Талжібек кәнігі әдетінше ерте оянды. Келіні күнде жатар алдында дайындап қоятын су толы жез құманды алып сыртқа шық­қанда, мезгіл таң алды еді. Төңі­рек қатықтай ұйыған тыныштық. Мамыражай тамыз таңы тамылжып тұр. Күншығыс көкжиекке назарын ұзатып тұрып: «Е, Алла, тағы бір күнге дін аман жеткізге­ніңе мың да бір шүкір», – деді кү­бір­леп.
Кейуананың көңіл күйі ке­шелі бері балқаймақтай балқыған қуаныш әсеріне толы болып тұр. Жан дүниесін елжіреткен бір-бір уыт­ты сезім. Түу алыстағы ел ше­­тінде жүрген немересінен: «Әже, менің армейский срогым бітті. Скоро дембіл. /Демобилизация дегені/. Қайтуға қамданып жатырмыз» деп жолдаған хаты қолына тигелі төсегінен қунақ тұрып жүр. Өзіне меншіктеген төлбасы әскерге алынғалы хаттарын ылғи да осылай әжесіне жол­дайды. Ауыл жаңалықтарын әжесінен сұрайды. Талжібек те ерінбейді, ауылдың мысықтары мен күшіктеріне дейін қалдыр­май жазып тұрады.
Міне, күндегі әдетінше таң­мен таласа күншығыс көкжиекке көз тігіп тұрған Талжібектің жү­зіне шырайлы рең табы жүгірді. Тура алдынан немересін көріп тұрғандай: «Айналдым сол. Пі­ші­ніңнен сенің. Атасынан аумай қалғанын айтсайшы бұның», – деп тағы да күбірледі.
Қайран аналардың қамқор көңілі қай кезде тыншу тапқан. «Әжесінің баласынан» қуанышты хабар жеткелі Талжібек өзінше пысықсып болар емес. Баласы мен келініне той жабдығына кірі­се беруді бұйырды. Не нә­рсе­лерді дайындау керектігін де ақыл­дасты. Баласы әдеттегідей: «Есть товарищ капитан!», – деді арса­лаң­дап. Содан бері Ол анасына ана жағдай анадай болды, мына жағдай мынадай болды деп есеп беріп қояды. Талжібектің патша көңіліне немересі бүгін-ертең келіп қалатындай.
Талжібек ауладағы аяқты кең сәкіде бір-біріне тұмсық тығып алаңсыз ұйқыда жатқан үпір-шү­пір немерелеріне жан дүниесі елжіреп төніп тұрды да, төсек ше­тіне жантайды. Алдына мектеп табалдырығынан аттайтын немересін тамағынан иіскеп-иіскеп алды. Келінінің сүт құрт­қаны. Шүпірлеген немерелерін қанша иіскеп, құшып-сүйіп аймаласа да, мейірімі бір қанбайды. Иә-иә, қашан көзі жұмылғанша қанбас. Қосағынан жиырма жасында айырылып қалған жесірдің құшыры өзімен кетер…
Талжібек күрсінді. Ойы ойды да, қырды да қыдырып кете барды.
…Аллаға мың да бір тәубе, тұла бойы тұңғышы – кеткен қыз­ды айтпағанда, кіндіктен жалғыз ұлдың ақ жаулығы ойынан шықты. Қадамы құтты, ұясы мәйекті болды. Бірінің ізін бірі басқан немерелер келінінің оң балағынан да, сол балағынан да төгіле-төгіле қалды. Құдай берді. Келіні алтын жұлдызды ана атан­ды. Құдіреттен тілеген тіле­гіне жетті.
Талжібек жеңсізінің төс қал­тасына салып қойған немересінің хатын сыртынан сипап қойды. Бұл хат уақытында әскерге алын­ған ұлының да елге қайтар ал­дын­да жазған хатын есіне оралтты. Жан дегенде жалғыздың сон­дағы жолдағаны ана жүрегіне жазылып қалған, көңіл түкпіріне өшпестей болып орныққан. «Апа, ауылға қайтатын мезгіліміз де жақындап қалды. Амандық болса, алдағы айда қайтаратын шығар. Ауылға барғасын маман­дығыма орай жұмысқа орналасамын. Бізді бақтың, қақтың, үкі­дей мәпелеп өсіріп қатарға қос­­­тың. Енді өзіңнің де бір ты­ным-тыныс алуың керек емес пе, Апа…» деп жазған еді-ау сол хатында.
Талжібек ұлының сондағы перзенттік ықыласына жаны се­міріп толқыған еді. Әскерге алы­нарда ақылы әлі жетіле қой­ма­ған қоңыр қозысы енді есті сөз айтыпты. Күнім сол, арада өткен төрт жылдың есейткені-ау. Ше­шесінің қамын ерте ойлапты. Иә, жаратқан, сол «жаман» жаман бол­мас. Ал менің пенсияға шы-ғып пештің түбінде отыруыма қайда-а-а әлі…
Ана-көкірек деген, тебіренсе теңіздей шайқалар, жадыраса Күндей күлімдер, қапаланса Ай тұтылғандай болар. Мына байтақ Жер тынбай айналып тұрғанда, бұл жаһанның Ана көңілі шарламайтын қиян-қалтарысы қалмас. Заман түзу, ел аман, жұрт тыныш болып тұрса, баяғыда ұлын әс­кер­ден тосып алғанындай, күні ертең немересіне де аман-есен қауышар-ау. Е, Алла, тілегімді бе­ре гөр, – деді тереңнен тыныс созып.
Беу, заман-ай, – деді сосын. Баяғы Гитлер лаңы басталғанда, бұл ертең – бір күн жиырмаға аяқ созғалы тұрған-ды. Замадин еке­уі­­нің Ақтан тілеп жұптасқа­нына екі жылдан енді асқан. Елде екі адамның бірі ерікті-ерік­сіз майданға аттанып жатты. Төр­кін жұртынан қарағайдай екі ағасын, қайын жұртынан да екі қай­нағасын және туған нағашы­сын, Замадинмен алтауын бірдей алып кетті. Алла-ай, сол алты арыс­тан ең болмағанда біреуі аман оралмады-ау. Алтауы да жат­тың жерінде опат болды.
Ал Талжібек болса, үш жұр­тынан да көземелдеп жөн-жоба айтар қара қалмай, айналаса тып-типыл болып аңырап қалды. Замадинді аттандырғанда осы күні үйлі-баранды болып отыр­ған тұла бойы тұңғышы Жанжібек бесігінде уілдеп жатқан. Ал жал­ғыз тұяқ Ізтұрған ұясында мәйек­теніп қалған екен. Оны кейін білді. Сол іште ұйыған мәйектен кейін үпір-шүпір ұрпақ өреді деп кім ойлаған. Талжібектің өзі де ойлап көрмепті.
Бұрынғылар «Адам – итжанды» дейтін. Сол рас екен. Қансоқ­та соғыстың әлегінен әуірі басыл­май қалған жесірлік ғұмырында не көрмеді. Шаңырақтың бар ауыртпалығы тал бойына ошарылды. Бейнеттің ұшы-қиыры жоқ. Көз алдында қаусап отырған ата-енесінің күтімі, отын-су тасу, азық-түлік қамдау, мал жайғау… бәрі-бәрі бір өзіне қарап қалды. Құдайдың бір қарасқаны: құдды ертеңгі күнін ойлағандай жеті­жыл­дықты соғысқа дейін бітіріп алғаны мұндай жақсы болар ма. Мұғалімнен жұтаған жұрт Талжі­бекті ауыл мектебіне қабылдай қойды. Бұған оқыт деп баста­уышты берді. Бұл өңі тұрғай түсіне кірмеген іс болды. Кейін мұ­ға­лім­­дікке төселген кезінде «әрі сұлу, әрі қатесіз жазады екен» деп ауыл советтің хатшы­лы­ғы­на алды. Пенсиясына сол қызметінен шықты.
Ол кез Талжібектің бұрала басып толықсыған бұла шағы еді ғой. Бірде қызынып, бірде суынып тусыраған тән азабымен алыса жүріп шыдап бақты. Күн­ба­тысқа қарай-қарай көзі қа­рауыт­ты, діңкесі құрып белі талды. Түнгі төсекте от болып күйіп-жанды. Не айтатыны бар, сол бір қаралы жылдарда балдай тәтті келіншектерді нәпсі азабынан күйбең тірліктің тек бейнеті ғана құтқарды. Солардың бірі Талжібектің тал бойына ошарыл­ған тауқымет те таусылып бітпеді. Жыл өткен сайын ауырлай түсті. Иманды болғыр, ата-енесі бір Алла деп сыйынумен, сол күдер үзбей, Замадинжан келеді-ке­ле­дімен өтті дүниеден. Жал­ғыз­дың жат елде опат болғанын білмей кетті. Ал Талжібектің жайсаң шағы Құдай қосқан қосағын зарығып күтумен өте шықты.
Рас, ата-енесі бақи болғаннан кейін, ұлы-қызының бейғам кезінде сөз салғандар болған. Ауыл-ауылдан да, аудан орта­лы­ғынан да. Ал қамкөңіл келіншек Замадиннің артында қалған жалғыз тұяқтың қамын ойлап қамықты. Оғы да жоқ, жағы да жоқ жалғыз; алды-арты тып-ти­пыл, соғыс сойқаны бәрін жалмап тындырған. Талжібек төсек жаңғыртқандай болса, құрса­ғында жаралып үлгірмей қалған жетімекті қайтеді. Қара шаңырақ иесіз қала бермек пе…
Талжібекті бәрінен де осы ойы қажытты. Жаттың қолында жалтақ болып өскен жетімекте­рі­нің жүзі жасып, жігері құм бол­масына кім кепіл болғандай. Осыны ойлай-ойлай келіп, ақыр соңында тағдырымен қасарысты. Бар ойы күндіз-түні ойланып-толғанып отыратын қайын ата­сының қара шаңырағын құлатып алмау болды. Қызынан бұрын соңыра тағдыр талқысына оқсыз-жақсыз араласатын жалғызын аяды. Оны неде болса бетінен қақпай жеткізуге бекінді. Сол ойымен Замадиннің опат бол­ғаны туралы «қара қағаз» қолын­да бола тұра еркек кіндіктіден безуге бел байлап қақшиып қалды. Уақыт өте келе бұлақ көзі бітеліп, сезім селі суалды. Жас­тық дәурен солай өте шықты. Содан айтып-айтпай не керек, қоң етінен арылып, кейуана кейіп­ке енді. Есесіне тағдыр тауқыметін жеңді. Азаматы аманаттаған қара шаңырақтың іші жанға, қорасы малға толды.
…Алла-ай, енді мына қисынға қараңыз. Күндердің бір күнінде кәнігі дағдысымен таңнан бұрын тұрып, сиырын сауған. Сүтін шағын қазанға қайнатып пісір­ге­сін отын өшіріп, қақпағын жауып қойған, суысын деп. Сосын көз шырымен алуға төсегіне қисайған. Күндіз-түні ойлап жүретіні жалғыз ұлы ғой. Соны ойлап жатып мызғып кеткені. Құдайдың құдіретімен түс көрді. Түсінде әуелі сонау көкжиек қырқасынан Күннің алып шаңы­рағы көрінді шапақ шашып. Дүние таңғажайып нұрға бөленіп жүре берген. Содан алтындай жарқырап құбылған сәулелері шашылған Күн астынан көзіне оттай ыстық болып бір тұлға елестесін. Ұлы жолмен бері қарай салып ұрып келеді, төбе­сінде Күн шұғыласы ойнап. Енді байқады, әлгі тұлға жол дорбасын асынып алған жауынгер екен. Көзіне әуелі Замадин болып ілікті. Асығып келе жатыр.
Содан ендігі сәтте, қызықты қара, Замадин дегені – Ізтұрғаны екен. Жақындап келе бере: – Апа-а! – деп қолын бұлғады. Бұл да құшағын айқара жайып ұмтылды.
– Ізтұрған-н-н!
– Апа-а!
– Қарашығым… – Ышқынып шыққан даусынан оянып кет­ті.
Төсегінен тұрып тысқа шық­қанда, зау биікке көтеріліп алған Күннің нұры сағыныш сазы кернеген кеудесіне құйылғандай бір таңғажайып әсерге бөленген сонда. Күн шұғыласына шомылып тұрып: «Е, Алла, қиырда жүр­ген құлынымның жорыт­қан­да жолы болып жүргей. Ол жақта да, бұл жақта да тыныштық бол­ғай»,– деп тілеген еді Тәңір­ден.
Сондағы сол түсін осы бір-екі күнде тағы қайталап көргені қызық болды. Тура сол жолғыдай. Әуелі Замадин бе деген. Артынша, Құдай-ау, Ізтұрғаным ғой деген. Сол жолғыдай жол үстінде асыға адымдап келе жатқан жа­уынгер маңдайы жарқырап жақындай бере:
– Әже-е! – деп ұмтылды. Кім десе, әскерде жүрген немересі. Бұл да құшағын жайып ұмтыла берген. Ояна келсе… түсі. О, Ал­ла-а… Төсегінен қуанып тұрды. «Жан Ием, өзің желеп-жебей гөр құлынымның құлыншағын» деп Құдіретке мінәжат етті. Баласы әскердегі төрт жылын соғыс өр­тін тұтандырған елде өткізген еді. Енді құлынының құлыны да ел шетінде– сол айта беретін Ба­тыс­та жүр. Жүрекшайды болып қал­ған ана-көкірек тәубешіл. Күнде төсегіне жатарда: «Е, Алла, өзің жар бола гөр. Айдай әлемге түн тыныштығын бере гөр. Біз пақырды желеп-жебей гөр, кү­нә­ларымызды кеше гөр, иман байлығынан жарылқай гөр. Бәле-жаладан, қайғы-қасірет, қауіп-қатер дегендерден сақтай гөр. Осы тілектерімді қабыл ете гөр…» деп бір Құдайға жалбыранады. Таң ата төсегінен: «Е, Алла, пен­делеріңді тағы бір дүние жарыққа аман жеткізгеніңе мың да бір шүкір…» деп тұрады.
Міне, бұл жолы да тобасынан жаңылмай тілек үстінде тұр. Бая­ғы­да жан жарын күтіп батысқа тел­міріп еді. Кейін ұлын да сол ба­тыс елінен күтті. Ал бүгін не­ме­ресін де тағы сол батыс беттен күтіп жүр. Иә, не деріңіз бар, өмір бойына күтумен, өмір бойы Жаратқаннан тілек тілеумен өтіп бара жатқан бір ғұмыр.
Осындай тағдыр бұйырған екен маңдайына.

Айжарық СӘДІБЕКҰЛЫ