Көпшілік арасында кең тараған түсінік бойынша, «жаман ауруға» шалдыққан адамның ғұмыры қысқа болмақ. Бұл сөздің жаны бардай көрінетінінің бір ғана мысалын атап өтейік. Дүниежүзі денсаулық сақтау ұйымының мәліметіне сенсек, өлімге бастар дерттердің арасында бірінші орында жүрек-қан тамырлары аурулары болса, қатерлі ісік екінші орынға шығып отыр. Демек, қатерлі ісікпен күрестің маңызы күннен-күнге артып келеді. Алайда, «онкологиялық аурудың бәрі өлімге бастап апарады» деген де қате пікір екеніне Алматы Онкология орталығының бас дәрігері Дамир Дәулетбаевпен сұхбат барысында көз жеткіздік. «Ауру неғұрлым ерте анықталса, ем-шара соғұрлым оң нәтиже береді» дейді дәрігер. Дәрігермен әңгіме барысында Міндетті медициналық сақтандыру мәселесі де шет қалмады.

– Міндетті медициналық сақ­тан­дыру мәселесін айтқанда, онкологиялық аурулармен ауыратын дертті жандардың да жағ­дайы толғандырады. Обыр жанын жеген азаматтар ешқандай да міндетті медициналық сақтан­дыру жасамай-ақ емделе алатынынан хабардармыз. Алайда, мұ­ның да өзіндік кемшілігі мен обыр­ды емдеудің тетіктеріне ти­гізер ықпалы бар шығар?
–Дұрыс айтасыз. Дәрігер ре­тін­де Міндетті медициналық сақ­тандыру мәселесі обыр ауруларына қатысты белгілі бір дә­ре­жеде қолданғаны дұрыс деп есептеймін. Әрине, аурудың бұл түрін тегін емдеу керек. Алайда, айта кетерлік бір жайт, егер біз бұл ауруды бірінші сатысында-ақ емдесек, көптеген қаржы-қаражатты үнемдеген болар едік. Мәселен, обыр аурулары­ның бірінші сатысында бір нау­қасты емдеуге шамамен 19 мың теңгедей қаржы жұмсалады деп есептесек, уақтылы дәрі­гер­ге көрінбей, ауруын асқын­ды­­рып алған, обыр дертіне шалдыққан науқасты емдеу үшін бұл сома мың есеге көбейіп кетуі мүм­кін.
Сондықтан да аурудың алдын алу шараларын жасау, яғни медицина тілімен айтсақ, профилактика маңызды екенін көрсеткіміз келеді.
Екінші мәселе, қазір онколо­гиялық ауруларды кез келген же­ке орталықтарда, облыстық-аудандық емдеу-сауықтыру мекемелерінде емдей береді. Бұған үкімет тарапынан тос­қа­уыл қойылуы тиіс. Біздің орта­лыққа сондай емдеу меке­ме­леріне көрініп, ауруын емдеудің орнына, керісінше, асқынтып алған науқастар да келеді. Жеке медициналық орталықтардың бұл жұмысы арнайы үкіметтік тексерулерден өтіп тұрғаны абзал.
Бүгінгі таңда, обыр ауруын емдеу үшін көптеген жаңа технологиялар, атап айтсақ, протонотерапия қолданылады. Мі­не, осындай емдерді қолдану үшін де үкімет тарапынан қар­жы-қаражат қарастырылса дей­міз.
Онкологиялық науқастарға операция жасауға рұқсат беретін медициналық ұйымдарға аккредиттеу талаптары қатаң болуы қажет, дерті асқынған жағ­дай­лар денсаулық сақтау бас­қар­масы деңгейінде қатаң қаралып, лицензиясын алуға дейінгі шаралар қолданылуы қажет.
Тәуелсіздік жылдары денсау­­лық сақтау жүйесін, оның ішін­де онкологиялық қызметті же­тіл­­діру бойынша ауқымды жұ­мыс­тар атқарылды.
«Қазақстан Республикасында онкологиялық көмекті да­мыт­удың 2012–2016 жылдарға арналған бағдарламасын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы
29 наурыздағы № 366 Қаулысын іске асыру Қазақстан Республикасында онкологиялық қыз­мет­тің әлеуетін ішінара нығайтуға, нарықтық тетік элементтерін енгізуге, заманауи медициналық технология трансфертін іске асыруға, жекелеген онколо­гия­лық диспансерлердің матер­иал­дық-техникалық базасын ны­ғайтуға, обырдың ерте ди­а­г­­ности­­касы бойынша заманауи әдістерді енгізуге, кадрлар даярлауға және т.б.ықпал етті.
Әрине, бізді онкологиялық қызметтің МӘМС жағдайында жұмыс жүргізуі алаңдатып отыр. Мысалы, Ресейде онколо­гия­лық науқастарды кез келген көп­са­лалы клиника емдей алады. Өңірлерде кәдімгі ауруханалар онкологиялық науқастарды қабылдай береді, себебі оларға ақша төленеді (ММС бойынша). Егер ақша төленбесе, оларды емдемес еді. Ал кейін сондай сыртқаттарға қатысты онкология орталықтарында өршіген ауруларға операция жасалады.
Жалпы, емдеу жүргізетін ме­ди­циналық ұйымда, жеке клиникаларда, шетелде операция жасап, ауруын асқынтып келген науқас көп.
Қазақстан Республикасында МӘМС енгізілуіне және көп­сала­лы хирургиялық стационар­лар, оның ішінде жекеменшік клиникалардың онконауқас­тарға операция жасауға рұқсат алуына байланысты обыр ауруын асқынтып алған науқастар санының артуына әкелуі мүм­кін.
МӘМС жағдайында он­ко­логиялық қызметті дамыту үшін қаржыландыру нысаны мен түрі маңыз­ды. Яғни міндетті ме­ди­ци­налық сақтандыру жүйесінде онкологиялық қызметті дамыту үшін қаржыландыру механизмі әлі жасалмаған.
Сондай-ақ, онкологиялық науқастарға үш деңгейлі меди­ци­налық көмек көрсету идеясын қолдаймыз. Нақты өңір­лен­діру онкологияны айтарлықтай жетілдіруге мүмкіндік береді, мамандардың кәсіби деңгейін жоғарылатады, заманауи құрал­дарды тиімді пайдалануға, жаңа технологияны жылдам енгізуге, әр деңгейде медицина­лық көмек көрсету стандарттарын әзірлеуге ықпал етеді. Мысалы, ұйқы бе­зінің обыры сияқты қатерлі ауру сирек кездеседі, диагности­ка­лаудың өзіндік қиындықтары бар, операциялар да сирек жасалады, яғни ауруы асқынған немесе дерті өршіген жағдайлар жиі қайталанып, тиісінше өлім көрсеткіші де жоғарылайды. Науқасты уақтылы 3 деңгейге жолдау медициналық көмек сапасын жоғарылатуға, адам өмірін ұзартуға мүмкіндік бе­реді. Бүгінгі таңда 3 деңгейде медициналық көмек көрсетуді бөлудің ұсыну сипаты бар және көбіне орындалмайды, бұл емдеу сапасына әсер етеді. Он­коло­гиялық науқастарға ме­дици­налық көмекті 3 деңгейлі көрсету заңмен бекітілуі керек.
Онкология әлеуметтік маңы­зы бар ауруларға жататын­дық­тан, онкология қызметін қазіргі уа­қыт­тағы қалпында сақтап, қыз­метті қаржыландыруды мемлекет есебінен жүзеге асыру қажет деп санаймыз.
Қазіргі уақытта медици­на­лық ұйымдардың бірқатарын шетелдік инвесторларға беру мәселесі көтеріліп отыр. Бұл он­кология қызметіне де қатысты болуы мүмкін.
Сондай-ақ, бірінші кезекте пациенттің, медициналық қыз­мет­кердің, мемлекеттің мүддесін қорғап, барлық жұмыс талаптарын анықтауды ұсынар едім. Инвесторларға мемлекет­тік тапсырысты алып, обырдың күрделі формаларын диагнос­тикалау мен емдеу жүргізіп, замануи медициналық жабдық­тармен жабдықталған 4 об­лы­с­а­ралық онкология орта­лығын (оң­түстік, солтүстік, шығыс, батыс) ашуды ұсынуға болады. Бұл орталықтарда жалпы емдеу саласы мамандарына обырды ерте диагностикалау бойынша үздіксіз оқулар жүргізу қажет. Инвесторларды ҚР-да жоқ технологияларды енгізуге, мамандарды бұл технология­ларға оқытуға, медициналық мақсат­тағы бұйымдарды сатып алу ке­зінде қазақстандық шыға­ры­лымдарды алуға міндеттеу керек.
Жастардың онкология жө­нін­де хабардарлығын жо­ға­рылату бағдарламасын әзірлеу қажет, бұл асқынған сатысында онкопатологияның төмендеуіне әкеледі.
«Онкология» мемлекеттік ұлттық бағдарламасын әзірлеуді қажет деп санаймыз, онколо­гиялық қызмет мәселелерін ше­шу тәсілдері мультипәндік болуы қажет, денсаулық сақтау саласының қызметкерлері, мем­лекеттік және жергілікті басқару органдары, қоғамдық ұйымдар осы маңызды мәселені шешуде бірлесіп күш жұмсауы қажет.
Бағдарламаның негізгі мақ­саты – стратегияны анықтау және онкологиялық аурулар мен науқастардың өлім көрсеткіші­нің өсу қарқынын төмендету үшін обырға қарсы күрестің негізгі бағыттарын анықтау. Сон­дай-ақ, емдеу сапасын, ме­ди­ци­налық және әлеуметтік-еңбекпен сауықтыру емдерін жақсарту.
2017 жылғы 21 мамырға дейін Қазақстан Республикасы Ден­саулық сақтау министрінің тапсырмасы бойынша әзірлен­ген «100 мәселе – 100 шешім – 100 күн» әлеуметтік жобасы аясында денсаулық сақтау мә­се­лелерін шешу бойынша қысқа мерзімді іс-шаралар жос­пары онкологияға қауіптену, қатерлі ісіктерді ерте диагнос­тикалау, онкологиялық аурулардан болатын өлімді төмен­дету мәселелері бойынша ха­лықтың сауаттылығын жо­ға­ры­лата­тыны сөзсіз.
– Жалпы, міндетті мемлекет­тік сақтандыру жүйесінің басты ерекшелігі не?
– Қазақстандағы міндетті мем­лекеттік медициналық сақ­тандырудың негізгі ерек­шелі­гі – осы салаға қатысты дүние­жү­зіндегі тәжірибені зерттеп, елеп-екшей келе,тиімді тұстарды тә­жірибеге енгізуге тырысудамыз. Яғни біріншіден: әлеумет­тік әлсіз топтар, балалар, жұмыс­сыздар, студенттер, мүмкіндігі шектеулі азаматтар медицина­лық қызметті тегін пайдаланады, екіншіден, төлемдерді тек жұмыс берушілер мен қызмет­керлер төлейді, мемлекет құ­қық­тық реттеу мен қадағалау­ды жүзеге асырады, үшіншіден, медициналық сақтандыру жүйе­сіне бірден өтіп кетпей, жыл сайын сатылап көшетін боламыз.
Денсаулық сақтау жүйесінің қаржылық тұрақтылығын қам­тамасыз ету мақсатында 2017 жылдан Қазақстанда міндетті әлеуметтік медициналық сақ­тан­дыру енгізілді. Мемлекет оны Германияның моделіне сүйене отырып енгізуді жоспарлап отыр.МӘМС енгізудің ерекшеліктерінен жұмыс­кер­лер­­дің тапқан табысына қара­май, медициналық көмектің барлық түрлерін алуына мүм­кін­дік беретінін, оның ішіне жоспарлы стационарлық көмек, дәрі-дәрмекпен қамту, жоғары мамандандырылған медицина­лық қызмет түрлері мен оңалту, диагностикалық-кон­суль­тация­лық көмек, медбике күтімі мен паллиативтік көмек те бар екенін айта кеткен жөн.
МӘМС жүйесінде сырқатты емдеу, күту мен оңалтуға кететін шығындарды МӘМС қоры өз мойнына алады. Жұмыс беруші­лер мен жұмыскерлердің жарналары бірінші кезекте денсаулық сақ­тау жүйесіндегі бастапқы звеноны кеңейтуге, ауруханаға түсу фактілерін төмендету мақ­са­тын­да профилактикалық жұ­мыстар­ды арттыруға жұмса­лады.
Нәтижесінде, тиімді емхана­лық-амбулаторлық көмек есебінен қызметкерлер жұмыс­тан қала бермейтін болады.
– Ал азаматтарға шұғыл ме­дициналық көмек көрсету мә­селелері қалай шешімін тап­пақ?
– Қазіргі уақытта Қазақ­станда ТМККК шеңберінде шұ­ғыл медициналық көмек көр­сетілетін көрсеткіштер (ауруларға да және зардап шеккендерге де) тізбесі бар. Алайда, МӘМС енгізумен шұғыл көмек жағдайлары (асқынған аурулар, созылмалы аурулардың өршуі, босанулар, жарақаттар және т.с.с.) халықаралық оң тәжіри­беге сүйене отырып, мемлекеттік бюджет­тің есебінен өтелетін болады.
МӘМС жүйелерінің негізгі қағидаттары әмбебаптылық, әлеуметтік әділдік және ынты­мақтастық екенін естен шығар­маған абзал.
– Мемлекеттің қаржылан­дыруы­мен емделуге құқы бар аза­маттардың тобы туралы білгіміз келеді. Олар кімдер?
– «Міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру туралы» Қазақстан Республика­сының Заңы 2015 жылғы 16 қара­шадағы № 405 V ҚРЗ сәйкес, мына азаматтар қорға жарна төлемейді:
1) балалар;
2) жұмыссыз ретінде тір­кел­ген адамдар;
3) жұмыс істемейтін аяғы ауыр әйелдер;
4) бала (балалар) үш жасқа толғанға дейін оны (оларды) іс жүзінде тәрбиелеп отырған жұмыссыз тұрғындар;
5) бала (балаларды) тууға, жаңа туған баланы (балаларды) асырап алуға байланысты, бала (балалар) үш жасқа толғанға дейін оның (олардың) күтіміне байланысты демалыста жүрген азаматтар;
6) мүгедек баланы күтіп, жұмыссыз отырған азаматтар;
7) зейнетақы төлемдерін алушылар, оның ішінде Ұлы Отан соғысының қатысушылары мен мүгедектері;
8) қылмыстық-атқару (пенитенциарлық) жүйесінің мекемелерінде (қауіпсіздігі барынша төмен мекемелерді қоспағанда) сот үкімі бойынша жазасын өтеп жатқан адамдар;
9) тергеу изоляторларындағы адамдар;
10) жұмыс істемейтін оралмандар;
11) «Алтын алқа», «Күміс алқамен»марапатталған немесе бұрын «Батыр ана» атағын ал­ған, сондай-ақ, I және II дәре­желі «Ана даңқы» ордендерінің иегері болған көпбалалы аналар;
12) мүгедектер;
13) орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі, жоғарыбілім беру, сондай-ақ, жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарында күндізгі оқу нысанында білім алып жатқан адамдар;
14) оқу аяқталған айдан ке­й­ін­гі күнтізбелік үш ай ішінде орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі, жоғары білім беру, сондай-ақ, жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарында күндізгі оқу нысанында оқуын аяқтаған адамдар үшін Қазақстан Республи­касының Бюджет кодексінде айқындалатын тәртіппен ай сайын ағымдағы айдың ал­ғашқы бес жұмыс күні ішінде тө­ленеді.
– МӘМС енгізілуіне орай, медициналық қызметтің көлемі мен сапасын арттыруға байланыс­ты қандай да бір шаралар қолға алына ма?
– Қазақстанда міндетті әлеу­меттік медициналық сақтан­дыруды енгізу мемлекет­тің жауапкершілігін арттырады. Сонымен қатар, медициналық қызметтің сапасы жақсара түседі. Бірінші кезекте, медицина ұйымдары арасындағы бә­секелестіктің артуы есебінен ал­ғашқы медициналық-сани­та­риялық көмек пен жеке медицина дамиды. МӘМС енгізу көрсетілетін медициналық қыз­мет­тердің сапасын арттыруға мүмкіндік береді. Қазірдің өзінде медициналық қызмет­тердің сапасы бойынша бірік­тірілген комиссия (Германия тәжірибесі бойынша) құрылды, ол диагностика мен емдеудің клиникалық хаттамаларын стандарттау, медициналық білім беру, дәрі-дәрмектік қамтамасыз ету, медициналық ұйымдарды тіркеу мәселелерін реттейді. Бұл ұйымға жұртшылықтың, медицина ұйымдарының қоғамдық бірлестіктерінің және Қазақ­-
с­танның дәрігерлер мен провизорлар қоғамдарының өкіл­дері, медициналық бизнес өкілдері кірді.
МӘМС енгізу кезінде сапаны бағалауға арналған параметр­лер мыналарды қайта қарайтын және қамтитын болады:
а) пациенттердің қауіпсіз­дігін қамтамасыз ету;
б) клиникалық нәтижені;
в) экономикалық тиімді­лікті;
г)медициналық қызмет­тердің қызмет берушілерін нысаналы көрсеткіштері мен индикаторларына қол жеткізуі.
– Маусымдық жұмыс немесе тұрақты жұмысы жоқ адамдарға тегін медициналық көмек қалай көрсетіледі?
– Тұрақсыз табыс кезінде ат­ал­ған санаттар Медициналық сақтандыру қорына екінші деңгейдегі банктер арқылы ең төменгі жалақы төлемінің 2 %-ы көлемінде жарналар төлей алады.
Жұмыссыз ретінде тіркелген адамдар «Міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру туралы» Заңның 28 бабының 4 тар­мағына сәйкес, қорға жарна төлеуден босатылады.
– Жалпы, міндетті медици­налық сақтандыру жүйесі дегенде көпшілік «кез келген аза­­мат үшін тегін ем мүлдем бол­майды» деп түсінетін сыңайлы. Осы түсінікке орай, қандай аурулар медициналық сақтандырусыз тегін ем ала алады деген сұраққа да жауап бере кетсеңіз…
– Конституцияның нормаларына сүйене отырып, Қа­зақстанда барлық халық үшін ТМККК пакеті және сақтан­дырылған адамдар үшін МӘМС пакеті. Мемлекет тегін ме­ди­циналық көмектің кепілдік бе­ріл­ген көлемімен қамтамасыз ету құқығын өзінде сақтайды. Олар: әлеуметтік мәні бар аурулар, шұғыл жағдайларда, жедел медициналық көмек, сани­тария­лық авиация және вакцинациялау кезінде медициналық көмек көрсету.
2020 ж ылға дейін денсаулық­ты сақтауға арналған жалпыға бірдей құқықты қамтамасыз ету мақсатында «сақтандырыл­маған» азаматтарға амбула­то­рия­лық дәрі-дәрмекпен қамта­масыз ете отырып, ТМККК шең­берінде амбулаториялық-емханалық көмек көрсетіледі.
МӘМС шеңберінде:
– «сақтандырылған» азамат­тарға амбулаториялық дәрілік қамтамасыз етумен амбула­тория­лық-емханалық көмек;
– стационарлық медици­налық көмек;
– жоғары технологиялық медициналық қызметтер;
– стационарды алмастыратын технологиялар;
– ұзақ мерзімді мейіргерлік күтім көрсетіле береді.
– Әңгімеңізге рахмет!
Әңгімелескен
Қарагөз СІМӘДІЛ.