Жұмабай ШАШТАЙҰЛЫ,
Қазақстан Республикасының еңбек сіңірген қайраткері

---

Жүзіп келеді өмірімнің кемесі,
Махаббатсыз жүзіп келем неге, осы.
Ақын ғашық болу үшін жаралса,
Сонда ақын емеспін бе, мен осы?!
Қайдам, ғашық бола қалсам мен енді,
Ауылдағы махаббаттың елесі.

Ермек Жұматаевтың тура осы жол­­дары өлең сүйер қауымның жү­­­регіне іркілмеген қалпы жол тауып, көкейіне қона қалатыны анық. Қолына қалам ұстаған жұрт­­тың үлкен-кішісі түгел ал­ғаш­­­қы ма­хаббаттың сезім ма­ша­қа­­тын өмі­ріне серік етуін былай қой­ған­да, түйсік пен қабылдау әле­мі қа­саң­данып қақсал тартқан шақ­та тап мынадай сұрақтарға жауап қату, әлбетте оңай емес.
Әжелердің ұршығынша көз ілес­пес жылдамдықта зыр айналып, шиырыла иіріліп түсетін өр­­­негіндей шіркін өлеңнің де ой ұясының нүктесіне жымдасу та­би­ғатын тап басып байқайтындар же­­терлік. Әдетте шығармашылық өсу өлшемін әркім әрқалай без­бен­­ге салып, өлең құйылысындағы ек­пін ырғағының толымына дейін зейін қоятыны бар емес пе. Махаб­бат­сыз ғасыр дегенді көркем ой иелері әлдеқашан ұсынған.
Ауыл мен жастық шақ елесін Ер­­мек ақын ғашықтыққа телу ар­қы­лы өнер жолының нысанын із­­деп қана қоймай, ақындықтың бас­­тау көзінен өз жаратылысының ор­­нын белгілеуге тырысқан сыңай­­лы. Ақындық сезімнің бұл бей­­несін Абай «бейнет сусынына» ба­ласа, «ақ қаздар арасынан ақ­қуын ажырата алмаған» Мұқағали өкі­ніші өзгеше ой желісінің тың сүр­леуіне бастайтындай.
Ақындық жолдың ауызша ай­ту үлгісін таңдаған Ермек Жұма­таев – өлең өрнегін өзінше қалып­тау жөнінен Жамбыл әруағының туын жықпай ары қарай жал­ғас­тыру­шы. Оқу көргендігінің арқа­сын­­да қарапайымдау өрбитін ой ар­­қауынан тұжырымдамалы си­пат­тарды көбірек ұшыратасың. Қол­ма-қол суырып салып айтып тұр­ған кезінде еліктіріп әкететін жол­дар тасқа түскен бетте солғын тартып, әсері әлсірейтінін екінің бірі, егіздің сыңарына дейін айтып жа­тады. Бұл жағынан алғанда Ер­мек Жұматаев ағынан жарылатын шы­найы, бүгінгі мінездерді кейіп­теу ерекшелігі жөнінен ойында­ғы­сын өмір құбылыстарын салыстыру әдісімен түйіндейтін қолтаңба ма­шығы жіткір. «Біз шын­дық деп жүр­геннің бәрі жал­ған, біз сене ал­май жүргеннің бәрі шындық». Нақ бұлай сезіну үшін жұ­мыр бас­ты пенде біткен пе­ше­несіне жазыл­ған­ды місе тұту же­тім­сіз деген қо­­­рытындыға келері сөз­сіз. Есен­құл бауырымыздың бірден жарқ етіп көзге түсе қой­май­тын мінез бол­­мысын былай қой­ғанда, өлең құйы­лысының бұ­рын-соңды кез­дес­пеген тосын тө­гілісін табиғи қа­былдау дағ­ды­сы­нан ары аспа­ға­нымыз кейде ой­лантады. Қайтыс бол­ғанының ер­тесі-ақ марқұм тұл­­ғасы бүтіндей ба­сқа мағына ие­ленгенін көзіміз көр­гендіктен шы­ғар, дарынды елеп қастерлеудің ес­керілмей қал­ған жетімсіз тұс­та­рына өкінішің ар­та түсетіндей күй кешесің.
Ақын ағасымен өрісі мен қо­ны­­сы бір кеңістікті алса да, Ермек Жұматаевтың ауызша айтқышты­ғы­ның салмағы басым, соған қа­ра­­май ұлттық ізгілік иірімдеріне бой­­лағыш.
«Қатарының алды бол демесе де, қатарыңнан қалмашы деп ай­та­­тын». Өзімшілдікпен қоңсы қон­­байтын осынау қазақы ұста­ным иесі – Ермек Жұматаевтың ата­­­сы. Әрлеу мен сәндеу дағ­ды­сы­нан алыс сөз ұстағандардың бір ар­­­тықшылығы – көкейіндегісін ірік­­пестен, күлбілтелемей, боямасыз жеткізетін ерекшелік иелері. Олары көбінесе ұтымды шығып, дәуір ахуалымен үндесетіндей бау­­рағыш, қуаты үстем.
Әлсіз деп ем біреуді,
Басқарып жүр бір елді.
Мықты деп ем біреуді,
Тек мінеуді біледі.
Ермек Жұматаевтың беру кате­го­риясы тапқыр, тіпті типтік дә­ре­жеге көтерілетіндей тұтастығы бар. «Титықтатып тіршілік, түсін­беп­­пін біреуді» дегенінің заманауи қо­­рытынды тұспалы еріксіз селт ет­­кізеді. Керек десеңіз, ақынның бұл – өзіндік жаңалығы.
«Бұл өмірде бәріміз жолаушымыз,
Қимай кетіп баратқан тамбурменен».
Өлең табиғи лебімен тартса да, мың-сан ой тарамы байланған те­гер­шігінен көп ұзай қой­май­тын­дай әсер береді. Өйткені «сың­ғыр­лаған өң­кей келісімді» аса қа­­­жетсінетін өлең патшалығы өмірдің кейбір кө­рінісін желі ғып тартуды көтере қой­майды. Ермек Жұматаев бойын­­дағы мұндай еркіндік төр­кіні ауызша шығарудың жолына қар­шадайынан түсіп, айтқыш­тық­тың ұлттық құнарына суа­рылу­­дың артық мөлшері сезілетіні жа­сырын емес. Қалай болған күн­де Ермек Жұматаев жаратылысынан ақын, айтыс үстіндегі сөз ар­па­­лысының алқын-жұлқын ахуа­­­лына шыныққан шымыр біті­мі оңайшылықпен сыр бере қой­май­­тын сұсты да. Айтыс өнерінің та­­бан астында сөз тапқыштық ақын­­дық мергендігінен басқа жан-тәнімен рөліне енген драма­лық актер келбетін еске салатын жағ­даятымен тартымды ма дейтін ойға қаламын. Мәселен, жезқаз­ған­дық ақын Әнуар Омаровпен ай­тысында:
Айт десең-ай, бауырым,
Мен айтайын ал, кәні.
Жаңалық талай боп жатыр,
Тәуелсіздік алғалы.
Тәуелсіздік алғалы,
Асыра сілтеу болмады.
Оған куә ауылда,
Аша тұяқ қалмады.

Әй, әдет болды бұл күнде,
Министр күнде ауысты.
Оңтүстік пен солтүстікті,
Ауыстыра салатын.
Еліңе берер кредит,
Мини-мини кредит,
Мини юбка секілді,
Шолтаң ете қалатын.
Төрт жүз берген доллармен,
Қай жыртықты жамарсың.

Өлеңімді жалғайын қалжың­менен,
Ақын жоқ өлең айтса, талдым деген.
Тағы да репрессия бола қалса,
Байқаймын мен ақынның алдында өлем.

Ақындар келсе айтысқа,
Халыққа емес ақынның,
«Волгаға» түсер назары.
Айтыс деген секілді
Мәшиненің базары.
Осыдан болар бір күні
Бір ақынның ажалы.

«Волга» деген бәлекет көздің құрты,
Көзді арбап барады іші-сырты.
Қос «Волга» қос бүйірден қысып тұрса,
Қай жеріңнен келеді ойын-күлкі.
Міне, сондайда Ермек Жұма­таев­­қа Алла Тағала сыйын аяма­ға­­­­нына таңырқайтын сәттерің Жа­­ратушыға көп көрінбесе екен де­­ген тілегің қоса қылаң ұрып өте­ді. Жасың ұлғайған сайын өзіңнен кейінгілердің амандығын ойлап қа­­мығатын жағдайға жеткеніңді сез­­бей қалады екенсің.
Ақыл толыса түсетін жасыңда аман­­дық бұйырып, ақындығың сөз­­дің асыл жауһарымен жарқырай бер­сін, інім Ермек!