Кітапханашы беделі
Алматы мен Астанадан тысқары ағайынның да кітап оқуы мен кітапқа құмарлығы жайлы әңгіме тиегін ағытқымыз келетін тұстар көп. Әсіресе, кітап оқитындардың қатары азайды деген сөзді естіген сайын ауыл жаққа қарап елеңдей түсесің. Рухани азығын кітаптан іздемейтін ұрпақтың нені құрмет тұтып, кімдерді қадірлейтінін білгің келетіні де бар. Қызылордаға жолымыз түскенде ең әуелі кітапханасы қандай екен деп, сәулетті, еңселі ғимараттың есігін ашқанымыз бар еді. Кітап пен газет-журналға үңілген оқырмандарды көріп «Ел мен жерде кітап оқитындардың қатары сиремеген-ақ екен» дескенбіз. Сол кезде емен-жарқын отырып әңгімелесудің реті келмесе де, арада біраз уақыт өткізіп барып Ә.Тәжібаев атындағы Қызылорда облыстық әмбебап ғылыми кітапханасының директоры Нұржамал Ахметқалиқызымен тілдесудің реті келді…
– Кітапхана оқырмандарының ортақ келбетін жасар болсақ, сіздерге келетін оқырман туралы не айта аласыз? Оның орташа жасы, жынысы, қандай кітаптарға көбірек қызығушылық танытатыны жайлы әлеуметтік зерттеулер жүргізесіздер ме?
– Қазіргі таңда Ә.Тәжібаев атындағы Қызылорда облыстық әмбебап ғылыми кітапханасында отыз мыңға жуық оқырман бар. Күн сайын кітапханаға үш жүзге жуық оқырман келеді. Сондай-ақ, кітапхана қорын қашықтан, интернет арқылы пайдаланатын оқырмандардың қатары да көбеюде. Оқырмандарының негізгі құрамы ғылыми қызметкерлер, жоғары және арнаулы оқу орындарының оқытушылары мен студенттері, зейнеткерлер, жұмыссыз жастар, балалар мен оқушылар. Кітапханада 100 орындық оқу залы, мерзімді басылымдар залы, салалық залдар, электронды оқу залы, абонемент, балалар оқу залы мен абонементі оқырмандарға қызмет көрсетеді. Мектепке дейінгі балалар үшін арнайы «Балдырғандар залы» жұмыс істейді. Ең жас оқырман 4 жаста болса, 80 жастағы зейнеткер Рүстембек Асан кітапхананың құрметті оқырманы екенін мақтанышпен айта аламыз.
Кітапханада жүргізілген әлеуметтік зерттеулерге жүгінсек, қазақ әдебиеті классиктерінің шығармаларына, көркем әдебиетке, поэзияға сұраныс жоғары. Сондай-ақ тарих, ұлттық салт-дәстүр, тіл білімі салалары, әлеуметтану, саясаттану, философия, психология бойынша кітаптар көп сұралады.
– Ә.Тәжібаев атындағы облыстық әмбебап ғылыми кітапхананың өткені мен бүгіні туралы сөз қозғағанда оқырмандар мәселесін айналып өте алмаймыз. Сіздерге қай уақытта ең көп оқырман болады? Сол оқырман қай жылдары азайып кетті?
– Кітапхананың негізгі оқырмандары –студенттер мен оқытушы-ғалымдар, оқушылар екені белгілі. Олар көбіне оқу мерзімі кезінде көп келеді. Оқу бағдарламасына сай әдебиеттерді көбірек пайдаланады. Оқырмандарды кітапханаға тарту мақсатында кітапханалық қызмет аясын кеңейтіп, жаңа бағытта, жаңа үлгіде қалыптастыруға жұмыс жасап жатырмыз.
Кітапты және оқуды насихаттау, қоғамда кітапқа деген қызығушылықты арттыру мақсатында кітап көрмелері, ақын-жазушылармен кездесулер, шығармашылық кештер жиі ұйымдастырылады. «Тәжібаев оқулары», «Бір ел – бір кітап акциясы», «Отбасымызбен оқимыз!» байқауы жыл сайын дәстүрлі түрде өткізіледі. «Кітапханадағы түн» акциясы кітапхана мен оқырман арасындағы байланысты нығайтып, оқуға шақырудың жаңа үлгісі ретінде қалыптастыруға бағытталған шаралардың бірі. Сондай-ақ, студенттер мен мектеп оқушылары үшін экскурсиялар, Ашық есік күндері өткізіліп тұрады.
Өткен ғасырдың 60-90-шы жылдарында кітапханаға келушілер, кітап оқитындар саны көп болатын. Кітапханалардан, кітап дүкендерінен кітаптарды іздеп жүріп оқитын. 1997 жылы оңтайландыру кезеңінде қиын кезді де бастан өткердік. Кітапханалар жабылды. Сол уақытта да кітапханашылар кітап қорын талан-таражға түсірмей рухани мұрамызды сақтап қалды. Алайда, тәуелсіздік жылдары кітапхана қорлары қайта толықты. Ақпарат пен білім іздеген оқырмандар саны жыл сайын артып келеді. Кітапханадағы көрсетілетін қызмет, кітапханашылардың интеллектуалдық деңгейі, кәсіби шеберлігін шыңдауы, кітапхананың ақпараттық мүмкіндіктері қазіргі кезде жоғары сатыда екендігін атап өтуге болады.
– Кітапханаларыңыздың ғимараты заманауи үлгіде, көз тартарлық. Оқырманды көбейту үшін заманауи келбет пен жаңа технологиялық мүмкіндіктерді қалай қолданып жатырсыздар?
– Заман ағымына сай жаңалыққа ұмтылу – біздің басты мақсатымыз. Ақпараттық жаңа технологиялар мен интернет жүйесі дамыған уақытта оқырмандарға дәстүрлі қызмет көрсетумен қатар, ақпараттық телекоммуникациялық қызметтің сан алуан жолдары арқылы оқырмандарға қызмет көрсету кітапхана жұмысының күнделікті тыныс-тіршілігіне айналуда. Кітапханалық-библиографиялық жұмыстарға қазіргі заман талаптарына сай технологияларды енгізу кітапхананың жаңа жетістіктерге қол жеткізуіне мүмкіндіктер береді. Электронды каталогтарды ұйымдастыру, құжаттарды цифрлық жүйеге енгізу, ақпараттық-анықтамалық жұмыстарды электронды жүйеге көшіру жұмыстары жақсы жолға қойылған. Кітапханалық-ақпараттық қызмет көрсетуде және кітапхана қызметтерін жарнамалауда Интернет пен веб-сайттарды қолданудың маңызы ерекше.
Бүгінде кітапхана өз оқырмандарына жаңа электронды қызмет түрлерін ұсынады. «Құжаттарды электронды түрде жеткізу», «Кітап мерзімін онлайн режимінде ұзарту», «Кітапханашыға сұрақ» виртуалды анықтама қызметі қашықтан анықтамаларды орындауға бағытталған.
БҰҰ және ҚР Үкіметі бірлескен «Экономикалық, әлеуметтік және қоршаған ортаны қорғауда инновациялық тәсілдерді енгізу арқылы Қызылорда облысының тұрғындарының, соның ішінде әлжуаз топтар өкілдерінің әл-ауқаты мен өмір сапасын жақсарту» бағдарламасы аясында Ә.Тәжібаев атындағы облыстық әмбебап ғылыми кітапханасында жұмыссыз жастарға қолдау көрсетуге бағытталған «Шаңырақ» интеллект-орталығы өз жұмысын бастады.
Жобаның мақсаты – 18–35 жас аралығындағы жұмыссыз жастар мен мүмкіндігі шектеулі азаматтардың еңбек пен бәсекеге қабілеттілігін арттыру мақсатында ІТ-технологияларды пайдалануға үйрету.
Кітапхана – рухани білім іздеген адамдардың шаңырағы. «Шаңырақ» – елдің елдігін танытып, берекесін ұйытатын басты ұлттық құндылықтардың бірі, бірлік пен татулықтың белгісі. Алдына мақсат қойған жастар кітапханадағы «Шаңырақта» бас қосып, электронды білімдерін жетілдіру мақсатында ұйымдастырылған оқу курстары мен тренингтерге тегін қатыса алады. Орталықта жастар компьютер және интернетпен жұмыс істеуді үйренеді. Электронды білім оларға интернет арқылы жұмыс орнын іздеуге, әртүрлі әлеуметтік желілерді және электронды үкіметтің онлайн қызметтерін пайдалануға зор септігін тигізері сөзсіз.
Алдағы уақытта «Шаңырақ» интеллект-орталығында жастарды компьютерлік сауаттылыққа оқытып-үйретіп қана қоймай, олардың бойында азаматтық және отаншылдық сезімдерін ояту, өз елінің тарихы мен мәдениетіне құрметпен қарауға тәрбиелеу мақсатында түрлі бағытта білім беретін курстар ұйымдастырылады.
– Кітапхана қоры Қ.Мұхамеджановтың жеке кітапханасымен толығып жатыр екен. Оны оқырмандарға кеңінен насихаттау, таныстыру үшін қандай жобалар қолға алынуда?
– Қазіргі таңда Ә.Тәжібаев атындағы облыстық әмбебап ғылыми кітапханасының қоры Қалтай ағаның ұрпақтары сыйға табыстаған 7597 дана кітаппен толықты. Қалтай Мұхамеджановтың жеке кітапханасы өз құндылығымен ерекшеленді. Мұнда жазушының жылдар бойы жинақтаған кітаптары, тұрмыстық заттары, мерейтойларына арналған көптеген сыйлықтар, басқа да әр алуан заттар және құттықтау хаттар мен фото-материалдар бар. Кітапхананың көркем әдебиет қоры Қазақстан жазушыларының, шетел әдебиеті классиктерінің көркем шығармаларынан және қазақ, орыс тілдерінде жазылған қазіргі заман әдебиетінен құралған. Сондай-ақ, тіл білімі, өнер, философия, дін туралы кітаптар бар. Түрік, өзбек, ұйғыр, қарақалпақ, қырғыз, татар, башқұрт, славян тілдерінде 400-ге жуық кітап жинақталған. Қорда М.Әуезовтің башқұрт тілінде жарық көрген «Абай жолы» романы, Шығыс әдебиетінің жауһарлары Омар Хайям, Хафиз Ширази, Әлішер Науаи, Қожа Ахмет Иассауидің түрік, өзбек тілінде жазылған шығармалары кездеседі. Сондай-ақ, Жак Брельдің орыс, француз тіліндегі өлеңдері және Достоевскийдің түрік тілінде шыққан кітаптары бар.
Марк Твен, Шиллер Фридрих, Генрих Гейне, Д.Байрон, А.Блок, Вальтер Скотт, Ф.Стендаль, Оноре де Бальзактың көп томдық шығармалары бар.
Сондай-ақ, Махмұт Қашқаридың 3 томдық «Түрік тілінің сөздігі», мифологиялық сөздіктер және парсы, араб, күрт, француз, түрік, қытай тілдерінің сөздіктері бар.
Жазушының жеке кітапханасындағы сирек кітаптар топтамасы – қордың ерекше құндылығы болып табылады. «Құран-Кәрімнің» қазақ, өзбек, түрік тілдеріндегі нұсқасы бар. Сондай-ақ, теология ғылымына байланысты кітаптар, әлем діндерінің тарихы мен Ислам діні туралы кітаптар да жинақталған. Белгілі қоғам қайраткерлері мен қаламгерлердің жекелей қолтаңбасы қойылған 250 дана кітап бар. Кітапханаға келушілер Елбасы Н.Назарбаевтың, мемлекет және қоғам қайраткері Д.Қонаевтың, тағы да басқа белгілі тұлғалардың өзіндік қолтаңбалары қойылған кітаптармен таныса алады. Ең құнды дүниелердің бірі – Елбасының жазушыға сыйға тартқан шапаны. Ал жазушының қызметі мен отбасылық өміріне қатысты фотосуреттер арнайы сөрелерге қойылды. Артына өшпес рухани мұра қалдырған Қалтай ағаның еңбектері оқырмандар үшін қымбат қазына болып қала берері сөзсіз.
Алдағы уақытта жазушының жеке кітапханасы оқырман қауымға ақпараттық-библиографиялық қызмет түрлерін ұсынатын болады. Қалтай Мұхамеджановтың жеке кітап қоры мен заттарын сақтау, оларды оқырмандардың пайдалануына мүмкіндік жасау, шығармашылығына зерттеу жұмыстарын жүргізу кітапхана қызметкерлерінің міндеті болып қала береді.
– Осы күні кітапханашы мәртебесі қандай? Кітапханашы мамандығына қызығатын жастар бар ма?
– Қазіргі уақытта кітапханашының қызметі мүлдем өзгерді деуге болады. Кітапханашы кітап оқып, уақытын өткізіп, үйіне қайтады деп ойласаңыз, онда қателесесіз. Заман ағымына сай кітапхана қызметін пайдаланушылардың интеллектуалды деңгейі мен сұраныстары өте күрделі, мазмұны да өзгерген. Бүгінгі кітапханашы – менеджер, ол – бағдарламашы, ол – психолог, бірнеше саланы меңгерген, дәлірек айтқанда, кітапхана ісінің дамуын алға жылжытатын, қызмет көрсетудің әдіс-тәсілін қалыптастыратын білікті маман болуы шарт. Қоғамда кітапханашы беделі жоғарылап, мәртебелі мамандық ретінде танылып келеді.
– Әңгімеңізге рахмет!
Әңгімелескен
Қ.СІМӘДІЛ.