Жас кинотанушы Дана Әмірбекова «Ертеңгі киноның қандай боларын білгің келсе, бүгінгі жастардың фильмін көр» деген ой айтыпты. Сөзінің жаны бар болар?!. Тарихы 100 жылдан енді асқан кино саласына бет бұрған жас буын кино саласының ғана емес, адамзаттың ертеңі қалай боларынан хабар беретін сыңайлы. Театр және кино өнерінің майталманы, қазақ киносының негізін қалаушы режиссер Шәкен Кенжетайұлы Айманов дүние есігін ашқан Ертіс-Баян өңіріндегі Павлодар қаласында өткен I Халықаралық «Ertis Cinema» қысқаметрлі көркемсуретті және деректі фильмдер кинофестиваліне қатысқан жас кинотанушылардың пікірлері осы ойға жетелейді.

---

Павлодар қаласында I Халықаралық «Ertis Cinema» қысқаметрлі көркемсуретті және деректі фильмдер кинофестивалі өтті.
Отандық фильмдерден тыс Австралия, Армения, Белорусь, Греция, Грузия, Индия, Иран, Ирак, Ресей, Тәжікстан, Өзбекстан, Қыр­ғызстан мемлекеттерінің жас киногер­ле­рі бақ сынаған кинофестивальдің конкурс­тық бағдарламасына 19 деректі, 48 көркем­су­ретті туынды енсе, конкурстан тыс 26 көр­­кемсуретті, 5 деректі фильм көрсетілді.
Сондай-ақ, Ермек Тұрсынов, Владимир Хо­тиненко, Сатыбалды Нарымбетов, Болат Нүсімбеков, Талғат Тайшанов, Асхат Кучинчиреков, Фархат Әбдіраимов қатарлы Қазақстан және Ресей мемлекеттерінің белді киногерлерімен арнайы кездесулер мен шеберлік сағаттары ұйымдастырылды.
Кездесуде киноға енді ғана қадам басқан жас киногерлерге арнайы фильмдер көрсе­тіліп, кино тілінің өзіндік ерекшеліктері жай­лы дәрістер оқылып, кино теориясын тә­жірибеде қалай іске асыруға болатыны ай­тылды. Мұндай кездесулер мен шеберлік сағаттарының болашақ киногерлер үшін берері зор.
Фестиваль қорытындысы бойынша «Үз­дік көркемсуретті фильм» аталымы бойын­ша III дәрежелі дипломмен Өзбекстанның жас режиссерлері Абдуазим Ильхамджанов пен Ботир Абдурахмановтың «Мама» фильмі марапатталды. Ол сұрапыл соғыстың ке­сі­рінен ұлынан айырылып, қайғыдан қан жұ­тып, құса болған ананың тағдырын тар­қ­ата­ды. Фильмде соғыс жылдарындағы ты­ныс-тір­шілік дәл жеткізіліп, ауыл көрінісі мен кейіп­керлер шынайы көрсетіледі. Ол көрерменді тән­ті етпей қоймасы анық. Бұл бір жағынан фильмнің суретшісі мен костюм маманының зор еңбегі болса, екіншіден, тақырыпты ашу үшін артық сөз қолданбай, тек кино тілінің элементтерін пайдаланып, қара жамылған ананың қасіретін пландар мен детальдарды үйлесімді алмастыру арқылы жеткізе білген оператор қиялының ұшқырлығы.
Ал, «Үздік көркемсуретті фильм» ата­лымы бойынша II дәрежелі дипломмен марапатталған Ресей режиссері Костантин Чилидзенің «Суперприз» фильмі комедия­лық оқиғаға құрылған. Екінің бірі комедия түсіретін заманда II дәрежелі дипломмен марапатталатындай бұл фильмнің несі ерекше екен дерсіз?.. Фильм диалог пен ды­быстың көмегінсіз, тек бейне арқылы сурет­телген формасымен ерекше. Жолда өткен сахналардағы панорамалық түсірілімдер, машина ішіндегі көріністер, кейіпкер мінезін аша түскен түрлі пландар мен ракурстардың алмасуы, түнгі көріністердегі жарықтың қойылуы және режиссердің монтаж жасау шеберлігі сүйсінтті. Фильмдегі актерлер ойыны да нанымды. Комедияны тек күлкілі диалогтар арқылы ғана түсіруге болады деп ойлайтын отандық кейбір режиссерлерге аталмыш фильмді көруге кеңес береміз.
«Үздік көркемсуретті фильм» аталымы бойынша I дәрежелі дипломмен Тәжік­стан­дық жас киногер Файзулла Файзовтың «Так­си» фильмі марапатталды. Фильм бала ұрлау тақырыбын қозғайды. Әрбір детальға мән беріп, оқиға желісін символдық элементтер арқылы ашқан кинотуынды авторлары та­қырыпты терең зерттегені көрініп тұр. Кино тілі тұрғысынан мінсіз түсірілген. Әсіресе, әуен таңдау, оны дұрыс пайдалану, нәзік жет­кізу көрерменге басты кейіпкердің ішкі тол­ғанысын сезіндіріп қана қоймай, кейіпкер­мен қатар тебірентеді. Экранда болып жат­қан оқиға залдағы бақылаушының басы­нан өтіп жатқандай әсер қалдырады. Адам адам үшін қасқырға айналған заманда гума­низм мен альтруизмге шақыратын бұл фильм әлі талай сайыстарда жеңісті орынды ием­денеді деп сенеміз.
Фестивальдің Бас жүлдесін Қазақстандық жас режиссер Шұғыла Сержанның «Самал» фи­льмі алды. Режиссердің басынан өткен оқи­ғаға құрылған туынды ана мен бала арасындағы шексіз махаббат пен жақын адамы үшін өз өмірін құрбан еткен жас қыздың тағдырынан сыр шертеді. Қартайып, есінен адасқан анасын кәрілер үйіне өткізбес үшін ауылдағы үйіне оралуға мәжбүр болған Самалдың бейнесі камера арқылы асқан кірпияздықпен бейнеленген. Самалдың ішкі арпалысы жырақта орналасқан жалғыз үйдің құлағалы тұрған қабырғалары арқылы бей­неленеді. Фильм соңында режиссер не ауыл­да қаларын, не қалаға кетерін білмей екіұдай күйге түскен кейіпкердің шешімін ескі үйдің мұржасынан будақтап шыққан түтін арқылы әсерлі жеткізеді.
Сәтті пландар мен оқиға желісін сөзсіз түсіндіретін символдарға толы туындының авторы Шұғыла Сержанның бұл фильмі сайысқа қатысқан өзге фильмдерге қарағанда мазмұндық, драматургиялық, техникалық, жалпы кино тілі тұрғысынан оқ бойы озық тұрды. Бас жүлдеге лайық.
Жас киногерлердің фильмдерін көре отырып, әр мемлекеттің кино түсіру ерекше­ліктерімен қатар, сол елдің кино өнерінің болашағын бағамдауға болады. Бұл тұрғыда Австралия, Греция, Индия мемлекеттерінен қатысқан фильмдер техникалық тұрғыда мінсіз, Грузия, Иран, Ирак, Тәжікстан, Өзбекстан, Қырғызстан мемлекеттерінің фильмдері Отанға, адамзатқа деген махаббат іспеттес мәңгілік тақырыптарды көтеруімен ерекше. Ал Ресей киносы сюжетке басымдық беріп, кино тіліне қарағанда театрға жақын элементтерімен есте қалды. Осы ретте отан­дық жас киногерлердің фильмдері сайысқа қатысқан шетел фильмдерінен артық бол­маса кем түспейтіні көңілге қуаныш ұялатты.
Кино өнерінің ертеңі қандай болатынын білгің келсе, бүгінгі жастар киносын көр! Ендеше, алыс-жақын мемлекеттер мен отан­дық кинематографияның болашағын ба­ғамдауға зор мүмкіндік берген I Халық­ара­лық «Ertis Cinema» кинофестивалін ұйым­дастырушылары мен аталмыш іс-ша­раны қолдаған Павлодар қаласының әкім­шілігіне деген алғысымыз шексіз.

Дана ӘМІРБЕКОВА,
кинотанушы,
М.Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институтының ғылыми қызметкері

---

ДЕРЕКТІ ЖАНР ДЕРЕКТЕРІ

Фестивальдің деректі фильмдер бағ­дар­ламасына әлемнің әр елінен келген 20 фи­льм қатысты. Тарихи деректерге негіз­дел­ген жеке тұлға мен ел тағдыры, елдегі сая­си әлеуметтік жағдай, жеке тұлғаның ой толғаулары мен дүниетанымын баян ете­тін тақырыптарды ашуға жас режис­сер­лер ерекше талпынған.
Байқау аясында портрет жанрында «Мен оралдым» (Қазақстан), «Николай. Самолет. Электроламповый завод» (Ресей), «Рионы қалдырған, соңғы» («The Last to Leave Rio», Египет), «Али» (Қа­зақстан), «Портрет Инженера» (Ресей), «Блогер. Один на миллион» (Ресей), «Тол­ғау» (Қазақстан), «Бақытты билет» («Счастливый билет») (Қазақстан), «Ер­лан» (Қазақстан), «Жол» («Путь») Қа­зақстан фильмдері ұсынылды.
Осы аталған фильмдердің ішінен ерек­ше атап өтетін фильмдер қата­рын­да режиссер Белқожаев Жайықтың «Мен оралдым» фильмі. Бас кейіпкер Қы­тайдан Атажұртына оралған қандасы­мыз қаржының, баспананың, туған-туыстың жоқтығына қарамастан бір қап нан мен балық аулайтын қармағын алып шекара асады. Режиссер өз кейіпкерін жіті зерттеп, камераның мүмкіндігін аша түскен. Камера кейіпкердің күнделікті тіршілігін бақылап, басынан өткен қиындық пен қалыптасу жолын көрсетеді. Көрермен экраннан қиындықтан қорық­пайтын, еңбекқор, қайсар, отансүйгіш азаматты көреді.
Қазақстандық режиссер Руслан Ид­ри­совтің «Бақытты билет» («Счастливый билет») фильмі сұхбатқа құрылған портрет. Бас кейіпкер – Ауғанстаннан Қазақстанға білім алуға келген Хафиз Карди. Ол өз елінде қанша қайғы қасірет көрсе де, жат жұртта алған білімімен өз елінің дамуына, бейбіт өмір орнауына үлес қосуды мақсат етеді.
Деректі фильмдер байқауының Гран при иегері – Евгений Лумповтың «Жол» («Путь») фильмі. Режиссер бұл фильмде бел­гілі суретші Асхат Ахмедияровтың шы­ғармашылық жолы мен дүниетанымын көрсетеді.
Бүгінгі саяси-әлеуметтік ахуалы күр­делі, соғыс зардабын көрген елдер жайын­­­дағы «Қарға» («Raven» Ирак), «Қауіп­сіз өткел» («Safe Passage», Иран), «Қанды крест» («Крест из крови», Сер­бия), «804 километр. Темір жол тұтқы­ның­да» («804 километр. В плену у желез­ной до­роги», Қазақстан), «Байқаңыздар, балалар!» («Осторожно, дети!», Ресей), «Бейімделу» («Adaptation», Армения) де­ректі фильм­дерді ерекше атап өтуге бо­лады.
Ирактық режиссер Шукри Мухаммед Махмудтың «Қарға» («Raven») фильмі ИГИЛ қатарынан қашып құтылған, кейін­нен қудалауға түскен үндістандық сурет­шінің шығармашылық өмірі жайында. Фильмдегі оқиға жуырда ғана бейбіт өмір кешкен, өзіндік тарихы мен болмысы болған ирактық Курдистанда орналасқан Духок қаласында өрбиді. Бір кездері тір­шілігі қайнаған қаланың орнында қира­ған ғимараттар мен оққа ұшқан қабыр­ғалар, ойраны шыққан отбасылар мен тағ­дыр тәлкегіне түскен адамдар, жесір­лер мен жетімдер қалған. Оператордың камерасы жалпы пландағы көріністен кескінделген суреттерге жақындаған сайын түрлі-түсті кенепте бейнеленген трагедияның куәгеріне айналасың. Майлы бояумен салынған шығармалар елдің қасіретін бейнелеген. Құл база­рында сатылып жатқан бірі ақ, бірі қара жаулықта енді бірі жалаңаш келіншектер, оларды бір тауар секілді таңдап жүрген ер адамдар. Келесі кескінде әйелдер мен балаларды қанап жатқан қарулы әскер. Ендігі бір кескінде қару асынған бала інісінің мәйітін аң-құстан қорғау мақса­тында тастармен жауып, құшағына алып көз жасын мөлдіретіп отыр. Картинаның артқы фонында тастан үйілген төм­пешіктен кеңістікке жалғасып кете береді. Суретші бейнелеген жұмыстар осы өркениетті заманда, адамзат қо­лы­мен жасалған зұлымдық сананы бей жай қалдырмайды. Режиссер суретшінің көзімен Қиыр Шығыстағы қайғы-қасі­ретті хроникалаған.
Ирандық режиссер Паяам Парсафар­дың «Қауіпсіз өткел» («Safe Passage») филь­мі қазылар алқасының арнайы жүл­де­сімен «Үздік деректі кино режиссура» номинациясы бойынша марапатталды. Фильмдегі оқиға орны Ирак пен Иран шекарасы. Бір қарағанда тыныштық тол­қынындағы күнделікті тіршілік, екі ел­дің шекарасынан арлы-берлі өтіп жатқан ха­лық. Бірақ үрей мен қорқыныштың ауада қалықтағаны сезіледі. Шекарадағы адам­дардың көңіл күйі мен қасіретін, көз­деріндегі мұң мен қайғыны, шарасыз­дықты камера үнсіз бақылайды. Әрбір кадрдан кейін бейбіт өмірдің иллюзиясы ашыла түсетіндей. Осы иллюзия көрер­менді де, камераны да алға жетелейтіндей. Алайда, алдыңыздан қабырғасы қираған үйлер мен ойылып түскен оқтардың ізі, жарақат зақым алған адамдар шыға бере­ді. Камера босағада таспиқ тартып шек­сіз­дікке қарап отырған соқыр қарияны бақылауға алады. Фильмде әр кейіпкердің қасіреті сөзсіз, кеңістікте атмосфераға бақылау жасау арқылы беріледі. Режиссер кино тілінің құралдары арқылы көрер­менге екі елдің арасындағы күрделі жағ­дайды жақсы жеткізген. Авторлар фильм арқылы адамдар физикалық тұрғыда жер басып жүргенімен, олардың болмысы елес тәрізді деген ой айтқысы келген.
Бұл фильмдер – біздің дәуірде Еура­зия құрлығында болып жатқан қасіретті деректеген туындылар. Ел мен жеке тұл­ғалар өміріндегі қайғыны негізге алған фильмдер.
Деректі фильм жанрына бет бұрған жас­тар әлемдегі жетістіктерден гөрі, өзек­­тегі проблемаларды қозғауға күш сал­ған. Олар өнер тілімен әлемді ізгілікке ша­қырады.

 

Алма АЙДАРОВА,

кинотанушы,Т.Жүргенов атындағы ҚазҰӨА-ның аға оқытушысы