Адамзат тарихындағы даналардың бәрі әлемнің құпиясын ашып, үйлесімдікке, гармо­нияға қол жеткізуге ұмтылғаны белгілі. Гармония сандар арқылы көрінеді, «дүниенің құпиясы – сандарда» деп тұжырымдаған антикалық философ Пифагор адамның жаны осы құпияны идеялар әлемінен алатындығына сеніп, өз ілімін «математика», яғни «ғылым» деп атады.

«Философия – физика неме­се математика сияқты қатаң ғы­лым болуы тиіс» деген ежелгі за­маннан келе жатқан талап өзек­тілігін ешқашан жойған емес. Осы ұстанымды мате­мат­и­ка­лық зерттеу әдісі арқылы іске асыр­ған  ғалым, ұстаз, философия ғылымының докторы, про­фессор, Қазақстан Рес­пуб­ли­ка­сының Ұлттық Ғылым ака­­де­­мия­сының академигі, Қазақ­стан­­ға еңбегі сіңген ғылым қай­раткері, Қазақ ССР Мем­ле­кет­тік сыйлығының, ҚР Тұңғыш Пре­зидентінің мемлекеттік бей­біт­шілік және рухани келісім сый­лығының және тағы басқа отан­дық, шетелдік көптеген мара­паттардың иегері, әлемдік фи­лософия ғылымында ойып тұ­рып орын алған Әбдімәлік Ны­санбайұлы Нысанбаев 80 жасқа то­лып отыр.
Білім мен ғылымның беделі тө­мендеген қазіргі заманда жас­та­рымызға үлгі болар тұлғалар тура­лы көбірек айтуымыз керек деп ойлаймыз. Осы тұрғыдан ал­ғанда, Әбдімәлік Нысанбайұлы­ның өмірі мен шығармашылығы – мәнді өмір сүрудің нағыз үлгісі. Қызылорда облысының алыс ауыл­дарының бірінде дүниеге келіп, халық  жауы деген лақап­пен түр­меге қамалған әкесінен төрт жа­сында айырылған қазақ­тың қарапайым баласы өзінің білім мен ғылымға талпынысы, еңбек­қор­лығы, табандылығы және бі­різ­ділігінің арқасында бүгінгі биі­гіне жетті. Мәнді өмір туралы армандамайтын адам жоқ шы­ғар, бірақ құр қиял, арманмен шек­телу адамның өмірге кел­ген­дегі ең басты және ақырғы мақ­са­ты – адам болуға жеткізе алмайды.
Жастайынан математикаға бейім болып, физика және математика мамандығы бойынша үз­дік оқып, жоғары білімге ие бол­ған студентті философия ғы­лымына бағыттап, жол сілтеген атақ­ты академик Салық Зиманов екен. Қазіргі кездегідей емес, жиыр­масыншы ғасырдың 60-шы жыл­дары жаратылыстану ғы­лымының философиялық мә­селелерін зерттеуге ерекше на­зар аударылды. Фило­со­фия­ның барлық ғылымдардың бас­тауы, әдістемелік негізі екенін те­рең түсіне білген ғұлама заң­гер­дің көргенділігі таң қалды­ра­ды. Ол заманда аспирантураға тү­суден үміткерлер философия пә­нінен кандидаттық минимум тапсыратын. Емтихан кезінде оның осы ғылымға бейімдігін бай­қаған комиссия мүшелері Әб­дімәлік Нысанбайұлын Филосо­фия және құқық институтына ша­қырып, ол кейін академик Қа­ныш Сәтбаевтың ұсынысымен Мәскеудегі Философия инсти­ту­тының аспирантурасына тү­се­ді. Ғылымға құштарлы­ғы­ның, күні-тү­ні ізденуінің арқасында оны екі жылдан сәл астам уақытта біті­ріп, «Математикадағы ақиқат си­патын ашып көрсетудің сәй­кестік принципінің мәні» тақы­ры­бын зерттеуге арналған кан­ди­даттық диссертациясын сәтті қор­ғап шығады. Бұл дегеніңіз на­ғыз ерлік! Аспирантураны бел­гіленген мерзімнен бұрын аяқтау түгілі, бітіргеннен кейін де қор­ғайтындардың пайызы ол кезде өте аз болатын. Қазақ баласының білімін Мәскеудің философ ға­лым­дарының мүйіздері қара­ғай­дай өкілдері И.Кузнецов, Б.Кед­ров, Э.Ильенковтердің өзі мойын­дады. Бұл қазіргі жастар үшін «еңбек­тен­сең, алынбайтын қамал жоқ» де­ген ұстанымның нақты дә­ле­лі.
Әбдімәлік Нысанбайұлының тағы бір тұлғалық қыры – ол іс­кер ұйымдастырушы, дана басшы. Кеңес заманында қазақ­стан­дық философия мектебі одақтағы ең танымал үш мектептің бірі еді. Оның осындай биік деңгейге жетуіне ерекше үлес қосқан ға­лым Философия және саясаттану Институтын жиырма бір жыл табысты басқарды. Шынын айту керек, күні бүгінге дейін отандық философияның ең үздік өкілдері – осы институттың қызмет­кер­лері. Әр түрлі ұлттардың, әр түрлі фи­лософиялық бағыттың, әр ­түрлі буынның өкілдерінен құ­рал­ған ұжымды басқару – аса күр­делі жұмыс. Зерттеп жүрген та­қырыптары, өмірлік және ғы­лыми көзқарастары, мінез-құ­лықтары да әр басқа. Бірақ осындай күрделі Институт Әбдімәлік Нысанбайұлының басшылы­ғымен бір кісідей ұйымдаса қыз­мет істеп, шын мәнінде қыруар жұмыс атқарды және өздері бүгін сол кездерін көрген түстей, тамсана еске алады.
Ұжым осы жылдар аралығын­да зерттеген мәселелерді, дүниеге әкелген ғылыми еңбектерді, дайын­даған ғылыми жобаларды тізіп шығудың өзі оңай шаруа емес. Олардың бірқатарына ғана тоқ­талайық. Еліміздің тәуел­сіз­дікке қол жеткізуі қазақ хал­қы­ның бай рухани мұрасын, ерекше философиялық дүниетанымы­мен зерттеуге жол ашты. Елбасы «Бо­лашаққа бағдар: рухани жаң­ғыру» бағдарламалық мақаласын­да рухани жаңғырудың бастамасы ретінде атап көрсеткен «Мә­де­ни мұра» мемлекеттік бағ­дар­­ламасы­ның «Философия» се­риясын дайын­даудың басы-қасында Әб­дімәлік Нысанбайұлы болды. Әлем­­дік философияның үздік туын­дыларын қазақ тіліне ау­дару­ға отандық философтар бел­сене қатысқан сол бір кезең біз үшін аса қиын кезең болды. Екі тілді жақсы меңгерген фило­соф­тардың аздығы, олардың басым көпшілігінің Институт ға­лым­­дары сияқты арнайы ака­де­­мия­лық ізденіс мекеме­ле­рінде емес, жоғары оқу орындарында  қызмет атқаратындықтан уақыттарының тапшылығы және тағы басқа то­лып жатқан мәсе­лелерді табысты шешуге Әбді­мәлік Нысан­бай­ұлының басшы­лығы оң ықпал етті. Бір байқа­ға­нымыз, ол кейбір бас­шылар секілді бұйрық берумен шектелмей, іске тікелей ара­ласып, қажетті бағыт-бағдар, кеңес беріп отырды.
Осы жоба ғалымның ұлт­жандылығын тағы бір рет көр­сетті десек болады. Әрбір фило­со­фиялық терминнің қазақ ті­ліне дұрыс аударылуын қа­да­ғалап, аударма мәтінінің әрбір парағын мұқият тексеріп отырды, себебі осы аудармалар көп­шіліктің философия ғылымының тұңғиығына бойлауына апарар жол еді. Нәтижесінде қазақ тілін­де «Әлемдік философиялық мұ­ра» сериясының жиырма томы, «Қазақ  халқының  философиялық мұрасының» жиырма томы, түркі дүниесінің ұлы ғұламасы, әлем­дік философияда өшпес із қал­дырған әл-Фараби шығарма­ларының он томы жарық көрді. Қазақ халқының философиясын зерттеу ісін бүгінгі мерейтой иесі қа­зіргі таңда да жалғастырып отыр. ҚР Білім және ғылым ми­нистрлігі жариялаған гранттық қаржыландыру байқауында Ә.Ны­санбаевтың басшылығымен осы тақырып бойынша ұсыныл­ған жоба жеңіске жетіп, оның ая­сында жақын арада «Қазақ фи­лософиясының тарихы» се­рия­сының төртінші кітабы жарық көр­ді. Қай томды алып қарасаңыз да, іргелі еңбек! Ғалым бастаған топ енді бесінші томды дайын­дауға кірісті.
Әбдімәлік Нысанбайұлының тағы бір ерекшелігі – ол жан-жақ­ты ғалым. Өзінің зерттеу са­ла­сымен шектеліп қана қоятын кей­бір ғалымдардай емес, ол философияның барлық бағыт­тары мен мәселелері бойынша мол білімге ие. Қазақстан тари­хын­да философтарға жалғыз рет Мем­лекеттік сыйлық берілген бол­са, философия ғылымының диа­лектикалық логика саласы бойынша жазылған еңбектері үшін марапатталған төрт ға­лым­ның бірі – Әбдімәлік Нысанбай­ұлы. Өзі тікелей айналысқан жа­ра­тылыстанудың философия­лық мәселелерін зерттеуден бас­қа оның қазақ философиясының тарихы, философиялық антропология, мәдениеттану, дінтану, саясаттану, әлеуметтану, ғы­лым­ның тарихы және философиясы, техника философиясы және т.б. са­лалар бойынша жазған туын­ды­лары отандық ғылымның дамуына қомақты үлес қосты.
Академик Ә.Нысанбаев – ғұ­лама ғалым ғана емес, көптеген ғы­лым докторлары мен кандидат­тарын дайындаған Ұстаз. Өзі ұзақ уақыт басқарған диссертациялық Кеңесте қорғалған жұмыс ға­лым­дар қауымында оның сапа­сының жоғары екендігінің бір­ден-бір белгісі ретінде қабыл­данғанын айтсақ жет­кі­лікті. Екі тілде бір­дей сөз саптау­дың шебері, ең­бек­тері әлемнің жиырма бес тіліне ау­дарылған ғалым жас іздену­шілерге арнал­ған дәрістерін бір сәт те үзбей, жалғастырып келеді. Филосо­фияның болашағына алаң­дап, жаны ашитындығын, та­лантты жасты көрсе қуанып, қо­лынан келген жәрдемін аямай­тынды­ғының талай рет куәсі бол­дық.
Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлт­тық Университетімен байланысы мықты, Фараби мұрасын зерт­теудегі еңбегі үшін универси­тет ректоры, түркі данышпаны фи­­лософиясының қазіргі за­ман­ғы Ренессансына мұрындық бол­ған академик Ғ.М.Мұта­нов­тың қолынан «Әл-Фараби» күміс ме­далін алған Ә.Нысанбаев «Философия» мамандығы бойынша тү­лектердің білімдерін бағалау ко­миссиясының төрағасы ре­тінде біз үшін ұстамдылықтың, әділ­діктің, ғылыми тереңдік пен жа­нашырлықтың үлгісі бола біл­ді. Бір оқиғаны баяндай кетейік. Өзі байқатпауға тырысса да, түске дейін емтихан тапсырған басқа оқу орны балаларының бі­ліміне оның көңілінің толма­ға­нын сезген біз ішімізден «Фи­ло­софтарымыздың білімдері қалай болар екен?» деп алаңдадық. Түстен кейін тапсырған магис­трант­­тар­дың бірінші жауабынан соң-ақ академик «Бүгін жөнді фи­ло­софиялық әңгіме естімей кетемін бе деп қорқып едім, бала­ларыңыз мықты» деп риза­шылығын біл­діріп, олардың әр сөзіне шын ние­тімен шаттанып, жетпей жат­қан жерін өзі қосып, көтермелеп отырды. Біз де иығымыздан ауыр жүк түскендей қуанып, жұмы­сы­мызды жалғас­тырдық. Бірақ көп­ке дейін осы оқиға жадымыздан шықпады, ғалымның біз бұрын­нан да қай­таланбас, қазір си­рек кездесетін үлгі ретінде қа­былдайтын салмақ­тылығы, се­зімді ақылға бағын­дыруы, бас­қаның жетіс­тігіне шын ниетімен қуана білуі, қай ортада болмасын өзін ұстау мәдениетінің тағы да бір көрінісін байқап, ойымызға түйдік.
Әбдімәлік Нысанбайұлы ғы­лым­да ғана емес, жеке өмірде де ба­қытты. Сүйікті жары Зейнеш Әшен­қызымен білімді де ұлағат­ты балалар мен немерелер тәр­бие­леген бақытты әке, ата.
Академик Ұстазды мерейтойымен құттықтап, деніне сау­лық, отбасына амандық, ұзақ ғұ­мыр тілейміз!

Гүлжиһан
НҰРЫШЕВА,
философия ғылымының докторы, профессор,
әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-дың
Философия кафедрасының меңгерушісі.