– Лев Николаевич! Тәңірім-ау, бұл сіз бе едіңіз, – деді станса бас­­тығы ақ сақалы беліне түскен қа­рияны көргенде. Қарттың ая­ғында шаруалар киетін шабата.Үстінде көнелеу орыс кафтаны. Ба­­сында етегі далиған сабан қал­­­пақ. Қолында қайың бұта­ғы­нан шапқан қисық таяқ. Қол­ты­ғын­дағы түйіншекте жолға ала шық­қан тамағы болса керек, ма­та­ның сыртынан түйір-түйір ке­сектер білінеді.

– Жарқыным, мен туралы жан баласына жақ ашпа. Әлемде ұлы­­лар жетеді. Ал сендер бол­саң­­дар бір ғана менен көз алмай­сың­­дар! Тургеневтің сендерді сендіргеніндей, мен еш уақытта да ұлы орыс жазушысы болған емен, – деді қария станса бас­ты­ғының алдындағы орындықтар­дың біріне отырып жатып.

– О, не дегеніңіз, Лев Нико­лае­вич! Сіздің Нобель сый­лы­ғы­нан да бас тартқаныңызды га­зеттер шулай жазды емес пе. Он­дай құрметті жер жүзінде тек ұлы­­лар­­ға ғана көрсетпеуші ме еді, – де­­ді дегбірі шындап қаш­қан стан­са бастығы Владимир Мат­­веевич үстіндегі теміржол­шы киі­мінің өңірін сасқанынан дүр­кін-дүркін сипап…

– Мен ыңыршағы шыққан Ре­­сейден де, оның шіркеуінен де, өзімнің барша байлығым мен от­­басымнан да безіп шық­тым, жар­қыным! Мына жарық дүние­дегі әділетсіздік атаулымен күре­серге дәрменім қал­ма­ған­нан кейін, соңғы сапа­рым­ның аяқ­талуын жол үстінде қар­сы алуды дұрыс санадым, – де­ді жазушы станса бастығы әкеп берген ыс­тық шәйді сорап­тай отырып.

Қария ұзақ сапарынан шындап шаршаған сыңайлы. Сексеннен асқан жанға осыншалық алыс қашықтыққа жаяу аттану оңай емесі белгілі.

Станса бастығы ұлы жазу­шы­­ның мекені мен ол тоқтаған стан­са арасын ойша шама­лап, басын еріксіз шайқады.

– Үш мәрте нөсер жауынның ас­­тында, күн кәдімгідей қаһар­ла­на күркіреп тұрғанда жолда бол­­дым. Үсті-басым малмандай су болды. Бала кезімде дәл осын­­­дай күй кешкем. Сол уа­қыт­­тар есі­ме түсіп, сәбише егіл­дім. Бе­­тім­ді жауын суымен бірге көз жа­сым да жуды. Жер бетімен бауыр­­лай жылжыған қара бұлт­тар­ға қарап тұрып, адам­зат­тың тір­шіліктегі қарызы мен парыздары жайында ойға шомдым, – деді Лев Николаевич жаңа та­ны­­сына көздерін сығырайта қа­­рап…

– Лев Николаевич, сіз Пушкин жайында ол ұлы ақын, бірақ аса са­бырсыз, тағатсыз, алақұ­йын жан депсіз. Бұныңыз не, – деді стан­са бастығы енді батылданып…

– Александр Сергеевич Пуш­кин өз бойындағы дарынын ба­­ғалай білмеді. Қайдағы бі­реу­лер­мен басын ажалға тігіп, атыс­­қа қайта-қайта шықты. Са­быр­сыздық ақыры ақынның ажа­лына себеп болды, – деді Лев Николаевич станса басты­ғы­на еріп, ол ұсынған аядай бөл­медегі темір кереуетке қисая бе­ріп… Сол күннен бастап Ре­сейдің алыс түкпіріндегі осынау теміржол стансасының даңқы шыға бастады.

– Лев Толстой бүкіл дүние-мүл­кінен, тіпті, шіркеуден де бе­зіп, осында келіпті. Орыс хал­қының дана перзентіне мұн­ша­лық не болды екен, – десті көздері ашық оқығандар таң­дайларын қағысып. Жұрт енді жаздың сі­бір­леп атқан шуақты таңдары мен көкжиекті жалқын нұрға шо­мылдыратын ғажайып кеш­терінде оны стансадан онша қа­шық емес өзен бойынан кө­ретін болды. Сексеннің үстіне шық­қан ұлы жазушы станса бас­тығының баласын ертіп, ай­дынға қармақ салатын. Іліккен ұсақ балықтарды ағаш мосыға темір шәугім іліп, сорпа ететін.

– Сіздің  ұлы  адам екеніңіз рас па, қария, – дейтін ойын ба­­ла­­сы көздерін сығырайтып, жер ошақ­тан аспан астына шал­қи кө­­терілген түтінге көздерін сы­ғы­­райта қарап..

– Адамдар   өзі   қатарлылардан пай­ғамбар жасауға құмар, балам. Сен сенбе. Мен  қарапайым ға­на өзекті пендемін. Кітап­та­рым­­да  тек  шындықты ғана жаз­дым. Еңбектенсең, сенің де қо­лыңнан келеді жазушы болу, – ­дейтін Лев Николаевич кіш­кене ұлды басынан сипап.

…Қараңғылық түсе бастаған­да екеуі қайтадан стансаға бет ала­­тын. Темір шәугім ұстаған ба­­ла – алда, қармақтарды қол­ты­­­ғына қысқан қария – артта.Бұл өңірдің жері қыратты-шо­қы­лы. Кейде екі дос ылдиға тү­сіп көрінбей де кететін. Ондайда, бұларды қызықтап тұрған стан­са тұрғындарының дегбі­р­лері қаша қалатын. Өйт­кені, да­лада түз тағылары көп. Қару­сыз бала мен қауқарсыз қартты аяйтын олар…

– Саспаңдар, менің Митям мен Лев Николаевичке қас­қыр­лар тиіспейді. Тек, адамның қас­­қырлары болмаса, – дей­тін стан­са бастығы шын көңіл­мен.

Орыстың  ұлы жазушысы осы тір­лікте, станса үйінің кіш­кене бөлмесінде жаз бойы тұрды да, кү­з­дің аса салқын бір күнінде суық өтіп, төсек тартып жатып қал­ды. Қария содан оңалмай,
82 жасында жарық жалғаннан озды. Өмір сапарын осылайша аяқ­тауды өзі қалап алған ұлы жазу­шы мұндай қадамға адамзат баласының еш уақытта да тү­зелмейтін қорқау тіршілігіне көңіл әбден қалған соң барған екен, – дейді білетіндер.

…Солай болса, солай да шы­ғар! Ұлы жандардың періштелік пайымдары мен сахабалық сыр­ла­рына кім бойлай алған! Ал адам­зат баласына «Соғыс және бейбітшілік», «Қажы-Мұрат», «Крейсер со­натасы» секілді  ондаған ға­жайып туындылар берген қа­лам­гердің ұлы жазушы екені рас болатын.

Смағұл РАХЫМБЕК,
жазушы.