Таяуда бір қазақ әйелінің өз сәбиін шапалақтап ұрып, қорғансыз, бейкүнә періштені жазалаған видео жазбаны көріп, көз жасыма ерік бердім. Жұмыстан үйге барар жолда да сол баланың дауысы құлағымнан кетпей шырылдап тұрып алғандай… Есеңгіреп, өз ойыма өзім тұншығып келе жатқанымда  көрші келіншекпен ұшырасып, екеуміз ұзақ әңгімелестік. Кейде сонша адамның арасында жүрсек те, жападан-жалғыз қалғандай құлазитынымыз бар ғой, дәл сондай күйде тұрғанымда әлгі құрбым менің ойымды ұққандай: «Шәй қоя бер, мен қазір саған барамын. Қалғанын сонда жалғас­тыр­ар­мыз», – деді.

Үйге кірсем әлгі баланы теледидардан тағы көрсетіп жатыр екен. Сол сәтте көршім де келген еді. Ол мына сұмдықты есті­ген соң, өзінің өмірі туралы айта бас­тады. Біраз жылдан бері оны­мен араласып жүрсем де, жан дүниесіне бойламаған екенмін. Индираның анасы төрт жасында босана алмай қайтыс болып, жалғыз әкесінің тәрбиесінде өсіпті. Құрбым: «Қа­зақ­тың «Әкенің жақындығы жездедей-ақ» дегенімен келіс­пей­мін», – деп әңгімесін әрі қарай жалғастырды.
– Әке-шешеміз мал баққан кі­сі­лер ғой, біз төрт ағайын­ды­мыз. Ол кезде есім кіре қоймаған, үлкен ағамның айтуына қара­ғанда, сол күні анам қатты ауырыпты.
Әк­ем түннің ішінде шырылдап жы­лаған нәрестені шүбе­рек­ке орап, құлақшынға салып, керегеге іліпті де, шешемізді ішік­пен жақсылап орап, белін буып өзі атқа мініп аудан орта­лығына кетіпті. Әдетте ертең­гі­сін ыстық сүт беретін апа­мыз орнынан тұра қоймапты. Ағам әлгі шы­рылдаған балаға жаны ашы­ға­нымен, оны қолына алуға жүрек­сінген көрінеді. Інім екеу­міз үнсіз жатқан анамды жұл­қылап: «Апа, тұршы! Қарнымыз ашты» дей берген соң, қолы­мызға бір-бір тілім нан ұстатып, далаға ертіп шыққан екен. Оның «Оқ­жет­пес» дейтін жетім құлы­ны бо­лыпты. Соның төңірегінен шық­пай айналсоқтап жүргенде, біз үйдің маңын­да­ғы өзеннің жағасына келіп, тас лақтырып ойнаппыз. Сол сәтте інімнің аяғындағы бә­тең­кесі суға түсіп кетеді. Оны алып бермекші болып, мен суға ағып­пын. Құдай оңдап, дәл сол уа­қыт­та әкем де қасында бір топ адамымен келген екен. Барлы­ғы­жабылып, мені құтқарып алып­ты. Міне, содан бері әкем бізді жалғыз өзі тәрбиеледі. Ол совхозда еңбек етті. Балаларын ешкімнен кем қылған жоқ. Әри­не, ер адамға төрт бірдей ба­ланы асырап, бағу оңай емес. Қатты қиналғанда маңайында­ғылар мені және екі інімді арнаулы ин­­тер­натқа өткіз деп кеңес бе­ріпті. Балаларына жаны ашы­ған­дық­тан солардың айтқанына көніп, өткізбекші де болады.Бірақ «Әке, әкешім» деп алдынан құл­ды­раңдап шыққан бізді көргенде, жүрегі шыдамай ол ойынан бас тартыпты.
Кішкене күнімізде күндіз әке­мізді көрмейтінбіз. Өйткені, таң бозынан жұмысқа кеткеннен кешке бірақ келетін. Оны сағынғанда ауылдың шетіндегі қырман жақтан машинаның жары­ғы көрінсе, осымен әкем келе жатыр деп елеңдеп отыратынбыз. Кейде ол көліктен түс­песе, отыра қалып жылайтын­быз. Бірақ әкемнің құша­ғы­на енген сәтте-ақ бағанағы мұңай­ғанымызды ұмытып қала­тын­быз. Ол кісі үнемі екі қалтасына толтырып тәттілер салып жүре­тін. Түннің қай уағында келсе де, бізді жуындырып, сабаққа киетін киімдерімізді түгендеп қояр еді. Ертеңгісін мектепке барар кезде жұмысқа асығып тұрса да, шашымды өзі тарап беретін.Мен «түзу жасамадың, қисық боп тұр» деп қиқаңдасам, мұғаліміме өтініп өргізетін. Сонда біздің ауылдағы дүкенші апай да Құдайға қараған адам. Дүкенге жаңадан бір зат түсе қалса «әлгі Шәкірдің қызына алып қояйын» деп бізге жаны ашып тұратын. Үш ұлдың ішін­дегі жалғыз қыз болғандық­тан мені ерекше аялап өсірді. Әкем бізді қанаттыға қақтырмай, тұм­сықтыға шоқтырмай бақты ғой, бірақ бәрібір бала үшін ананың орны бөлек екен. Ол кез тұрмақ, қазір де қазақтың әйел­дері дүниеге бала әкелерде ден­сау­лығына мұқият қарамайды, анам да өзінің дімкәстігіне қа­ра­мастан бала көтеріпті. Ақыры не болды? Өз өмірін құрбан ет­ті. Дәрігерлер оған: «Ауруханаға жатып ем ал», – деп ескертіпті. Бір­ақ анам бізді бес-он күнге жылатпаймын деп өмір бойы жетім етті ғой… Неге өз ден­сау­лығына үстірт қарады екен деп, шешемді сағынғанда іштей жазғырып та аламын. «Мен кіш­кене кезімде тек анасы жоқ балалар ғана жылайтын шығар деп ойлайтынмын. Енді балаларын қажеті жоқ зат құрлы санап, дәретханаға тастап, саудаға салып, нәрестеге зорлық көрсет­кен­дерді көргенде, әкемнің өте мейірімді, үлкен жүректі жан екенін сезінемін», – деп көзінің жасын сүрте берді.

***
Құрбымның әңгімесін есті­ген­де әкесіне қатты риза бол­дым. Өмірдің бар қиын­шы­лы­ғына қарсы тұрып, төзімділік танытқан асқар таудай әкенің әр ісінен ізгілікті, өрлікті бай­қайсың. Ол өзгелерден еш қайыр күтпестен әкелік парызын өтеді. Бүгінде біреуге жақсылық жасаса, ертең оның өтеуін тілеп
оты­­­ратын жандарға қарап, обал-сауапты ұмытқан ба деген ойға қалатынымыз да рас. Ал өмірдегі сәт­сіздіктерге шыдамай, әлсіз­дік танытатындар мен өз қателігі үшін сәбиін жазғы­ра­тын қаты­гез аналардың оз­быр­лығын көр­генде, тіпті шо­шы­насың. Анасыз бала өзін панасыз әрі қор­ған­сыз сезі­нетінін айтпаса да түсі­нуге болады. Ананың әлдиінің орнына тәр­бие­шінің қатқыл дауысын естіп, ана сүті­нің орнына жасанды тамақ ішіп өскен бала жүрегінің тасқа айналмауы мүмкін бе?..
Перзенті сағынып, өксіп жылағанда кеудесі сыз­дама­ған анадан не үміт, не қайыр күтуге болатынын да өз­деріңіз бағам­даңыздар. Жас­тайынан тағдыр­дың тезіне түскен сәбидің өмірге деген өк­песі көкірегінде шер боп қатып, өмірі ерімейтін Мұзтауға айналады. «Жетімнің көз жасы еш­қашан құрғамайды» дегенді қа­­зақ тегін айтпаған. Осы мә­се­леге ойлы көзбен қарасақ, дү­ниеге келген әрбір нәресте жа­зыл­маған ақ парақ секілді тап-таза. Оны қандай жолдармен толтырамын десек те өз қо­лымызда…
Қиын тағдыры бар адамдар­дың, жетім балалардың өмірін ойлағанда шарасыздықтан шарқ ұрамыз. Әттең, көкірек сайра­ған­мен қолдан келер қайран жоқ. Тым болмаса маңдайынан си­пап, жылы сөз айтқың ке­ле­ді.
Адам жанынан төгілген мейірім кім-кімді де тебірентпей қоймайды. Өмірдің тосын сыйы көп қой, бүгін күліп отырып жыласаң, ертең жылап отырып уанасың. Кеше еңіретіп жылатқан «фейсбук» бүгін көңі­лімді жұбатқандай болды. Интернет желісін қарап отырып, Зайра есімді қазақ қызы­ның мүгедек жандар мен бір­неше жетім балаларды асырап алғанын оқып, қуанып қалдым. Бұл кісінің өзі жасында жетім өсіпті. Өмірдің тар­­шылығын көрсе де еш қиын­дыққа жасымай, қайсарлық таныта отырып, осы күнге жеткен екен. Ол: «Мен көмекке мұқ­таж адамдарды ізгі ниетті жан­дардың арқасында асырап отыр­мын. Бізге көмек қолын соза­тындар көп. Қазір бала­ла­рым­ның жиырмасы өз алдына отау құрды. Мен осы ортада жү­ріп, адамдардың көптеген ізгі істеріне куә болдым. Бірде 23 жастағы он екі мүшесі сау, оқы­­ған қыз келіп, көзі мүлдем көр­­мейтін зағип жігітпен бас қос­ты. Айнала­сын­дағы жұрт оған: «Сен оқығансың, болашағың бар қызсың, неге мүгедек жанға өз тағдырыңды байлайсың», – деп қарсы болды. Сонда әлгі қыз: «Мен бұл дүние­ден ештеңе іс­те­мей өтсем де, осы жігіттің жанары болайын», – деді. Міне, осыдан артық қандай адам­гер­шілік бар» деген екен.Осыған қарағанда нағыз адам болып қалыптасудың салмағы қара жер­ден де зіл батпан-ау деп ойлайсың.
Дүниені қара бұлт басқандай түнеріп жүргенде, осындай адам­дардың жан жылуы әлемге жарық сәуле шашқандай әсерде боласың. Ал өмірге ғашық оптимистермен тілдескенде, кеудеңді қуаныш кернеп, өзіңді бақытты сезінесің. Айтпақшы, «Бақыт» дейміз-ау! Бақыт деген не өзі? Біреулер бақытты байлық, ақ­ша, ал келесілері деннің сау­лығы, бастың амандығы деп түсінеді. Сол бақытқа жетеміз деп жүр­ген­де Алла берген ден­саулықтың да қадірін ұмытып кететін кез­деріміз болады. Он екі мүшеміз сау отырып, өзгелер­ден көмек күтеміз. Біреуге өк­пе­лейміз. Өмірдің өткінші қиын­дықтарына төз­бей, өзімізді шыңырауға тастап жібереміз. Ал мүгедек жан­дар­дың өмірге деген құштарлығына қарап сүй­сінесің. Бүгінде мүм­кіндігі шек­теулі азаматтардың көп­ші­лігі қоғамнан өз орнын тауып, игілікті істер атқаруда. Өз ағзасын ішкілікпен улап, мас­кү­нем­дікке салынған ру­хани мүгедектерді сауықтыру үшін арнайы орталықтарда олар­дың еміне қыруар қаражат жұм­са­лады. Ал шын мұқтаж жандарға қа­жетті нәрселерді табу қиын­ның қиыны. Жетімді ой­ла­ғанда ата-ана қамқор­лы­ғынсыз қалған балалардың ғана емес, қарттар үйінде екі көзі төрт болған әке мен ананың тағдыры да еске түседі. Қар­тай­ған шағында қараусыз, қорған­сыз қалған қарияның көңілі жетім баладан да бетер. Оны ештеңемен қуанта да алмайсың. Ішіндегі шемен боп қатқан қайғыны көкірегін қарс айыра күрсінумен ғана шығарғандай болады. Олар өз-өзін асырай алмағанына, материалдық мұқтаж болғанына мүжілмейді. Тек өзі мәпелеп өсірген ұрпағының тасбауыр­лы­ғынан жетімсірейді. Әкенің батасын алмай, өсіп-өнем деу бекер екенін жастайынан құ­­л­а­ғына сіңіріп өскен кешегі аға ұрпақ қана сезінетіндей. Бүгінде ата-ананың пікірімен санаспай, өз қалауымен күйдім-сүйдім деп үйленіп, ертең екі жаққа кетіп жататындар қоғамда жетіп-ар­ты­лады. Жетім бала туралы ойла­сақ, ана мен әкенің мейірім­сіздігіне күйінесің, ал жетімнің күйін кешкен қартты көргенде, еріксіз қайырымсыз балаға ла­ғынет айтасың. Біздің қазіргі жағ­дай­мыз басына тартса ая­ғына, аяғына тартса басына жетпейтін кедейдің келте көр­пе­сін елесте­те­тіндей. Кешегі «Жетімін жы­латпаған, жесірін қаңғырт­па­ған» қазақтың бүгінгі ұрпағының тағдыры осындай.

Гүлім НҰРЛАНҚЫЗЫ.