Бала күннен құлаққа сіңген ән болады. Қай тарапта жүрсең де, әлгі ән құлақ түбінде кейде бебеулеп, кейде мұңдана сызылып, кейде бір қалыппен ғана ыңылдап тұрады. Ол әнді ең алғаш қай жерде, қашан тыңдағаның да есте жоқ. Бәлкім, құндақтаулы күйіңде бесікте жатып құлағыңа ақырындап сіңе бастаған уіл ме? Мүмкін, мына жарық дүниеге сол әнді шырқап келген боларсың? Әйтеуір, есте жоқ ескі заманнан қалған кейбір әннің әуені құлақ түбіңде түрліше күйге бөлеп жүре беретіні анық. Иә, кей-кездері ол ән мүлдем жоғалып кетеді. Айнала тып-тыныш, мең-зең, қозғалыссыз, қимылсыз қалғандай. Дұрысы, дүниенің дөңгеленген арбасы алға қарай тартып кете береді, ал сен бойыңды түрліше күйге бөлейтін әлгі әнді іздеп әуерелене түсесің. Сол сәтте сені бала күніңнен неше түрлі сезімге бөлеп жүрген әуеніңді әншінің орындауында естіп, кеудеңнен күн күліп, ғажап бір күйге бөленетінің бар…

Әнші Нұржан Жанпейісовтің атын бала кезден естіп өстік. «Нұр­жан­­ның дауысын естіген Дәнеш: «Жас­­тық шағым қайта оралыпты. Дау­­сыңнан айналайын!», – деп ба­та­­сын беріпті», «жазушы Бексұлтан Нұр­­жекеев: «Нұржан – Дәнеш ән­ші­нің кенже қозысы, өзі айтқан ән­­дерін түгел үйретіп, аманаттап кет­­кен ең соңғы шәкірті», – деп ба­­­ға­лап­ты», «Десе, десін, Дәнеш әні­­­нің бүкіл қайырымын, иірімін жет­­кізер бала сол емес пе?!», – деген лебіз ән мен әуез жайлы әңгіме­лер арасында жиі қозғал­тын.
Әкелеріміз Дәнешпен бірге өт­кіз­­­ген күндерін де мақтаныш­пен ай­­­татын. Жаркенттегі «Ха­лық теат­­­­­р­ын­да» Дәнеш Рақышев­пен бір­ге жүрген сәттер, Дәнеш өт­кіз­ген концерттер жайында әңгімелеп, әң­гі­мелерінің куәсін ескірген су­рет­терден іздейтін. Дәнештің ән­шілік мәнерін сақтайтын шәкірті си­рек екенін айтып, сол саусақпен са­нарлық шәкірттердің сүт кенжесі Нұржан Жанпейісовті мақта­ныш­пен үлгі қылатын, Дәнешін са­ғын­ған әкелер оның үнін жүрек түбінде қа­лып қойған естеліктер арқылы ті­­рілтетін. Дәнеш әніне құлақ құ­ры­шын қандырғысы келген са­ғы­ныш­тың сартап сәттерінде оның мәнерін шәкірттерінің әнінен із­дейтін.
Әнші Нұржан Жанпейісовтің өзін көрместен бұрын, оның атына, әншіден аманаттап алған үлкен жү­гі барына осылайша қанығып өс­кен ұрпақпыз біз. Жалпы, Жетісу дәстүрлі ән мектебіне тиесілі әуен­нің дені бала күнімізден құлағы­мыз­ға сіңісті болып кеткендіктен бе, әнші Ақан Әбдуәлінің анасы
ай­т­­­­пақшы, «құлағымыз Дәнештің ән­деріне үйір» еді. Бірақ, оның Дә­неш­тің әні екенін, халық әні екенін ажы­ратып білмеген бала қал­пы­мыз­да да сол әндердің сиқырлы са­зы, айрықша кеңдігі, күрделі ыр­ғақ-иірімдері әлдебір ғажайып әлемге жетелейтін. Қоңыр, сыршыл әндерді әкеле­ріміз домбыраға қо­сып шырқар еді; мұңды, сазды ән­­дерді әжеле­ріміз бізді бауырына ба­сып отырып айтатын. Кәсіби ән­­дерді, не­гізінен, арнайы ұстаз ал­­дын көрген әншілер ғана орын­дай­­ды десек те, бала дауысымызбен, иірім-қайырымын нәшіне кел­­тіре, теледидардан көріп, радио­дан естіген әуенге еліктеп, барынша дәл, нақты беруге тыры­са­тынбыз. Сондағымыз – әкелеріміз, ана­­­­­ларымыз, аталарымыз бен әже­ле­ріміздің аузынан естіген, айнала­мызда мей­лін­ше көп айтылатын қара өлең мен халық әндерін қай­талап орындап беру арқылы үл­кен­дердің ризашылығына бөлену. «Тұтас қазақ даласы ән салып тұрғандай» деген сөзді өзі­мізше бұрмалап айтсақ, тұтас ауыл Жетісу әніне бөленіп тұратын сол кездерде үйір болған ән мен әуен құлақ түбінде ыңылдап тұр­маса, жүрегі­міз де босап қалатын­дай екен-ау!
Бала кезден құмартып өскен сол әнді дауыс бояуымен әрлеп, ұлт­­тық нақышты бұзбай айтатын на­ғыз әншінің дауысына құлақ сал­­ғанда…
Нұржан Жанпейісовтің Дә­неш­тің орындауындағы әндерді шыр­қаған, жалпы қазақ дәстүрлі ән-жауһарларын жеткізген үніне құлақ түрсеңіз, байырғының даласы боздап қоя бергендей, бұ­рын­ғы­ның үнін бүгінге жет­кі­зіп жатқандай, бүгінгінің ғажап әуе­ні ертеңге енді өлместей, үзіл­мес­тей болып бет түзегендей бо­ла­ты­­нының сыры – алпыс екі қан та­­­мы­ры­мызда бүлкілдеп жатқан ән­­­ді әншінің бұз­бай жеткізуінде шығар. Мұның бәрі бала күн­­­нен құлағы­мызда қалып қойған әуен­ді тірілте білетін ән құдіретінде бо­лар.
Әнші әнге болмысын, таби­ға­тын, талантын қосады. Кешеден бү­­гінге жеткен әуен – әр кезеңнің сәу­­лесі мен шуағын, зары мен за­пы­ранын өн бойына жиып, ән жә­не домбыраның сазы арқылы бая­­ғы құлақ түбіндегі әуенмен қо­сылып, жүрек тұсың­ды шымыр­лата­ды. Нұржан әнші­нің әндері тың­даушысын сондай сезімге бө­лейді. «Ғарекең ән айтқанда тың­дау­шы жұрт аузына кіріп кететін­дей бо­лып отыратын…». Нұржан Жан­пейі­сов ән айтқанда да әуе­леген ән­мен бірге әлдебір биікке шығып кет­кендей күй кешесің.
Оның орындауындағы Дә­неш­­тің «Саясында алманың» әнін жүз қайыра тыңдаған болармыз. «Сая­сын­да алманың» – Дәнеш Рақы­шев­тың арғы беттен елге келгенде алғаш шығарған әндердің бірі екен. «Алманың саясы атажұртымның сая­сы болып сезілді. Еміреніп кел­ген мені елім алақанына сап аялады», – депті Д.Рақышев өз сөзінде. Осы әннің Нұржан әнші шырқаған нұс­қасына құлақ салсаңыз, бір ғана әнші емес, тұтас халық теат­ры­ның үнін естисіз. Ағаштан алма үзіп тұрған қыздың айрық­ша сұлу екенін әншінің жалт еткен жанары айтатындай. Оның жаулығын ала қашқан жігіттің әлдебір сезімін де ән­шінің көзқарасы жеткізердей. Алма бағының жұпар исі мұрынды қытықтайтындай, әннің әсем сазымен бірге жып-жы­лы шуақ төгілердей. Құлақ түбіңде қалып қой­ған әлдебір әуеннің сазы да осы ән­мен біте қайнасып жат­қанын ұға­сың. Сенің жүрегіңді тербейтін әнді сол қалпында, шетін бұзбастан жет­кізген ән мен әнші құдіреті – дала үнін, дала арманы мен ерекшелігін көрсетер баба сазын дәл жеткізе білуінде екенін түсінесің…
Нұржан Жанпейісов осы күні Дәнеш аңсап өткен, Дә­неш жетсем-ау, тұрақтасам-ау деген кіндік шаһар – Алматыда. «Дәнеш Рақы­шев Алматыда жұмыс істеп, Ал­­ма­­тыда тұрайыншы деп сұран­ған. Неге екені белгісіз, Дәнеш аға­­ны Талдықорғанға жіберген екен. Аға арманы ғой деп осы жақ­қа ауысып келгеннен кейін, Алматы өнердің ордасы екеніне көзім жет­ті. Мұнда үлкен орта бар екен», – депті бір сұхбатында Нұржан Жан­пейі­сов. Ән мен күй тербеген Алматы­ның үлкен сахналарынан күллі қа­зақтың жүрегінде сақтал­ған жауһар жыр, әсем ән төгіліп жат­са, сол әндер арқылы бүгін мен байыр­ғының, ендігі мен бүгінгі­нің үні ән болып самаладай желпіп өт­се – то­пырағыңа оралу, тамы­рыңа үңілу сол емей, немене?! Нұр­жан әнші дала даусын Париж сахна­сы мен қалың қазақ шоғырланған Моңғолия, Қы­тайдағы ағайынға жет­кізгенде де тыңдарманын ән бе­сі­гінде тербеп, жүрек кірін шайып, та­зарт­қа­ны­на сенесің. Оның дауы­с­ын­да сақ­­­талған бұрынғының ән әуезі тұ­тас қазақы мінездің, қа­за­қы бол­мыстың әлі де жоғал­ма­ға­нын әй­гілей­ді.
«Әнші Дәнешін сағынған хал­қы­ның мені іздейтінін, менің орын­­дауымдағы әндердің әуенінен сүйік­­ті әншілерінің үнін іздейтінін се­­земін. Оны сахнаға шыққан кезде, «Аңшы­ның әнін» айтшы», «Сая­­­сында алма­ның», «Сары­бидай­ды» орындашы» деген ықыласта­ры­­нан білуге болады. Бұл аталған ән­­дерді мен қанша­лықты нақы­шына келтіре шырқап жүргеніме халықтың өзі сыншы, дейтұрған­мен, Моңғолия, Қытай еліне бар­ғанда сол жақтағы бауыр­лары­мыз­дың Дәнеш пен Әсеттің әндерін көз­­деріне жас алып отырып, қайта-қайта орындатып тыңда­ғандарын көр­генде іштей ұстазым­ның аманатын арқалап жүргенімді сезіне­мін», – депті Нұржан Жан­пейісов тағы бір әңгімесінде. Ұс­таз аманатына ән арқылы ғана емес, Дәнеш Рақышевтың әндерін нотасымен бірге тасқа басу ар­қылы да адалдық та­ны­тып келе жатқанын да ай­та кету парыз…
Сөз басында «құлаққа үйір ән» туралы әңгіме айттық қой. Әнші Нұр­­жан салған ән күллі қазақтың құ­лағына үйір, тұтас халыққа ор­тақ мұра десек те, әркімнің өз жү­регін тербейтін нотаны дөп бас­қа­ны үшін әркімнің де «менің әнімді айтты», «менің үнім ғой мынау» деп меншіктей жөнелетіні де әнші бол­мысындағы бір ерекшелік болар, сірә да…

Қарагөз СІМӘДІЛ.
(Суреттерді түсірген: Жеңіс Ысқабай).

«Ән – менің жан серігім»

10 қарашада, Талдықорған қаласындағы Ілияс Жансүгіров атындағы Мәдениет сарайында Темірбек Жүргенов атындағы Қазақ Ұлттық өнер академиясының доценті, Қазақстанның Мәдениет қайраткері Нұржан Жанпейісовтің «Ән – менің жан серігім» атты жеке шығармашылық кеші өтті.
Кеш Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың «Рухани жаңғыру» бағдарламалық мақаласындағы «Туған жер» бағдарламасы аясында Алматы облысы әкімдігінің бастамасымен, Алматы облыстық мәдениет, архивтер және құжаттама басқармасы басшысы Ақан Әбдуәлінің ұйымдастыруымен өтті. Кеш барысында Алматы облысы әкімінің орынбасары Жақсылық Омар сөз алып, Жетісу топырағынан өніп-өскен өрендердің барлығына Талдықорғанның құшағы ашық екенін айтып, кешке арнайы мейман ретінде қатысып отырған жазушы, мемлекеттік сыйлықтың лауреаты Бексұлтан Нұржекеұлына, әнші, Қазақстанның Еңбек сіңірген әртісі Рамазан Стамғазиевқа, сыбызғышы, өнертану кандидаты Талғат Мұқышевқа да алғыс айтып өтті. Алматы облысы, Панфилов ауданы әкімі Бердәулет Абдуллаев та осы кеште сөз алып, Нұржан Жанпейісовке шығармашылық табыс тілеп, аудан жұртшылығы атынан арнайы құрмет көрсетті. «Жетісу» телеарнасы да үлкен қолдау көрсетіп, концерттік бағдарламаны бастан-аяқ түсірді. Кеште Дәнеш Рақышевтың шәкірттері А.Қармысов, С.Шыныбаев, М.Мұқамановтар ән шырқап, республикалық, халықаралық байқауларда алдыңғы орындардан көрініп жүрген, оған қоса, Дәнеш Рақышев атындағы конкурста бақ сынаған Ұ.Ағлақова, Ж.Молдахметова, Қ.Алтыбаев сияқты жас әншілер де өнер көрсетті. Нұржан Жанпейісов Сүйінбай атындағы облыстық филармонияның Мұқан Төлебаев атындағы ұлт аспаптары оркестрінің сүйемелдеуімен Мұратхан Егінбаевтың «Сәйгүлік», Ілияс Жансүгіровтің өлеңіне жазылған Дәнеш Рақышевтың «Домбыра», Бексұлтан Нұржекеұлының «Әй, дүние-ай» әндерін орындап, көрермен қошеметіне бөленді. «Саясында алманың» әнімен басталған кеш «Аңшының әнімен» аяқталды.