Қазақ топырағына өзге ұлт өкілдерінің табаны тиіп, түрлі себептермен Қазақстанға қоныс теуіп, тұрақтап қалғанына аз уақыт болған жоқ. Содан бері өзге ұлт өкілдерінің сайын даланы туған жерім деп санайтын бірнеше ұрпағы өсіп жетілгеніне тарих парақтары куә. Қазақтың  М.Әуезов атындағы мемлекеттік академиялық драма театры жапон азаматы Ахико Тецуроның тағдырын арқау етіп, «Ақтастағы Ахико» атты пьесасымен осы тарихқа тағы бір қозғау салды. Қазақ әдебиетінде өзге ұлттардың Қазақстанға келу тақырыбында Екінші  дүниежүзілік соғыстан зардап шеккен жетім балалар жөнінде жазылған М.Мағауиннің «Бір атаның балалары» повесі қалың оқырманға жақсы таныс. С.Мұратбековтің сценарийі бойынша 1976 жылы түсірілген «Тел өскен ұл» көркем фильмі де қазақ анасына тән мейірім мен кеңдіктің символындай көрермен жүрегінен жол тапқан. Халықтар достығы тақырыбына қаламы тиген қазақ жазушылары шығармаларының ойымызға оралғаны осы екеуі. Ал оқырманның бұл тізімді көбейте алатынына сеніміміз кәміл…

---

 

Назым ДҮТБАЕВА

Айыбы жоқтығын айтып ақ­талу­дан гөрі айыптымын деп тірі қалу­ды ойлаған Ахико ҚарЛАГ-тың тар қапасына бар болғаны 15 жасында түсіп, он жылдан соң түр­ме­ден шыққанда 24 кг ғана болған екен. Көрер жарығы бар ол бүгінде 86 жаста, қазір Қарағанды об­лы­сы­ның Ақтасты ауылында өмір сү­ріп жатыр екен. Боздалада боз­да­ғынан айрылған Ақтамақ есімді қа­зақ ана­сының қамқорлығымен ес жиып, етек-жеңін түзеген соң Жа­по­ниядағы әкесі мен бауырларын тауып, еліне көшіп те кеткен. Са­ры да­ла бойына сіңірген қасиет оны жа­пон елінде қалдырмапты. Бі­раз жыл­дан соң Қазақстанға, өзін есейт­кен Ақтасына қайтып ора­лыпты.

«Ақтастағы Ахико» – деректі дра­ма. Оны өнер ұжымы Тәуелсіз­діктің 25 жылдығына тарту ретінде сахналады. Бас кейіпкер Ахико (Дулыға Ақ­молда) – тарих. Өзінің моноло­гында  айтқандай, «Ақ пен қара­ның, қа­раңғылық пен жарық­тың ара­сын­дағы майданнан» аман жеткен та­рих іспетті. Спектакльді көр­­ген­дер әңгіме барысындағы Ахи­ко­ның ау­зынан шыққан әрбір сөздің драматург (Мадина Омарова) үшін қаншалықты құнды бол­ғанын іш­тей сезеді. «Қаннан жү­регі айнитын» Степанның (Қуан­дық Қыс­тық­баев) да «қан құмарлығы» сол за­мандағы зұл­маттың кесірін көр­сетіп тұр. Степан секілді ессізбен бір камерада күн кешіп, одан аман шыққан Ахиконың ғұмырында қуғын көр­ген түрлі ұлт өкілдерінің ғана емес, не­бір сыннан өткен қазақтың тари­хының нышаны бардай. Мұны режиссер (Асхат Маемиров) тергеу сахнасындағы паралелль көріністер арқылы ұтымды жеткізе білді. Қай ел болса да, қай мемлекет болса да өз тарихының ақтаңдақтарын көр­сету арқылы жас ұрпаққа дұрыс жол нұсқауды мақсат тұтады. Ахи­ко­ның тағдыры мұқалмас рух пен жі­гердің үлгісі іспетті. Ахикоға ме­кен болған қазақ елі, оның осы елге бауыр басуына сеп болған қазақ хал­қының кеңдігі Абай айтқан «Адам­заттың бәрін сүй, бауырым деп» деген ракурсқа толық сыйып тұр. Мейірім мен тағдыр ұлт таң­дамайды. Осы Спектакльдің тұ­саукесеріне жапон мен қазақ елі­нің зиялылары жаппай қы­зығу­шылық танытып, оқиға болғаннан кейін бір­неше жыл өтсе де осы қойы­лым­нан соң Қазақ-Жапон қарым-қа­ты­­на­сы бұдан әрі дами түседі деген се­нім­ге Ахико мен Ақтамақ­тың әсе­­рі болмады деп қалай айта аламыз.

Қойылымда сонша озбыр, қа­ты­гез Степанның Қасен (Бекжан Тұрыс) қариядан ығып қалатынын бай­қау қиын емес. Мұны біз қай қиын­дықтың да, қай тығырықтың да адам бойындағы САБЫР деген жақ­сы қасиеттен ыққаны деп тү­сін­­дік. «Бұл халық өзі тумай жатып, талай зобалаң көріп, талай азап­тан тарығып та, торығып та өс­кен. Бірақ біржола үмітсіздікке бе­ріл­мей, іштей рухани медет ізде­ген ұр­пақтың өкіліміз. Ақылымыз жетсе, амалымыз жетпей, амалымыз жетсе, ақылымыз жетпей ай­на­ла толы дұшпандармен алысып, талай бәйтеректің мәуесін күй­ді­ріп, тамырын қырқып, таң махшар­да жолығар тажал отына талай жер­де тірідей үйітілгенбіз. Шығарға жаны, тамырда қаны сарқыла жаз­да­ған азабы асқан халқымның Жа­­рат­қан ием жабыққанын көріп же­бер, тарыққанын көріп демер. Құ­дай ынсап пен ыждаһат берсе бас­қалар жеткен мұратқа біз де же­терміз. Егіле бермей еңселеріңді тік­теңдер. Боркемік мінездеріңді көрсет­пең­дер», – Қасен қарияның ка­мерадағы жазықсыз жандарға айт­қан осы сөзі мен осы пейілі қа­зақ елін, Ахиконы, Ахико сияқты қу­­ғын көрген көп адамды талай тау­қыметтен алып шыққаны сөз­сіз.

Бас кейіпкердің Қазақстанға қай­тып келгенде «Өз Отанымды сүй­мегендіктен емес, сенің ал­дың­да борыштар болғандықтан келдім. Ын­тымақтың ұясы жерұйық мекен – Қазақстан енді менің де Отаным» дейтін тұсы бар. Жүректен шық­қан сөз болса, жүрекке неге жет­песін… Ахико мырзаның ғана емес еліміз­дегі өзге диаспора өкіл­де­рінің әрқайсысының елімізге бауыр басып, Қазақстанды өз Отаным деп санауына әр қазақтың жү­р­егіндегі кеңдік пен адамгер­ші­лік­тің үлесі бар деп білеміз. Оны Ахи­ко прототип болған әр тұрғын­ның түсіне­тініне де сеніміміз мол.

---

Итиро КАВАБАТА,
Жапонияның Қазақстандағы елшісі:
– Бүгінгі премьеараға шақырғандарыңызға үлкен рахмет. Сіздерді «Ақтастағы Ахико» атты жаңа спектакльдің тұсаукесерімен құттықтаймын. Бүгінгі қойылым туралы әлі жақсы білмеймін, дегенмен бұл Ахико деген жапонның ғана өмірін көрсетпейді, жалпы қазақ драматургінің қаламынан шыққан адамгершілік рухты көрсетеді деп ойлаймын. Мен қазақ тілін білмеймін, дегенмен тек бүгін ғана емес, бірнеше рет театрға келіп көрген соң, спектакльдің мағынасын түсініп аламын деген ойдамын. Ары қарай Жапония мен Қазақстан мемлекетінің арасындағы қарым-қатынасқа үлес қосамын. Қазақстанға келгеніме жарты жыл болды, осы уақыт аралығында Алматы, Қарағанды, Өскемен сияқты қалаларды аралап, ондағы жапон әскерлері жерленген жерлерге қазақтардың мұқият қарап жүргендеріне таң қалдым және риза болдым. Сол жердегі қазақтардың жақсы ниеті жапон-қазақ арасындағы қарым-қатынастың нығаюына үлес қосып келеді.

Нұрлан ДУЛАТБЕКОВ,
идея авторы,
Қарлаг-ты зерттеуші,
ҚР Парламенті мәжілісінің депутаты:
– Ахико Қазақстанға қайтып келгенде өзі тұрған Ақтас ауылын, маңайдағы көрші-қолаңды сағынғанын, ол үшін Ақтастан артық жер жоқ екенін айтқан еді. Мұнда үлкен мән бар сияқты. Тағдырдың айдауымен біздің дархан далаға қан­шама ұлттар келді, қазақ даласы олардың бар­лығына құшақ жайды. Өз халқымыздың 50 пайызынан айрылып қалсақ та, тілімізді жоғал­та бастасақ та, дархандығымызды жо­­ғалт­қан жоқпыз. Репрессияға ұшыраған 3 миллион халықтың атынан жапонның бір қариясы бүгінгі қойылымға кейіпкер боп отыр. Бұл қазақ елінің үлкен жүрегі мен толеранттығын көрсетеді.

Дулыға АҚМОЛДА,
Ахико рөлін сомдаушы:
– Бас кейіпкердің жапон, орыс, неміс, яки қазақ болғаны маңызды емес, актер ретінде, мен үшін басты мәселе адам тағдыры, қиын жағдайға түскен адамның психологиясы. Мағжан Жұмабаев, Әлихан Бөкейханов, Ахмет Байтұрсынов сынды арыстарымыздың қай-қайсысының да түрмеде көрген қиыншылықтарының Ахико тартқан азабтан еш айырмасы жоқ. Қазақстандағы халықтар достығы – біздің мақтан тұтар қасиетіміздің бірі. Біздің ауылда Қазақстандағы барлық ұлттың өкілдері тұрды десем артық айтқаным емес. Неміс, әзірбайжан, кәріс, түрік, күрд – бүкіл диаспораның өкілдері тұрды. 1990 жылдары еліне көшкен немістердің жылағаны көз алдымда, қайтып келгендері де бар. Жақсы араласқан неміс отбасы қайтыс болған соң әкесін қиып тастап кете алмай: «әкем осында қалып бара жатыр, басына барып тұрыңыздаршы»,– деп жылағаны бар. Сондықтан мұндағы ең басты мәселе – адам тағдыры.

Данагүл ТЕМІРСҰЛТАНОВА,
Ақтамақ рөлін сомдаушы:
 – Театрға жиі келетін көрермен жақсы біледі, менің бұл рөлім бұрынғы рөлдерден өзгеше. Ақтамақ ананың рөлін сомдау шын мәнінде үлкен жауапкершілік. «Ана – Жер Анадағы» –Толғанай, «Ғасырдан да ұзақ күндегі» – Найман ана образдарын көріп өстік. Ақтамақты сол деңгейге жеткізбесек те өмірден өтіп кеткен үлкен апаларымыз жасаған бейнелердің шаңына ілесуге жарап жатсақ, құба-құп.

Бауыржан ҚАПТАҒАЙ,
Сәдуақас Жалмақанов рөлін сомдаушы:
– Ахиконың өміріне қарап отырып, қазақтың мықтылығы мен қуғын-сүргін көріп жүрген кезеңдегі халықтың бейнесін көремін. Біздің елде өмір сүріп жатқан көп ұлт өкілінің барлығы кезінде қуғын-сүргін көріп келген, күштеп көшірілгендердің ұрпағы. Олардың осы елге әбден бауыр басқаны қазақ халқының кеңдігін көрсетеді. Өздері бала-шағасын берер ас пен киер киімге жарыта алмай отырып, басына қиындық түскен әр ұлттың өкіліне бір үзім нанын бөліп берді. Қазақ даласының шапағатын сезінбесе, сайын далаға өз баласындай сіңіп кетпесе Ахико Тецуро Қазақстанға қайтып келмес еді. Пьесадағы бір кейіпкерге қарап көп халықтың тағдырын сезінуге болады.