ШАРИҒАТТЫҢ АЯСЫ ҺӘМ БАБАЛАРЫМЫЗДЫҢ «ЖОСЫҚ» ЗАҢЫ
Діни сауатсыздық пен ата-баба жолынан адасудың салдарынан түрлі ағымдарға бет бұрып кеткен азаматтар туралы аз айтылып жүрген жоқ. Ел тұтастығын сақтау жолында жұрт болып жұмылып, ел болып тізе қосатын істің бірі – жат ағымға кеткен азаматтардың бетін қайтару мен өскелең ұрпақты теріс жолдан сақтандыру. Бұл орайда ел тізгінін ұстаған азаматтардың қарап жатпағаны шын. Дінтанушы ғалымдарымыз бен ҚМДБ қызметкерлері де қал-қадерінше бұл іске атсалысып жүр. Біз бүгін Дін істері және азаматтық қоғам министрлігінің Дін мәселелері жөніндегі ғылыми-зерттеу және талдау орталығы исламды зерттеу бөлімінің басшысы, ҚМДБ ғұламалар кеңесінің мүшесі Мұхан ИСАХАНМЕН шариғат заңдылықтары һәм ата-баба дәстүрі төңірегінде әңгімелестік.
– Әр ұлтты өзінің тілі және салт-дәстүрі өзгелерден ерекшелейтіні анық. Сан ғасырлар бойы қалыптасқан ұлттық дәстүр мен ырым-тыйымдар ел ішіндегі мәдениет пен эстетиканың көрінісі десек кетелеспейміз. Алайда, кейінгі уақытта дін мен дәстүрді бөлек қарастырып, салт-дәстүрді берік ұстануды сынау белең алды. Сіздің ойыңызша, мұндай әдет қайдан пайда болды?
– Жас буынның қағынан жерінген асау құландай өз үйірі мен өз болмысына өгейсіп қарауының саяси, тарихи, діни, этнографиялық және т.б. көптеген дәйекті себептері бар. Соның ең бастысына тоқталар болсақ, жетпіс жылдан астам уақыт үстемдік құрған Кеңес үкіметінің қанқұйлы атеистік саясаты халқымызды ділінен айырып, сан ғасырлар бойы санасында таңбаланған рухани игіліктерді шайып жіберді. Кеңес үкіметі алғашқы жылдары дінге кеңшілікпен қарағанмен, 1929 жылы «Діни бірлестіктер туралы» пәрменді қаулы қабылдап, Құдай атқыр осы низамның аясында жаппай мешіт-медреселерді жауып, оны малқораға айналдырды, қожа-молдаларды қуғындады. Ел ішінде жамағат болып құлшылық қылу былай тұрсын, қайтқан кісінің жаназасын шығару, садақасын беру секілді діни салт-жоралардың орындалуына ада-күде тыйым салынды. Осы жылы араб жазуы латын әліпбиіне ауыстырылып, діни кітаптар тәркіленіп, оны пайдаланушылар қатаң жазаға тартылды. Қарсы келгендер итжеккенге айдалды, мырышқа түйрелді, оққа байланды. Жер-жерде «құдайсыздар қоғамы» құрылып, атеистік идеология мемлекеттік тұрғыда насихатталды.
Екінші дүниежүзілік соғыс кезінде Сталин фашистік Германияға қарсы мұсылмандарды «жиһадқа» жегу үшін Исламға біршама оң қабақ танытқан сықылды көрінгенімен, жалпы Кеңес үкіметі құрылғаннан құлағанға дейінгі мерзім ішінде халықты дінсіздендіруді жүйелі түрде дәйім жалғастырып отырды. Кеңес үкіметінің бұл терісазу саясаты сол кезеңдегі тұтас ұрпақтың байырғы рухани сорабынан ауытқып, ата-баба ұстанымына мүлде теріс, жат жатырда тәрбиеленуіне жол ашты. Түптеп келгенде, бұл озбыр саясат халықтың жаппай мәңгірттенуіне әкеліп соқты.
Тоқсан бірінші жылы Тәңір жарылқап, Кеңес үкіметі құлап, тәуелсіздікке қол жеткіздік. Іле-шала дінді ұстануға еркіндік бердік. Бірақ жетпіс жыл төл нанымынан айырылып қалған ел діни мәселелерді көгертуде тәжірибесі болмағандықтан, көптеген шалағайлыққа жол беріп алды. Ол шалағайлықтан майырылған топшының бірі тарихи тәжірибемізге сүйенбестен, діни мәселелерді реттеуде классикалық (лайцизм) зайырлық үлгісін қабылдауымыз, яғни қазақстандық преференциялық зайырлылық моделін қалыптастырмауымыз болса, екіншісі исламға бет бұрған жастарға дұрыс жөн-жосық, бағыт-бағдар көрсете алмауымыз еді. Сол абдыраған тәуелсіздіктің алғашқы жылдары классикалық зайырлылық болып саналған Францияның дін мәселелерін реттеудегі үлгісін ұстанғанымыз елімізге жан-жақтан көптеген секталардың ағылуына жол ашты. Осының кесірінен талай қаракөз бауырларымыз жат ағымдардың жетегінде кетті. Талай бауырымыз бөтегесі бүлкілдеп, ағайынынан ажырап қалды. Талай отбасының шаңырағы ортасына түсті. Ал исламға бет бұрған жас лектің басым бөлігі ата-бабамыз ұстанған дәстүрлі Ханафи мәзһабына қайшы келетін теріс діни ұстанымдарға барып ұйлықты. Шетелдердегі нәмі жат найсаптардан ілім алған дүмшелер елге оралған соң бодандықтың көрінде жатып, әрең аман қалған салт-дәстүріміздің жұрнақтарына осқырына қарап, «құрсақ шашар – куфр», «бесік той – бидға», «беташар – ширк» деп өз жұртына келіп лаң салып, елді алатайдай бүлдіруге көшті.
Әлбетте, жеткен жетістігіміз де, көрген қасіретіміз де Тәңір-Тағаланың илаһи тағдыры екендігі талассыз ақиқат. Әйткенмен,«Егер де ұлтымыз әлгінде айтқан Кеңес үкіметінің дінсіз, тас-түнек тамұғын бастан кешірмегенде, одан бертінде көрер жарығымыз болған тәуелсіздік алған жылдары желіккен жастарды бет-бетімен жібермей, діни білім алу мен оны ұстануда ғапылдыққа жол бермегенде, еліміз қазіргідей ғаріп күйге түспес пе еді» деген күйік ойлар көкіректі қыж-қыж қайнататынын жасырып қала алмаймыз.
– Жарайды, қазіргі күйіміздің түпкі себебін келмеске кеткен Кеңес үкіметінен көрейік. Дегенмен, тарихшыларымыз Ислам дінінің Дешті-Қыпшаққа аяқ басқанына мың жылдан астам уақыт болды деп жүр. Сонда арғы ата-бабаларымыз дін мен дәстүрді қалай сабақтастыра білді?
– Тегі, дін мен дәстүрдің қақтығысы мен сабақтастығының ізін қуалап барсақ, бұл мәселенің бастауы сонау ықылым замандағы Пайғамбар (с.а.у) сүннетіне барып тіреледі. Алла Елшісі (с.а.у) жаһилиет дәуірдегі арабтардың ескі салт-жораларының Хақ дінге қайшы келетіндерін қолданыстан шығаруға жарлық шығарған. Мысалға, арабтардың пұттарға тағзым ету мерекесі, пұттарға арнап құрбандық шалу, жындарға сыйыну, қаһиндерге (сәуегей) жүгіну, қыздарды тірідей жерлеу, өлікті жоқтап бет тырнап, шашты жұлу, бәдел неке жасау, мәуланы хұрмен тең санамау, қылмыс үшін тайпалық жауапкершіліктің болуы және т.б. дәстүр болып жалғасқан сауда-саттықтағы түрлі әділетсіз жоралғылар мен пайыздық келісім-шарттарға қатаң тыйым салған. Ал арабтардың Ислам негіздерімен қабысатын құнды дүниелеріне тиіспеген. Қайта ізгі әдет-ғұрыптардың қолданыста болуын құптаған. Айталық, исламнан бұрынғы дәуірде Меккені зиярат етушілердің мүддесін қорғайтын Құрайыш тайпасының «Хилфул-фудул» атты ережесі бар болатын. Хақ Елшісі (с.а.у) пайғамбар болмастан бұрын осы ереженің сақталуын қадағалайтын құзырлы топтың мүшесі болған еді. Кейін Алла-Тағаладан мұғжиза беріліп, пайғамбар болған шағында: «Қазір де сондай ұйым құрылса, қайта мүшесі болуға әзір едім» деп «Хилфул-фудулді» қимастықпен есіне алған-ды. Салт-дәстүрдің жақсысы мен жаманын айыратын дінімізде Пайғамбар (с.а.у) негізін салған осындай електің болуына байланысты кейінгі ғұламалар құқықтық үкім берудің «урф» (ғұрып) әдіснамасын қалыптастырды. Негізінен «урф» методы Ханафи мәзһабындағы жеті (Құран, суннет, ижмағ, қияс, истиһсан, сахаба сөзі, урф) қайнар-көздің біріне жатады. Яғни Ислам жаңа аяқ басқан өлкелердегі халықтардың ескі салт-дәстүрлері шариғатқа қайшы келсе, ол фасид-урф (жаман) саналып, қолданыстан шығарылады. Ал дін негіздерімен жымдасып жатқан ізгі жөн-жоралғылар сахиқ-урф (жақсы) деп бағаланып, шариғат оның өміршеңдігін сақтайды.
Ислам діні VIII ғасырдан бастап Орталық Азияға тарай бастады. Әдепкіде, Ислам діні Омая халифаты тарапынан ұйымдастырылған фатх жорықтары арқылы Мәураннахр өлкесіне тұмсық тіреді. Кейін Орталық Азияға Ислам діні кайсани-мубайди, кармати, муғтазали, исмайли, ниматуллаһшылар, бабекші, нұрбахшы, шафиғи және т.б. діни ағымдар арқылы таралды. Әйткенмен, Орталық Азияда Қарақан әулеті билік құрған тұста (Х ғасыр) түркілер жоғарыдағы діни ағымдардың бәрін тәрк етіп, біржола Ханафи мәзһабына бет бұрды. Әлбетте, біз оның негізгі түпкі себептерінің бірі ретінде Ханафи мәзһабындағы ұлттардың өз болмысының сақталуына мүмкіндік берген жоғарыда айтқан урф (әдет-ғұрып) әдіснамасымен байланыстырамыз. Жалпы, осы Қарақан мемлекетінің кеңістігінде Марғинани, Матуриди, Сарахси, Дабуси, Бәздауи секілді Ханафи мәзһабының иір-бұтақ ғұламалары өмір сүрді. Тарихшы Зия Кабакшының айтуына қарағанда, Қарақан дәуірінде Ханафи мәзһабының үш жүзден астам фуқаһасы (заңгер ғалымдары) тарих сахнасына шыққан.
– Осы тұста дін мен дәстүрді сабақтастық құрды деген тұжырымыңызға нақты мысалдар бере кетесіз бе? Бізде ескі әдет-ғұрыптар мен шариғат нормаларының басын тоқайластырған қандай заңнамалар болған?
– Ханафи мәзһабы Қарақан дәуірінде салтанат құрғанымен, ХІІ ғасырда шығыстан Орталық Азияға будда сенімін ұстанатын қарақытайлар басып кіріп, жүз жылға таяу уақыт билік құрды. Ал ХІІІ ғасырдың алғашқы ширегінде тәңіршілдік сенімін ұстанатын Шыңғысханның Дешті-Қыпшақ пен Мәуреннахрға жасаған жойқын жорығы орын алды. Осы кезеңдерде Орталық Азияда Ислам дінінің дамуы біршама уақытқа тежелді деуге болады. Десе де, Шыңғысханның немересі Берке ханның (1258-1266) Ислам дінін қабылдауымен Орталық Азия мен Дешті-Қыпшақта Ислам діні қайта қанат жайды. Осы кезде дін мен дәстүр ымыраласқан «Сияса-шария» үкімдері бүр жарып шықты.
– Бұл қандай заң?
– «Сияса-шария» дегеніміз – Шыңғысханның «Ұлы Яса» жарлықтары мен шариғат үкімдерінің синтезделген нұсқасын айтамыз. Си – үш, яса – жосық дегенді білдіреді. Әсілі, Шыңғысханның «Ұлы Яса» заңы үш тарауға бөлінген. Яғни «Сияса-шария» – «үш тараулы жосық пен шариғат заңы» деген мағынаға саяды. Арабтың әл-Мақризи және ибн Тағриберди секілді ғалымдары Мысыр елінде мәмлүк Бейбарыс сұлтан билік құрған кезеңде қыпшақ легионерлерінің ішкі тәртібін реттейтін Шыңғысханның Яса заңына негізделген «сияса-шария» атты ереженің болғанын айтады. Нағында, ислам шариғатында әскери қосынды ондыққа, елулікке, жүздікке, мыңдыққа, түменге бөліп басқару, соғыс жағдайында жұмыла ұрыс салу, бейбіт күнде де әскери тәртіпке бағыну үкімдері кесінді қарастырылмаған. Бейбарыс сұлтан мәмлүк әскерінің тәртібін күшейту үшін шариғатпен қатар Шыңғысханның Яса заңына жүгінді. Келе-келе «сияса-шария» деп аталған бұл заңның аясы кеңейіп, әдет-ғұрыптар мен дипломатиялық салт-ғұрыптарды да өз құшағына ендірді. Қазіргі «саясат» терминінің түбірі осы «сияса» сөзінен шыққан. Алтын Орда мемлекетінде де Берке ханның билік құрған тұсынан бастап Шыңғысханның «Ұлы Ясасы» мен шариғат үкімдері қоғамдық қатынастарды реттеудегі негізгі құқықтық нормаға айналды. Задында, «Ұлы Яса» – Шыңғысханның жарлықтары саналғанымен, біздің пайымдауымызша, Шыңғысхан жарлықтарының түпкі қалыптасу негіздері – бағзыдан келе жатқан көшпелілердің әскери және азаматтық ережелерінде жатқан тәрізді. Шыңғысхан өз заманының алғышарттарына сәйкес көшпелілердің дүниетанымына жаңа жөн-жосық қағидалар ғана енгізген. Ал Шыңғысханның жарлықтарына өзіне дейінгі бабалар негізін қалаған салт-сана мен әдет-ғұрып әсер еткен. Яғни көшпелілердің көне әдет-ғұрып нормалары «Жосық» (Яса) кодификациясының өзегі болған десек қателеспейміз. Мұны кезінде Бартольд те өз зерттеулерінде мойындаған (Туркестан в эпоху Монгольского нашествия. – Т. І. М., 1963) болатын. Демек, ислам шариғатының аясының кеңеюіне әсер еткен бабаларымыздың «Жосық» заңының прогрессивтік мән-маңызы болғанын мойындаумыз керек.
– Алтын Ордадан кейінгі тарихи кезеңдерде дін мен дәстүрдің осылай тізе қосу үрдісі жалғасты ма?
– Алтын Орданың қарашаңырағына ие болып қалған субъекті – Қазақ хандығы болатын. Осы Қазақ хандығының тарихында «Қасым ханның қасқа жолы» (1509-1521 жылдары аралығында), «Есім ханның ескі жолы» (1598-1628 жылдары аралығында), Әз Тәукенің «Жеті Жарғысы» (1685 жылы) заңдары қабылданды. Бұл заңдарымыздың қабылдану хронологиясына бір қарағанымызда-ақ олардың әрқайсысының бөлек-бөлек ғасырларға тиесілі екені көзге ұрып тұрады. Оның себебі, Қазақ халқының хандары мен би-қазылары әдет-ғұрып заңдарын әрбір жүз жылдықта қайта шариғат сүзгісінен өткізіп отырған. Мысалы, «Қасым ханның қасқа жолы» заңы Шыңғысханың «Ұлы Ясасына» барынша жақын қатқыл құқықтық нормаларымен ерекшеленсе, «Есім ханның ескі жолы» заңы «Абыз болсын, абыз сыйлау парыз болсын» деп қалың бұқараға діни харизматикалық тұлғаларды құрметтеуді міндеттегені байқалады. Ал Әз-Тәукенің «Жеті Жарғысы» болса, әдет-ғұрып нормаларының ішіндегі шариғат үкімдерімен барынша синтезделген заң еді. «Жеті Жарғыдағы» қанға қан, жанға жан шариғаттағы «қысас», Құдайға тіл тигізгенге берілетін өлім жазасы шариғаттағы «ридда», құн төлеу шариғаттағы «дийат», алым-салықтар шариғаттағы зекет пен ұшыр, куә келтіру шариғаттағы «шаһид», үйлену кезіндегі қалыңмал төлеу шариғаттағы «мәһір», кәде-қаумет шариғаттағы «һадийамен» және т.б. әдет-ғұрып нормалары шариғат үкімдерімен мейлінше мазмұндық тұрғыда тұтастана түскен еді. Яғни бүгінгі таңда ұлтымыздың салт-жораларына текекөзденіп, хикмет пен даналыққа толы дәстүрлерімізді «бидға», «харам», ширк», «куфр» деп қаралаушылар халқымыздың арғы-бергі тарихынан бейхабар болғандықтан желбуаз ойларға ерік беруде.
– Ұлттық дәстүр мен салтты ұрпақтан-ұрпаққа жеткізетін отбасы институты. Алайда, қазіргі жас ұрпақ тәлім-тәрбиені көбіне қоғамдық ортадан, теледидар мен әлеуметтік желіден алып жүр. Ұрпақ сабақтастығындағы сетінеген байланысты қалыпқа келтірудің жолы қандай?
– Дұрыс айтасыз. Ұрпақ сабақтастығы үзілгендіктен қазіргі жас буын өңге қайнар-көздерден өнеге іздеуде. Халқымыздың бай мәдениетінің мәйегін бойына сіңірмеген ұрпақтың отаншылдық рухта өсіп-жетілмейтіндігі айпарадай анық нәрсе. Иә, отбасы институты тәлім-тәрбиенің негізгі ошағы саналады. Алайда, жаһандану дәуірінің алғышарттарымен қарайтын болсақ, жастардың ақпараттың басым бөлігін отбасынан емес, қоғамдық ортадан алатынын аңғарамыз. Осы себептен де біз отбасында берілетін тәлім-тәрбиемен бірге көкөрім жастың қоғамдық ортадан алар өнегесіне де көңіл бөлуіміз керек. Әрбір ата-ана бала тәрбиесіне самарқаулық танытпай, ұл-қызының кіммен араласатынын, қайда жүріп-тұратынын жіті қадағалағаны жөн. Атам Қазақ: «Ұлың өссе, ұлы үлгілімен қоңсы бол, қызың өссе, қызы үлгілімен қоңсы бол» демеуші ме еді. Яғни ұрпағымыздың өнегесі мол болсын десек, онда түздегі тәрбиесіне баса назар аударғанымыз абзал.
Жалпы, біз ұлттық болмысымызға қормал бола алатын ақжал толқын ұрпақты өсіру үшін өз тарихи тамырымызға, өз сүрлеуімізге қайта оралуымыз қажет. Меніңше, оның екі жолы бар. Біріншіден, барлық мектептерде салт-дәстүрлерді насихаттайтын үйірмелер құруымыз керек. Мемлекеттік тұрғыда оның кешенді бағдарламасын түзуге тиістіміз. Осыны қолға алғанда ғана ұрпағымыз жастайынан ұлттық рухпен нәрленіп өседі. Сонда кемелді ел болуға алғышарттар жасаған боламыз. Екіншіден, біз дәстүрлі діни білім берудің қайнар-көздері мен тетіктерін қарастырмасақ, онда жастарымыз лаңкестікке үндейтін басқа діни қайнар-көздерден сусындауы мүмкін. Сол үшін жас өскіннің жазғы каникул кезінде ҚМДБ мешіттерінде ұйымдастырылатын лагерлерде діни білім алуына жағдай жасауымыз қажет. Бұл тәжірибе қазір бізбен туыс Түркия елінде өз жемісін беріп отыр. Дұрыс жолға қоя білсек, бұл жоба біздің елімізде де өз нәтижесін береді деп ойлаймын. Әрине, ұлттық тәлім-тәрбие беретін телеарна мен радио, ғаламтор сайттары, газет-журналдар және т.б. бағдарламалар ашылып, көрерменнің көзайымына айналып жатса, нұр үстіне нұр.
– Бұрын балаға «молда бол» деп бата беретін халық едік. Қазір дін жолына түскен жастарды көрсек, олардың діни ұстанымына күдікпен қарайтын болдық. Тіпті, ұл-қызының имани жолдан гөрі еуропаша өмір салтын ұстанғанын қалайтын ата-аналар көбейді. Халықтың дінге деген сенімі мен сезімі бұлай өзгеруіне не себепші деп ойлайсыз?
– Бұрын Ауғанстан, Ирак, Сомали, Египетте орын алған дін атын жамылған лаңкестік оқиғаларды ақпарат көздерінен ғана естіп білетінбіз. Соңғы жылдары діни содырлық сойқанның ұшқыны біздің елімізді де шарпи бастады. Маңғыстауда, Балқашта, Таразда, Шұбаршиде 2011 жылы орын алған лаңкестік оқиғалар елді дүрліктіріп жіберді. Ағымдағы жылы Ақтөбе мен Алматыда орын алған қанды-қасап оқиғалар елді тіптен шошытты. Қала берді, салафилік сенімді ұстанушы отандастарымыздың ата-анасы мен бауырларын кәпірге шығаруы, жетісі, қырқы, жылы секілді ас-садақаны мансұқтауы, келіннің сәлем салуын ширкке балауы, музыка харам, теледидар харам, екпе жасату харам деп біржақты үкім кесетін және т.б көптеген сүркей қылықтары халықтан діннен жерінуіне әкеп соғуда. Әсілі, мұның бәрі әлемдік алпауыт күштер тарапынан ұйымдастырылып отырған исламфобтық әнжі ойын, қарақұйын пәлекет екенін көпшілік біле бермейді. Осыдан соң бір-бірін баудай түсіріп, қойша бауыздап жатқан мұсылмандарды көріп, жұрттың «мұндай діні құрысын» деп теріс айналатыны айтпаса да түсінікті жайт. Шынтуайтында, Хақ дініміз нақақтан нақақ ешкімге соқтықпауға, жаман нәрседен бойды аулақ ұстауға, адамзатқа мейрімділік танытуға, толерантты һәм зиялы болуға шақырады. Мысалы, Пайғамбарымыз (с.а.у) өз хадис-шарифінде «Шын мұсылман өзге мұсылмандар оның тілі мен қолынан зиян көрмеген адам» деп ескерткен болатын.
– Қазіргі интернет желісі түрлі діни ағым иелерінің майдан алаңы іспетті көрінеді. Бір ұлттың өз ішінен рушылдық пен жершілдікке бөлінгені аздай, енді ақида ұстанымы бойынша сан салаға жіктелуі неге апарып соғады?
– Иә, мұсылман жұрағатының ең үлкен қазабаты – әр түрлі топтар мен жамағаттарға бөлінуі десек, асыра айтқандық емес. Бұл келеңсіз жағдай біздің елімізге де келіп жетті. Қазір намаз оқыған азаматтардың басым көпішілігінің әр түрлі жамағаттардың конфессиялық діни білімін алып, олардың шариғи ұстанымымен қаруланғанын байқауға болады. Қоғамдағы қазіргі діни талас-тартыстар осы алты алауыздықтың айнасы іспетті. Тегі, әзелден Қазақ халқы амалда Ханафи мәзһабы, сенімде Матуриди ақида мектебін ұстанушы еді. Қазір қалың бұқара шілдің тезегіндей шашырап, тәкпіршілдік, сурури, мадхали, әсіре сопылық, хабаштық, шиғалық және т.б. діни ағымдарға бөлініп алды. Ғаламтор сайттарында, әлеуметтік желіде, мешіттерде, әр түрлі қоғамдық орталарда бетбақтырмай бір-бірін қан-жоса қып сынап жатады. Бұның арты неге апарып соғатынын ойлаудың өзі қорқынышты. Әлбетте, бұл діни бөлінушіліктің алдын алуға болады. Ол үшін атан түйеге жүк болар талай игі істерді атқаруымыз керек.
– Бұған өз тарапыңыздан қандай ұсыныс айтар едіңіз?
– Біз сыртқы рухани һәм діни экспанциядан қорғанатын имунитетті әлі де болса толық қалыптастырған жоқпыз. Нақтырақ айтар болсақ, мемлекет яки болмаса қоғамдық ұйымдар иманы берік қазақ болып қалудың кешенді бағдарламасын жасаған емес. Осының әсерінен ауылдан қалаға келген жас өскін немесе бос жүрген жастардың көпшілігі я салафи, я қылмыскер, я сектант болып кетеді. Оның алдын алу үшін облыс орталықтары мен ірі қалаларда ұлттық руханият курстарын немесе тәрбие интернаттарын ұйымдастыруымыз қажет. Қазір біз ұлттық мәдениеттің ошағы тек ауыл деп түсінеміз. Себебі, қалаларда ұлттық салт-дәстүрді ұстанудың тетіктері жоқ. Осы мәселенің түйінін тарқату үшін арнайы бағдарлама қабылдап, оны іске қоссақ, жаһандануға жұтылып кетпей, елдігімізді сақтай аламыз.
– Әңгімеңізге рахмет.
Сұхбаттасқан
Назым ДҮТБАЕВА.