Қиян шеттегі қырық бес күн
28.08.2015
2259
0
(әңгіме)

122715_1674306329____________________________Қуаныш ЖИЕНБАЙ
Халықаралық әуежайдағы әлгі қыздың жеңіл-желпі әзілін ұшаққа отырып, әл­де­қа­шан көкке көтерілген соң да көпке дейін ұмы­та алмады. Бір жағынан қабағын шытып, ашуланғысы да келді. Бірақ одан екі жақ­қа да келіп-кетер пайда жоқ-ты. Екінші жа­ғынан, ана тілінің түп төркінін түсінетін бей­таныс қарындасына да кәдімгідей іші жы­лыды. Сірә, ауыл тәрбиесін бойына мо­лы­рақ сіңірген мұңлық үлкен қаланың қойырт­пақ тірлігінен жалыққан сәтте мұның аса сирек кездесетін есімін ұшырастырғанда кә­дімгідей тынысы кеңейіп, бір желпініп қал­ған екен, соған бола өкпелейтіндей не жө­ні бар. Қайта: «Бұған менің қатысым шамалы, әке-шешемнің шешімі солай болса, маған не дейсіз?!», – деп, екі-үш тәулік оқтау жұт­қандай сіресіп жүргенде кішкене бойға қан тарасын деп, аздап әңгімеге әзіл араластырып, жан шақырғаны оңды болар ма еді. Өзі де үріп ауызға салғандай әп-әдемі бой­жеткен болар ма! Және астыңғы ерінінің оң жағындағы тарыдай мең қалай жараса қалған десеңші! Сурет әншейін.
Әрине, бұл «ұрлығымды» артымда тұрған Се­рікбай сезіп қалмады ма деп, шетелдік құ­жатын төс қалтасына мұқияттап салып жа­тып та, солай қарай жалтақ-жалтақ қарап қой­ды. Ұзын кезектің бір адым алға жыл­жы­ға­нын олжа көріп, өмірі сырт жерге шық­па­ған Мінсізбайдың осындайда өзін қалай ұс­тау керектігі жөнінде ұзақ-ұзақ «лекция» оқы­ған күйеубаласы қайнағасының әлден же­ңілтектікке салынып, үрен-сүренін таны­май­­тын біреудің тарыдай меңіне сұқ­танған­ды­ғын ұната қояр ма. Бар болғырдың сұқ сау­сағы аш бүйіріне жебедей қадалар. Солай болған күнде де Мінсізбай мыңқ етпейді. Се­бебі, шетелдегі, дұрысы, Араб Әмірлігіндегі ал­дағы көрер жарығының бәрі Серікбайға бай­ланысты. Жол қаражатымен қоса, ертең күн шыға табандары қара жерге тиісімен қо­нақүйге орналасуы, олай-былай жүріп-тұр­уы, үш-төрт мезгіл тамағы, бәрі-бәрі со­ның мойнында. Мінсізбайдың міндеті–айтылған ақыл-кеңесті аяғына дейін сабырмен тыңдап, «Туған қарындасымды алып отыр­­сың ғой, сол арқылы өсіп-өніп, ел қа­та­ры­на қосылдың ғой» деген секілді қыр­тым­бай қазақбайшылықты мүлдем доғарып, не ұмытып, мұрны тесілген тайлақтай Серікбай сілтеген бағытқа қарай томпаңдап ере беру. Ке­рек десеңіз, мұнан былай: «Мені қайда апа­расың, бүгін не істейміз, ертең не істей­міз?» деген секілді төтенше сұрақтар да қойыл­майды. Қоюдың әбестігін өзі мана алып лайнердің алюминий баспалдағымен жо­ғары өрлеп бара жатқан тұста анық аң­ғарған. Туған өлкенің саф самалына ақырғы рет танауын тосып, қоңырқай жейдесінің та­мақ түймесін ағытып, әлдекіммен қалта те­лефоны арқылы асығыс сөйлескен Серік­бай­дың тұлғасы аяқ астынан зорайып-ақ кет­кен-ді.
Шынымен солай-ау, Серікбай бүгіннен бас­тап, ауылдағы қаптаған көптің бірі емес, бі­регейі. Мінсізбай ара-тұра үйіне қадірлі қо­нақтар келген тұста бірнәрсені мін­детсі­ген­дей, әрі «Қолың тие ме, тимей ме?» деп те сұрамастан «Мына ағаларыңды мәши­нең­мен үйлеріне жеткізіп саларсың» дегенді ны­ғарлап айтушы еді-ау. Ондай өзімшілдікті ен­ді тісіңнен шығарып көр! Шығара алмайды, шығармайтыны – Серікбай дария жа­ға­лауындағы шағын ғана темір жол бекетінің ке­шегі меңгерушісі, бүгінгі күрежол бойын­да­ғы станцияларды оңтайландыру сая­са­ты­ның арқасында қызметінен бір-ақ күнде бо­саған жұмыссыз Мінсізбайды өзі түгілі, ата-бабасының түсіне кірмеген жұмақ өл­кеге алып келе жатыр. Өркениетті осы төңі­ректен іздеңіз. Әсілі жолы болып, жұлдызы оңынан туса, адам баласының ұшқыр қия­лы­ның да қолмен қойғандай шындыққа ай­налуы әп-сәтте екен-ау! Міне, соның нақ­ты мысалы – жерден он-он бес шақырым биік­тікте, ақша бұлттармен қанаттасқан алып ұшақтың жұмсақ креслосында шал­қалап жатқан мына Мінсізбай. Қиял дегені жолда қалады мұның қасында. Азын-аулақ тірлігінде, нақтылап айтқанда, сол дария жа­ғалауына қоныстанған шағын бекетте бі­реуден ілгері, біреуден кейін итініп-сұ­ғы­нып өмір сүрген Мінсізбай «сонау Араб Әмір­лігіне біз пақырдың да жолымыз түсетін күн болар ма екен» деп, ең болмаса бір мәр­те армандаса екен-ау! Армандауын армандар ғой, бірақ жеме-жемге келгенде ол ар­ма­ның жүзеге аспаса бекерге арам тер болу­дың керегі не?! Тіпті, Араб Әмірлігіне ба­рып, жыл сайын демалып қайтатындар қан­дай бақытты деп, болар-болмас қыз­ғаныш білдірсе не дейсіз! Дубай, Абу-Даби се­кілді қалалардың аспанмен тілдескен әсем ғимараттарын әлдебір жылтырақ жур­налдардың сыртқы мұқабаларынан көретін де, одан әрі әуреге түспестен жылы жауып қоя салатын. Жағажайларындағы қиыршық құм үстінде ашық-шашық күнге қыздырынып жат­қан аруларға сұқтану – мұсыл­маншы­лық­қа жатпайтын қылық. Өзін сөйтіп ақ­тай­тын да, ізінше №136-шы тауарныйды өт­кізіп жі­беру үшін иығына теміржолшының брезент бешпетін іле салып, апыл-ғұпыл пер­рон­ға атып шығатын. Жауын құртындай ире­леңдеген ауыр состав жуық маңда жа­ныңнан өтіп бола ма. Топыраққа төгілген ата­мзаманғы қара майдың иісі ме, әлде тыңайтқыш тиеген вагондардан шығып жат­қан жағымсыз иіс пе, әйтеуір тынысың тары­лып, тамағың жыбырлайды.
Мінсізбайдың көрген күні осы. Мұны өмір­ге өкпелі ғой дегеннен аулақ болыңыз, бә­рі жиналып келгенде адамның зеректігіне, әлем­дік құбылыстарды қалай қабылдауына бай­ланысты ғой. Жер жаһанды түгел ара­ла­ған пендені бірден бақыттылардың қата­ры­на қосуға бола ма, ал шағын бекет маңы­нан қарға адым алыс ұзамаған Мінсізбайды соған бола мүсәпірлердің тобына қалай итере саласыз?! Әрине, Мінсізбайға да көп нәр­се керек; құмға батпайтын жеңіл мә­ши­не, аудан орталығындағы қос қабатты коттедж, құс атуға таптырмайтын қосауыз мыл­тық, моторлы қайық… Оу, осылар өз­ді­гі­нен табылып жатса, мұнан кім бас тартады. Ал табылмаса, осыған бола уайым жеу­дің қа­жеті қанша. Кешкілік Ақкүріш әзірлеген шай-судан қанып ішіп, пойыздардың графигі то­ластаған сәтте Мінсізбай қол созым жер­дегі дарияның қопалы қолтығына құрып кет­кен ауларын қарауға шығар еді. Бәлі, шү­пірлеген ақ сазандардан аяқ алып жүре ал­сашы! Бір қап балықты арқалап үйіне қай­тады талтаңдап. Мұның бәрін қалай тауы­­сады. Жарым-жартысын жақын-жуық ағайынға үлестіреді. Ақкүріш ерінбесе бір табағын тұздап, майға былқытып қуырып, осы бекетке он-он бес минут аялдайтын жо­лаушылар пойызына алып шығар. Артық ақ­ша қалта тесе ме? Ертең балалардың оқ­уы басталады, интернатта жатып оқи­тын­да­ры­ның шырттай киініп жүргілері келеді. Жөн-ақ, бекет бастығының балалары да еш­кімнен сорлы емес.
Мінсізбайдың төрт құбыласы түгел­ден­гендей әне, сондайда шалқып-тасып бір жа­сап қалар-ай! Жұрт ауымызға балық түс­пейді деп, дарияға өкпелейді. Мінсізбай он­дайларға миығынан күледі: «Алдымен ниет­теріңді түзеңдер, аузында шүкіршілігі жоқ адамның ауына балық түсе ме?!…».
– Сусын ішесіз бе? Қайсысын қалайсыз? Қыш­қылдары да табылады. – Бойшаң келген ст­юар­десса жылы жымиып, жанына жа­­қын­дады. Адам-ау, өңшең оймақ ауыз сұлу­лар қайдан табыла береді, а?! Мына қа­рағымның да жебе кірпіктері мен жақұт жанарын тура жұтып қоятындай тамсанасыз еріксіз. Мінсізбай кібіртіктейді. Мәсса-ған, он-он бес шақырымдық биіктік, ой­мақ­тай терезеден сыртқа үңілсең түк кө­­­рінбейді, қай маңда келе жатқаның және бел­гісіз… Мұндайда жүрегі бар пенде қа­лай­ша қор­қынышсыз күй кешеді. Міне, сондай-сондай үрейдің алдын алу үшін бірер ста­қан шарап ішкізетін болар, әсілі. Төңі­регіндегілер жылжымалы сандықша үстін­дегі самсаған құтыларға қол жүгіртіп, ке­рек­терін кеңірдектен әрі асырып жатыр. Көр­кем қыздың сол баяғы жылы жымиысы. Сол жылы жымиысымен-ақ Мінсізбайдың мұн­дай ұшаққа тұңғыш отырғандығын бай­қап қалды: «Түк қиналмаңыз, бәрі тегін, те­гін» дегенді де іштей ұғындырып үлгерді. Бі­рақ Мінсізбайдың кеудесі көтеріліп-ба­сылып, біреу тілін суырып алғандай тұтығып, түк айта алмады. Тамағы кебірсіп, әзер жұ­тын­ды. Шөлдеуін шөлдеген. Әлгі мың болғыр бәрін түсінді, түсінді де бір бөтелке нарзан суды Мінсізбайдың дірілдеген саусақ­та­ры­ның арасына қыстырып, сандықшаны ілгері жылжытты.
Оу, бұл Серікбайдікі не ұйқы?! Туған на­ға­шысының төрінде жатқандай екі аяғын созып жіберіп, креслоның арқалығын түсі­ріп, қорылға бассын-ай келіп! Мінсізбайдың құлағы күңгір-күңгір. Серікбайдың сілекей шұ­бырған дорбадай аузы мұның оң иығында жат­са, қалай, қайтіп қозғалады. Бәріне шы­дайды сіресіп. Сәлден соң «мені неге оят­па­дың!» деп бетіне бажырая қарамаса сол-ақ. Оятуын оятқан, жуан санынан әлденеше нұқыған. Тегін дүниені Серікбайдан аяй ма. Ішсін, жесін. Мінсізбайдың бұған келгенде қылдай кінәсі жоқ. Өліп қалғандай дыбыс бермеген өзі. Өзінен көрсін ендігісін.
Нарзан суды рақаттана сімірді. Бүйірдегі кноп­каны басып қалғаны сол еді, Мінсіз­бай­дың жауырыны да әлдебір жайлылықты сезе қойды. Түсі ме, өңі ме… қалғыды ма, мүлгіді ме?.. Әйтеуір, шым-шытырық дүниенің арасына сүңгіді де кетті. Терезені жаңбыр там­шылары түрткілей ме, әлде тұла бойын әдемі әуен ырғағы тербете ме… Ауылда жүр ме, №136-шы тауарныйды бекет тұсынан өткізіп жіберіп тұр ма… Ақкүріш сәл мұңайған жү­зіне болар-болмас шуақ шашып, бұған «қа­лайсыз?» деп иек қаға ма… Айтатыны жоқ, шыр­мауықтай шырматылған түсініксіз бір әлем…
– Аға, есіміңіз қандай әдемі еді! –Ой-хой, мынау манағы құжат тексеретін жердегі қарагөз қарындастың сыңғырлаған дауысы ғой, – Мінсізбай, Мінсізбай! Ата-анаңыз ақын шалыс кісілер болды-ау, шамасы!
– Жо-ға, ақын шалыстық немізді алған. Ба­лықшылар өңшең. Өз өтініштері бойынша теңіз жағалауына апарып, өз қолыммен жерлегем…
– Сіз сонда… сонда қалай? – Жебе кір­пік­­тер әлдебір тылсым құдіреттің күшімен Мін­сізбайдың қойын-қонышына сұғына кіріп барады. Ауыртпайды, аймалайды, жан­ға да жағымды: – Ешқандай мінсіз, кемші­ліксіз, самародный сары алтыннан жаралған адам болдыңыз ғой, ағасы?!
– Олай деген кім бар, көкетай. Мінсіз адам бола ма мына өмірде, мінсіз адам бола ма мына біздің қоғамда?!
– Ал сіздің есіміңіз бәрібір алыстан ай­қай салады, алыстан менмұндалайды. Мін-сізбай!
– Жақсы адам болсын, жақсылармен жол­дас болсын деген шығар. Қазақ есімді де бір нәрсеге жорып қояды ғой.
– Тамаша, тамаша есім! Сірә, сізге де тірлік кешу оңайға соқпайтын болар.
– Неге, жұрт қатарлы тырбыңдап жатырмыз, әйтеуір. Бірде олай, бірде былай.
– Иә-иә, мен де түсінемін бір нәрсені. Сіз де ет пен сүйектен жаралған жұмыр бас­ты пендесіз. Дұрыс, дұрыс айтасыз, түп-түзу жүру… керек десеңіз, рельсті де оқтай етіп еш­кім төсей алмайды. Тепловоз күш алу үшін кейбір бұрылысты әдейі иеді, әдейі икем­дейді. Сіз оның қасында… Сіздің де бір ­нәрсеге көзіңіз түседі. Алып кеткіңіз, жұ­лып кеткіңіз-ақ келеді…
– Болды ғой, талай оқиғалар.
– Міне, сол сәтте сіздің ішіңіздегі қоңы­рау қаттырақ соғылады да, ілгері созған қо­лыңызды дереу кейін тартып аласыз. Өйт­кені, сіз, сіз… өзгелерден бөлек, мінсіз жа­ра­тылған адамсыз. Сіз Мінсізбайсыз! Ата-анаңыз да қызық…
– Олардың бұған қатысы не?
– Қатысы, қатысы болғанда қандай! Сіз­ді де кішкене аяу керек еді. Әлде, балам бір­­ден жұмақ өмірге топ етіп түсе қалады де­ді ме екен, а?! Мына заманда… Бәлкім, сіз шынымен де мінсіз адам шығарсыз. Мен оны қайдан білейін, әйтсе де бір нәрсеге ішім жылиды… Мәселен, сіз маған түк жақ­сы­лық жасамасаңыз да, мүмкіндігім болса… тек Мінсізбай деген есіміңіз үшін ғана жаныңызда біраз уақыт бірге жүрген болар ем. Өзім үшін, өзімнің тазаруым үшін!
– Не, не дедіңіз, қалқам?!
– Мінсізбай… Жолыңыз болсын, Мін­сіз­бай аға!..
Алып ұшақ Дубай әуежайына төмендеп ке­ле жатты.

***

Мінсізбай Араб Әмірлігіндегі аспан ті­реген ғимараттарға аузын ашып тамсанғаны бол­маса, анау айтқандай құм жағада қыз­ды­рынып жатқандарға соншалық сұқтанған жоқ. Теңіз көрмей жүрсе бір сәрі, құм көр­мей жүрсе бір сәрі! Мұның бәріне бала кез­ден көз үйренген. Ал мұндағы құм денеге жұқ­пайды, бұл табиғатта сирек кездесетін жа­ратылыс деп күмпілдетеді біреулер. Тіпті, сол құмды әлдебір өңірлерден әдейі ұшақпен тасымалдайды-мыс; мұхиттың суы мөлдір, тұз­ды, мұнан артық шипаның адам ағзасына ке­регі шамалы-мыс. Жә, солай-ақ болсын, Мін­сізбай түк көрмегендей күн іргеліктен кез­дік бойы көтерілісімен ұятты жерлеріне бір елі бірдемені жапсырса жапсырып, жап­сырмаса тырдай жалаңаш күйінде бес жұл­дызды қонақүйден шыға салысымен мұхитқа қойып кететіндерге не дейді?! Бір нәрсе айту­ға шамасы келе ме, бұл жарағырлардың тілдерін және түсінбейді.
Үстеріне малындырып ақ матадан пішіл­ген кең қолтық көйлек киіп, сақал-мұрттарын әдемілеп қырғызып, саусақтарына добалдай алтын жүзік салып жүретін арабтармен айтысуға да Мінсізбай іштей дайын. Тек со­ның оңтайлы сәтін кезіктірсе деңіз. Міне, әді­летсіздік, міне, дүние шашудың көкесі! Мін­сізбайдың тілеуін тілеп артында қалған сар­ғыш даланы кім адымдап өлшеп көріпті. Да­ла жарықтықтың ұшы-қиырына көз жет­пейді.
Ал мына арабтарыңыз мұхит жағасына шом­бал-шомбал тас үйіп, арасына тонналап құм сеуіп, қолдан арал жасайды, жа­са­ған-ау! Мұхитты әрі шегіндіреді, сол жасанды аралдарға зәулім-зәулім үйлер тұр­­­­ғызады, бақ орнатады, көкорай шалғынмен көм­ке­реді, көшелеріне жайнатып ион шамдарын орнатады. Неше түрлі ойын-сауықтары да соның ішінде. Мақұл, байдың малын байғұс қызғанып несі бар. Жайната берсін жасанды аралдарын. Ал Мінсізбай тұратын шағын бекет маңайынан көзге ілігер қара тапсаңыз кәні; қыста бет қаратпайтын ақ түтек боран, жазда ұшқан құстың қанаты күйетін аптап. Жер дегеніңіздің есебі жоқ, иен дала. Бір жұ­тым суға зар болып, күн көзінде қалған қара терідей бүрісіп, жиырылып атырап жа­та­ды аңқасы кеуіп. «Міне, нағыз әділетсіздік, әді­летсіздік!» деп Мінсізбай бұл әрекетінен түк шықпасын білсе де іштей булығып, талай мәр­те шырқыраған. Мұнда жер тапшы. Бұл не басынғандық, мұхиттың мөлдір суын құм­мен, таспен тұншықтырады. Атақты ақын құрдасының бір жол өлеңі еске түседі осындайда: «Теңіз, тауды көзге ілмей, дала кезіп, далақтап шаба бергендеріңіз не, аталар-ау?!».
Қойшы құрысын, Мінсізбай бұл пәледен құ­лантаза айыға алмайды бәрібір. Мына қыр­сықты қараңызшы, сол жасанды арал­дар­­ды сонау жер түбінен, қазақ даласының бір пұшпағынан болмашы тиын-те­бенге жал­данып келіп, Серікбайлар мен Мінсіз­бай­лар соғады. Серікбайдікі біржарым ай­лық вахталық әдіс. Бірнеше жылдан бері со­ған үйренген. Ойпыр-ай, біреу айтса сенбес еді, мына мың жасағыр күйеубаласы сол жасанды арал соғудың нағыз шебері бол­ды да шықты, мінекей! Жер қыртысын зерт­тейтін бесаспап маман. Мінсізбай Се­рікбайдың қандай оқу бітіргендігін де ұмы­тып қалған бүгінде. Бәрі ұмытылған. Ұмы­тыл­майтыны… сол үшін Мінсізбайдың жер­дің тесігіне кіріп кететіндей ұялатын­ды­ғын сұрамаңыз! Серікбайға мәшинеңмен кел­ген қонақтарды үйлеріне жеткізіп таста деп, кәдімгідей зілдене міндет артушы еді-ау! Ұят-ай! Ұят-аятты ауырсынбай көтере беру­ге де еті үйреніп кететіндігін қайтерсің пен­де байғұстың!

***

Мінсізбайдың әзірге қолы бос. Қолым бос екен деп дымнан-дымсыз қалай жата­ды, жата алмайды. Күн шықпастан ерте оянады. Беті-қолын мұздай сумен шайынса шайынып, шайынбаса аяғына ескі сүй­рет­пе­ні іле салады да шомбал тастармен қор-шал­­ған арғы мүйістегі азық-түлік дүң­гір­шегіне жүгіреді. Дүңгіршектің иесі – татар жігіт. Әмірліктегі бизнесі әулетіне молынан жетеді-міс. Екі-үш жылдан бері осында, керек-жарағын су жолымен тасымалдайды. Арзан. Арзандығынан бұрын айналайын арабтар біреудің қалтасындағыны санамайды екен, әркім маңдайына жазылған несібесінің құлы. Мінсізбайға да осынысы ұнайды. Татар жігітімен әмпей-жәмпей. Тілі түсінікті. Айран, сүт, тоқаш, жаппа нанды не­сиеге ала береді. Мінсізбайдың алдап кетер алаяқ адам еместігі сөйлеген сөзінен, бі­тім-болмысынан ап-анық аңғарылып тұр. Сонау ит өлген жерден Серікбай шырақ қай­нағасын бекер сүйрелемеген шығар. Бұ­лардың қолдарына да қарға тышар. Одан арғысы қиял-ғажайып ертегі. Ойпыр-ай, Мінсізбайды неғып арманшыл адам етіп жа­ратты екен, а?! Кішкене көңілі көтеріліп, кө­зін жұмса-ақ бітті, төңірегі жұмақ әлемге ай­налып жүре береді. Кейде осы мінезінен аздап айылын жияды. «Ашық ауыз адамды нарық заманы құп көрмейді». – Серікбайдың қайбір «ережесін» еске сақтайды. Мейлі, айтсын, айта берсін. Мінсізбайдың мойнына нақты бір шаруаны мықтап жүктесе бітті ғой. Қара жұмыстан шаршайтын адамды тапқан екенсің! Қара тасыңды қақ тіледі, тәулік жос­парды екі-үш есе асыра орындайды. Се­бебі, мұнда қыдырыстау үшін емес, вах­талық әдіспен жұмыс істеп, табыс табу үшін кел­ген. Табысты да күреп тапқысы келеді. Серікбай секілді шетелдік мәшине сатып ал­са, бекеттегі үйінің шатырын қызыл черепицамен жаңаласа, шай ішіп отырып үлкен экраннан айтыс пен терме хабарын көрсе – Мінсізбайды біреу «мұның қалай?» деп күстаналай ма?! Тапса адал еңбегі, табан ақы, маңдай тері. Сосын Ақкүрішке де бірлі-жарым киім-кешек сатып алмақ ойы бар. Араб Әмірлігінде алтын сырға, алтын білезік тым қымбатқа түспейді-міс. Шұбыртып бала тапқаннан басқа о пақырдың жарқырап киінгенін кім көріпті. Мінсізбайдың да артын жауып, дымын білдірмей жүрген жалғыз тірегі – сол Ақкүріш. Қиян шеттегі қырық бес күндік вахталық жұмысқа кеткен Мінсізбай бекет меңгерушілігінен ауызша ғана қыс­қарған-ды. Ертеңгі күндерінің не болатын­ды­ғы әлі белгісіз. Белгілісі – Бәйгеқұм бе­ке­тіндегі оншақты теміржолшының жатаған үйлері жер бетінен күреліп тасталынбайды. Күре жол бойымен стратегиялық маңызы бар жүк тасымалдаған ауыр составтардың арлы-берлі ағылғаны сол ағылған. Бергі жақ­тағы тораптық стансаның дөкейлері ғой бар пәлені төндіріп жүрген. Аздап Мінсізбай­ға өкпелі. Айында-жылында Мінсізбай бас­тық­тарға бір тоқтысын сойып, дұрыстап шай бермейді. Бергісі де келмейді. Әйтпесе, анау айтқандай, тұрмыс-жағдайы да ешкімнен сорлы емес. Балығын аулап, ауысқанын пұл қылып сатып отыр. Қорасынан екі-үш ірі қа­ра­ның мойны қылтияды. Аз дәулет пе жа­ман теміржолшыға. «Қысқарасың» деп Мін­сізбайды тәубесіне түсірмекші ғой баяғы. Қоянның қасуына – мылтықтың басуы, ал керек болса! Мінсізбайдың жоғалтатын түгі жоқ, күйеубаласының соңынан еріп, вах­та­лық жұмысқа кетті де қалды. Ақкүріш түннің бір уағында төсегінен тұрып, теміржолшының сарғыш күртешесін иығына іліп, арлы-берлі қайшыласқан тауарныйларды бекет маңы­нан аман-есен өткізіп тұрса… Мінсіз­бай да жетер бір күні артынып-тартынып. Оу, оның қасында татар жігітінің болмашы қарызы дегенің не тәйірі?!
Серікбай Мінсізбай дайындаған ертеңгі асты терлеп-тепшіп, асықпай ішеді. Ондайда қайнағасының да қысық көздерінен кә­дім­гідей жарқ-жұрқ етіп, от ұшқындайды. Қол­ды-аяққа тұрмай зыр қағады. Өздері жылжымалы вагонда тұрады. Мұхит жағалауы, оң бүйірінде бес жұлдызды «Әндіжан сарай» қонақүйі. О жақта күмбірлеген күнде той, сан түрлі тілде ән шырқалады. Демалушы­лар­д­ың шадыман күлкілері мен сәл масаң тарт­қан жүріс-тұрыстары түннің бір уағына дейін толастамайды.
Ал Мінсізбайға газ плитасына ботқа пі­сіру, шай қою түкке де тұрмайды. Шабытта­на кіріседі. Шайды да баптап дайындайды. Және істеген ісі тап-тұйнақтай. Дастарқан жиегіне шыбын қондырмайды. Компанияның өзге жұмысшыларымен бірге Серікбай ертеңгі ас үшін «Әндіжан сарайдың» астыңғы қабатындағы асханада сығылысып тұрса қалай болар еді. Тұрды ғой мүйіз шықса. Тамақтанған құрлы болмады. Ал мынау рақат! Өздерімен өздері. Күбір-күбір, сырласады, әңгімелеседі. Ең бастысы, ас пісірсе де Мінсізбай бір шаруаға жарағанына қуанышты. Яки, текке жүрген жоқ.
– Сіздің жағдайыңызды түсінемін, –дейді Серікбай самайдан аққан ащы терін ақ сүл­гімен сүртініп отырып, – екі-үш күн шы­­да­ңыз. Бастық іссапардан оралсын. Сосын жұ­мысқа кірісесіз. Құрығанда тас та­сы­ған КамАЗ-дардың есебін шығарып отырасыз.
«КамАЗ-дардың есебін шығару» – Мін­сіз­байдың көңіліне соншалық ұнамайды. Әйелдер, не әлдебір жарымжан кісілер ат­қа­ратын шаруа секілді елестейді. Мін­сіз­байға міне, мына тастарды қайламен үгі­те­сің десе қандай жарасар еді; не қиыршық құмды қапшыққа салып, аулаққа апарып төгесің десе қандай жарасар еді! Қағаз жазуды о бастан маңдайға жазбаған.
– Шыдаймыз, шыдамай қайда барамыз! – Мінсізбайдың аздаған өкпе-назы да осы­ның ішінде. – Жер түбінен келуін келіп алып, саусақты танауға тығып, кері қайт­па­сақ…
– Олай болмас, компанияның акциясына ортақсыз. Ал акция – ақша, – Серікбай қай­нағасының кіреуке жанарына елеусіздеу на­зар жығады: «Вахталық жұмыстың тізі­мін­де барсыз. Алғашқы айлық сізге бұйырмайды бәрібір, оны біліп қойыңыз. Біз де сөйткенбіз. Бұл – заң. Сонан соңғысының-ақ берекесін бер­сін. Бұлай болмаса сізді осынша жерге сан­далтып нем бар?!» деп Мінсізбайдың ал­дында ақталып жата ма. – Көңілді жү­рі­ңіз…
– Көңілді жүремін, көңілді жүрмегенде… – Мінсізбай өзін-өзі қинап күледі, – айлық жүріп жатса да адам зерігеді екен аздап. Мұндай еркіндікке үйренбеген басым…
– Неге зерігесіз, Әмірліктің бар орталығы бір жерге шоғырланған. Аралаңыз асықпай. Енді қайтіп бұл араға келесіз бе, келмейсіз бе?! Мұхит суына түсіңіз, күнге қыздыры­ны­ңыз. Жұрт осыған пәлендей қаржы жұмсап қол жеткізе алмайды. Ал сіз…
– Бәрі сенің арқаң ғой, – деді Мінсізбай. Түбі айтылатын сөзді ертең, арғы күні деп сағызша созғыламай айтып салған «ерлігіне» кәдімгідей іші жылыды.

***

«Бес жұлдызды» қонақүйдің жағажайы иек астында. Небір көз құртына айналған құ­лын мүсіндерді көргіңіз келсе, дереу ертеңгілік Серікбай жұмысына кеткен соң жылжымалы вагонда жалғыз қалатын Мін­сізбайдың жанынан табылыңыз. Түрлі-түсті көр­кем фильм. Қаншардай қатқан, ту биедей былқылдаған небір сұлу денелер көз ал­дыңнан дөңгеленіп өтіп жатады, өтіп жатады. Теңге сұрамайды, дүрбінің қажеті ша­малы. Жалықтырмайды. Сұлулықтың жат­­тығы бола ма. Күнге қақталған қоңырқай бей­нелер сәт сайын өзгереді, сәт сайын тыл­сым дүниемен тіл табысасың. Тамағың ке­бірсіп, түкірігіңді ашқарақтана әзер жұ­тасың. Сенің жаныңа да алданыш боларлық бір нәрсе керек тәрізді. Ол не, оның құпиясын Мінсізбай түсіне алар ма?! Көзін сәл жұмса мына кереметтерді жоғалтып алатындай, бір қорқыныш сезім алқымына тіреледі.
Кенет әлдекімнің жағадан естілген жан ұшыра шыңғырған дауысы Мінсізбайды бей­қам отырған жерінен жұлып әкетті. Тұра сала алға ұмтылды. Жағадағы қиыршық құм үстімен құстай ұшып, әп-сәтте әлгі абыр-са­быр үймелеген топтың қақ ортасынан та­был­­ды. Шашын жұлып, ағыл-тегіл дауыс са­лып жылаған орта жастағы жалаңаш әйел көктен рақым тілегендей аңтарыла аспанға қарап, енді бірде көкірегін түйгіштеп, тізер­леп отырып армансыз аңырайды. Сирек шаш­ты күйеуі ебедейсіз қолдарын ербең­де­тіп, жанындағылардан жәрдем сұрағандай жа­лынышты күйде әркімнің жүзіне жалтақ-жал­тақ қарайды. Жүрек айнытатын дабыл үсті-үстіне даңғырасын қағады.
Мінсізбайға бар жағдай түсінікті еді. Мұ­хиттың асау толқындары арасынан жеті-сегіз жас шамасындағы қыз баланың әлж­уаз денесі су астына бір батып, бір шығады. Құт­қарушылар отрядының моторлы қайығы суға түскенше қай заман. Жағадағы шомбал тас­тың үстіне лақша секіріп шыққан Мін­сіз­бай бар күшін бойына жинап, серіппедей тар­тылып, мұхит суына қойды да кетті. Су­дың терең тұсымен жылжығанды жөн көрді.Екі қол, екі аяғына тыным жоқ. Суға жүзуге келгенде алдына жан салмайтын Мінсізбай де­мін шығармастан оқша зулап, су жұтып өлі мен тірінің арасында хал кешкен жас қыз­дың талдырмаш денесін қапсыра құ­шақ­тады да, сәл басын жоғары көтеріп, жан ек­пінмен жағаға қарай жылжыды.
Кеудесінде жаны бар. Іші-бауырын әлеует­ті қолымен бір басып, танаудан су ат­қы­латты да, бір дем шығарып алған соң ендігі қорқыныш артта қалды ғой деген се­німмен, дәу толқындармен арпалысып, құр бекер байбаламдағаннан басқа амалдары құрыған шарасыз топты нысанаға алды. Әупірімдеп жағаға да жетті-ау! «Жедел жәр­дем» де келіп үлгеріпті. Мінсізбай да шар­ша­ған­дығын енді аңғарды. Шалқасынан түсіп бі­раз жатты. Төңіректегі айқай-сүрен сап басылған. Қыздың әке-шешесін топ арасынан кезіктіре алмады. Жағажайдағы сұлу би­кештер заматында тілден айырылып, өз­гелердің өздеріне көбірек сұқтанғандарын ұнататын өзімшілдікті дәл осы жолы басы бүтін әдіре қалдырып, түгелімен Мінсіз­бай­дың білем-білем бұлшық еттеріне, қақпақтай жауырынына тесіле қарап қалған-ды. Ал әділдігіне жүгінгенде қайдағы бір темір­жол­шыға мұнан артық құрметтің қажеті не?! Ел-жұртты ерекше ерлігімен таң-тамаша қал­дырды. Ең бастысы, өмірі көрмеген, танымайтын бір адамды ажалдан құтқарып қалды.
Өз-өзіне келген соң сүйретіліп, жылжымалы вагонға жақындады. Серікбайдың түстікке шығатын уақыты да таяп қалған-ды. Екі-үш сағат өтті ме, өтпеді ме, ішінде ақ ма­тадан шұбатып ақ жейде киген арабтары да бар бір топ адам бұлар ауыздарына енді дәм ала бергенде, сау етіп жетіп келді.
– Сіз не бүлдіріп жүрсіз?! – Серікбай сыз­­да­нып, ызғар шаша қарады. «Не бүл­діру­ші ем». Мінсізбай иығын бір қиқаң еткізді. Ау­дармашы Мінсізбайдың әдресіне дүниеде жоқ небір алғыстарды жаудырсын-ай келіп, жау­дырсын-ай келіп! Серікбай шайына ша­ш­ал­ды. Болар-болмас жүзін жылытты.
– Сізді ерекше сый-сыбаға күтіп тұр, – деп алға жылжыды аудармашы.–Бірақ оны аса салтанатты жағдайда табыстаймыз. Ха­бар өзімізден. Ол «Әндіжан сарайдың» шейх­тер демалатын апартаментінде өтеді.
– Сіз не, сіз не… – Серікбайдың тілі күр­мел­ді, – ал керек болса!.. Жарайсыз, қай­на­ға! – Болған жайды енді түсінді. – Вахта­лық жұмысқа бекер ертіп әкелмеген екем…
Ажалдан құтқарылған қыздың әке-ше­шесі Мінсізбайды ортаға алып, алма-кезек құшақтап, шөпілдетіп бетінен сүйеді. Құла­ғы­на әлденелерді сыбырлайды. Кешкілік әлгі топ тағы келді қаздай тізіліп. Жағажай­да­ғы күзет бөлімінің бастығы, сақал-мұртын әдемілеп қырғызған араб аудармашыға былай деп бұйырды: – Менің бұйымтайымды өзгеріссіз, сөзбе-сөз аударасыз.
– Құп!
– Сіз біздің әлем алдындағы абырой-бе­де­лімізді сақтап қалдыңыз. Әлгі істің аяғы на­сырға шапқанда… Тіфә-тіфә, өзімен кет­сін! Біздің имиджіміз бірден төмендер еді, ту­ристер азаяр еді. – Жағажай күзет бөлімі­нің бастығы өзімсініп, әдемі жымиып, Мін­сіз­байдың иығына ап-ауыр білегін артты: – Сіз бәрінен бұрын бізге керексіз. Су ас­тын­­да дем алмастан сағаттап жүзетін кө­рі­не­сіз. Біздің құтқарушылар отрядына қыз­мет­­ке келу­ге қалайсыз? Үстеме жа­­­ла­қы­сымен, әри­не! Келісім берсеңіз ертеңнен бастап, біз­дің команданың белді мүшесі боп шы­ға­сыз.
Мінсізбай Серікбайға «не істеуім керек?» деп міңгірлейді. «Келіс, мұндай мүм­кін­дікті құр жібермеңіз!» – Күйеубаласы күлімсіреп иек қағады. Тым сыпайы, тым мәдениетті. Шейхтер демалатын апартаменттегі салтанатты кешті көз алдына ойша елестетеді. Мін­сізбайға мәшине мінгізе ме, ақшалай сыйлық бере ме? Не болса да қасында қал­қиып аман жүрсінші Мінсізбай.
– Аты-жөніңізді дұрыстап жазып ала­йық, – деп аудармашы «біздің заманның басты геройы» – Мінсізбайға жақындады. Мінсізбай Серікбайға тағы жалтақтады. Осынысы артықтау еді, әрине.
– Мінсізбай, Мінсізбай Мұңайтпасов!
– Мінсіз…
Серікбай шыдап тұра алмады: – Шаруаны бүйтіп қиындатпайық. Оңай әдіске кө­ше­йік. Мінсізбай деп тілге күш түсіріп қай­те­сіз­дер. Миша, Михаил… десеңіздер жеткілікті ғой. Сіздерге де ыңғайлы. – Үлкен міндеттен құ­тылғандай, қаперлерінде жүрсін деп мы­на мәселені де ұмыт қалдырмады: – Апат­ты жағдай туындағанда бұл кісіге суға түсетін арнайы скафандрдың қажеті жоқ. Оқтаулы мылтықтай әркез дайын ғой біздің Мекең. Бірден суға сүңгиді.
– Ғажап, ғажап! – деп басын шұлғиды құт­қарушылар отрядының командирі Мінсіз­бай­дың мойнынан ап-ауыр білегін ажы­рат­па­ған күйі.

***

Мінсізбай жағажайдағы биік сәкіге ор­на­тылған құстың ұясындай үйшігінде отырып, өзіне тиесілі кезекшілігін атқарады. Су­ға түскендердің қызуқандылықпен ше­ка­ра-шептен ары асып кетпеуін қадағалайды. Шекараның арғы жағы терең құрдым. Күн шарадай тыныш болса да мұхит толқын­да­рының әупірімдеген екпіні бір басылмайды. Желкенді қайықты жалға алып, жағалаудан ұзап кететін «жүрек жұтқандар» да жеткі­лік­ті. Он­дайларға екі-үш дүркін «ескертпе» дабылы соғылады. Егер оған құлақ қоймаса, өз­дерінен көрсін. Мінсізбай тізілген кнопкаларды мыртық саусағымен нұқып жібереді де, құтқарушылар отрядын көмекке шақы­ра­ды. Тыныштық керек, кезекшілігінің тө­тен­­ше жағдайлардан аулақ болғаны абзал.
Өткен сенбіде аздап жұтып алған тарамыс денелі бір қартаң кісіні суға батып бара жатқан жерінен құтқарып қалды. Мін­сіз­бай­дың қырағы көздері ондай жарыместерді қалт жібермейді. Дереу қағып түседі. «Тө­тен­ше жағдайға» жүз пайыз дайын; арқасына ауа толтырылған баллон арқалап, аяғына «үй­рек табанды» мәсі киіп, аузы-мұрнын ре­зина аппаратпен тұмшалап жатпайды. Қан­дай жағдай болмасын, бұрқ-сарқ қай­на­ған мұхитқа бір-ақ секіреді. Теңізде туған­ды­ғының, дария ағысына еркін жүзе ала­тын­дығының пайдасын осында көрді Мін­сіз­бай.
Жалақысы да жан сақтауға жарап тұр. Ал «төтенше жағдайлар» кезіксе оларға арнайы қосымша төленеді. «Көк қағаз» са­лын­ған бешпетінің төс қалтасы томпаяды. Мін­сіз­байдың шегір көздері дәл осы күндері мұхит төсінен жемтік іздеген қара қарға секілді бар қызуынан, бар жылуынан айырылып, үнемі алақ-жұлақ етіп, төңірегіне тіміс­кілене қарайды. «Кезекшілігімді ың-шыңсыз өткізейін» деп бергі жағымен ғана ішінен күбірлейді. «Төтенше жағдайлардың» қым-қиғаш ортасынан жиірек табылғысы келеді, мұхит астына жиірек сүңгігісі келеді, суға кеткендерді көбірек құтқарғысы келеді. Ниеті бұзылғаннан сау ма?! Оу, ертең елге барғанда халықаралық әуежайдағы сол қиғаш қас қарындасы: «Мінсізбай аға, қа­лайсыз, аман-есен жеттіңіз бе?!» деп жай­раң­дап алдынан шыға келсе… не дейді?! «Жә, сабыр-сабыр, менің атым Мінсізбай емес, Миша, Михаил ғой…» деп түсініктеме бе­ріп жата ма ұялмай-қызармай…

ПІКІР ҚОСУ

Ваш адрес email не будет опубликован.

Пікір