жылой, Қызылқоға аудандарының Құрметті азаматы Мақсым Шафихұлы Ізбасовтың балғын балалық шағынан бастап, «Баладан – данаға» дейінгі өсу жолдары, қазақ ұлының қан­дай қиын сәтте де асып-сасып абыржымайтын пара­сатты бейнесі толық ашылады. Мұнайшылар өмірі, шынайы шындық, тарихи оқиғалар суреткерлік шеберлікпен қабысып, оқырман жүрегін еріксіз баурайды, елікті­реді, елжіретеді.
«Мүслимат» – тұтастай естелік-эсседен тұратын кітап. Басты кейіпкері өмірден ертелеу кеткен, асыл да, аяулы жары – Мүслиматқа арналады. Мұндағы әңгімелердің айтар ұлағаты, ұсынар үлгісі де, ұрпақ­тарға ой салар өнегелі үрдістері де мазмұнды әрі мәнділігімен көңіл толқытады. Әсіресе, жас жұбай­лар­ға берер тәлімі зор, көне дәстүр мен бүгіннің жарасымды жақсылары біте қайнаса көрініс береді.
Бас-аяғы он бес-жиырма жылдың аумағында осындай бірнеше роман, повестері мен деректі
хикаяттарын өмірге әкелген Өмірзақ Қажым­ғали­ұлының 75-ке келдім деп Шау тартатын түрі көрін­бейді. Үйірге кештеу қосылған тарлан таланттың қалам сілтесі мығым. Тек соңғы кездері жазған Алаш азаматы Батырхайыр Ниязов, Қазақстанда алғаш рет дәріхана ашуды ұйымдастырушы Мәжит Шомбалов, Әбілхайыр хан, Нұралы ұлы Бөкей хан және Бөкей ұлы Жәңгір хан жөніндегі тың деректерге негізделген ғылыми мақалалары әр деңгейдегі баспасөз бетте­рінде жарияланды. Ноғай ордасы жайындағы зерт­теулері, Сарайшық, Жәнібек хан, «Асанқайғы» ата жөніндегі ғылыми пікірлері де мұрағат қазы­на­сында сарсыла отырып тапқан соны деректерімен құн­ды­лығын арттыра түсті. Жазуды ол ермек еткен­нің бірі емес, сөз дертіне шалдыққан, оның жанкешті құ­лына айналған әріптес ағамызға зор денсаулық, ұзақ өмір, елдің құрметін, ұрпақ қуанышын тілей отырып, жазар көбейсін, азаматтың жампозы демекпіз.

Таңатар Дәрелұлы,
Қазақстан
Жазушылар одағының мүшесі

Атырау облысы, Құрманғазы ауданы.