---

Ілияс Әйтімбет,

Ғылымда күнделікті тіршілік философиясы деген ұғым бар. Осы ұғым Батыс елдерінде жақсы зерттелген.  ХХ ғасырдың 20 жылдарынан бастап, Батыс философтары адамдардың күнделікті тіршілігіндегі нақты өмірді сезіне білуі, әр сәтін қадірлеуі деген бағытта көп жұмыс істеді. Қазіргі дамыған елдердің философиясының негізінде де осы  ұғым бар. Өкінішке қарай бізде теория­лық негізде де, идеологиялық тұрғыдан да бұл ұғым жіті қарастырылған жоқ. Сондықтан ұраншылдық, яки бір айтулы күнді жапа-тармағай  атап өтеміз де, оның күн­делікті тіршілікпен, адамдардың рухани дең­гейімен байланысын елей қоймаймыз. Меніңше, бұл үлкен ағым­ның көрінісі. Бұл ағым, яғни науқаншыл­дық айтулы даталарды атап өтуден басқа, той жасау, ас беру деген сияқты тұрмыстық ғұрыптарымызға да әсер етіп кетті. Қарапайым халық той өткізу өздеріне керек бол­маса да, қалың ел өткізетін болған соң солардан қал­май той жасауды жөн санайды. Мемлекеттік дәре­же­дегі айтулы даталарды атап өткенде айтылатын пат­риоттық сезім, Отан алдындағы адалдық немесе тойларда айтылатын ағайын арасындағы сыйластық біздің күнделікті өмі­рі­мізде қолданылатын қағидаларға айналғанда ғана алға жылжимыз. Ол үшін біздегі тарих, әлеуметтану, философия секілді қоғамтану ғылымдары осы мәселені жүйелі түрде қарастыруы керек. Қазір журналистер де, идеологиялық қызметкерлер де осы науқандық шараның соңында жүреді. Бұл мәселенің екінші жағы адамның өзін-өзі басқаруы, сол арқылы ұжымдық жұмыс атқаруға бейімделуі. Бізде қазір ұжымдық басқару жүйесінің жоқ екені анық көрінеді. Біздегі басқару жүйесі тек биліктен, яғни жоғарыдан төмен қарай жүйеленген. Ал адамдар арасындағы бір деңгейдегі қарым-қатынасты реттеуге ешқандай ықылас жоқ. Мәселен, қаланың кейбір аудандарындағы подъездер қоқысқа толы болады. Оның сол көшеде немесе сол үйде тұратын адамдарға түк қатысы жоқ сияқты. Адамдар басып өтіп кете береді. Қала сыртындағы үлкен-үлкен үйлердің дуалы­ның сыр­тын­дағы қоқыстар да дуал ішіндегі адамдарға қатыссыз секілді. Алда-жалда осы мәселені шешем де­ген белсенді адамдар болса, олардың сөзін ешкім құлағына да ілмейді. Себебі, олардың айтқаны рухани тұрғыдан дұрыс болғанмен, биліктің шешімінсіз іс қозғалмайды. Дәл осы жайт адамдардың жаттану процесіне әкеп соғуда. Адамдар өздерінің ішкі дүние­сінен өздері жаттанып, өздерінің ішкі құндылық­тары­нан айырылып қалған. Сондықтан ұрандату, науқан­шы­лық дегеніңіз адамдардың күнделікті тіршілігіндегі, шынайы қарым-қатынасындағы мәдениет­ті, құрметті қалып­тастыра алмайды. Ол тобырлық пси­хологияның көрінісі. Френсис Фукияманың, Американы күшті мемлекет етіп отырған адамдардың белсенділігі, оның негізінде жатқан азаматтық қоғам және бір дең­гейдегі қарым-қатынастың мықтылығы, деген сөзі бар. Америкада адамдардың арасындағы мәселелерді шешуге белсене араласып, қоғамдық қатынастарды рет­теп отыратын көптеген ұйымдар бар. Және олар жеке адамдардың бастамасымен құрылып, мәселе шешімін тапқан соң тарап кете береді. Адамдардың өзін-өзі басқаруына, өзінің құқығын қорғауына жағдай жасалған.

Қазақ даласындағы қоғамдық қарым-қатынастар да әдет-ғұрыпқа сіңіп, біте қайнасып кеткен рухани құндылықтармен реттелген. Ата-бабаларымыз көркем сөйлеп қана қоймаған, көркем өмір сүре білген. Олар моральдық қағидаларды тұрмысына, салтына, ырым-тыйымдарына сіңіре білген. Ал қазір күнделікті тіршілік ешкімге керегі жоқ. Ал науқаншылыққа ерген бірді-екілі азаматтар шын мәнінде қоғамның дамуына қызмет ету­ді көздей ме, әлде сол белсенділігінің арқасында билікке жеткісі келе ме, ол арасын ажыратып болмайсыз. Негізінде жеке азаматтар құндылығы мен мемле­кеттік құндылық тұтасып жатуы керек. Егер мемлекет өз а­заматтарын құрметтесе, адамдар да мемлекетті құр­меттеуге дағдыланады. Әсіре ұраншылдық пен науқаншылдық адамның қоғамға деген көзқарасын бұзады.