БІР ТАМШЫ КӨЗДІҢ ЖАСЫНДАЙ
Исраил САПАРБАЙ
Ақын-жазушыларды стиліне, мазмұнына, тақырыбына қарай әр түрлі ағымдарға бөліп, теориялық негізде жіктеп жатады. Ғылымға жатпайтын, бірақ одан іргесін аулақтай да алмайтын әдебиет үшін оның маңызы соншалықты терең деп түсінбейміз.
ОШО: «Сенім мен Наным екі басқа нәрсе. Сенім туабітті өзіңнің ішіңде. Ал Наным саған сырттан келеді. Саған келгенге дейін ол да сен сияқты біреудің Сенімі болған. Наным ішке енді дегенше, өз Сеніміңе қауіп төнеді. Нанымға толайымен бой алдыру деген сөз – Сенімге селкеу түсті деген сөз. Олай болмас үшін өз болмысыңды терең қаз, өз негізіңе немкетті қарама. Өзіңді тану мен табудың арқасында өз Сеніміңді сақтап қалудың бірден-бір амалы – осы».
***
«Жауыздық – аяғы аспаннан келген махаббат».
***
«Махаббаттан биік ешнәрсе жоқ, тіпті, дін де!».
***
«Өзіңді өзіңнен алып қашудан артық ерлік, өзіңмен өзің болудан артық еркіндік жоқ!».
***
«Ажалдың еркі өзінде. Келгенімен қоймай, сені ғайыпқа алып кетері хақ. Солай екен, оған қарсы өзің жүр – не жеңерсің, не жеңілерсің…».
***
«Есіңізде болсын, адам атаулының бір баламасы – Еркіндік!».
***
«Шығыс жұрты бүгінде махаббаттан жұрдай, тек оның емеуріні – медитация болмаса…».
***
«Сіздегі үрейдің (қорқыныш) тоқсан пайызы – елес, қалған он пайызы ғана шындық».
***
«Адамдар шынайы музыканың тылсым ғаламатынан, құдіретті поэзияның ғажайып қуат-күшінен кәдімгідей-ақ қаймығады, қорқады. Бір-бірімен ымдасып-жымдасып кетуден де қашқақтайды. Олардың махаббат, сүйіспеншілік хақындағы хикаялары да «ұр да қаштың» аржақ-бержағы».
***
«Ерлі-зайыпты екеу сотқа жүгініпті:
– Мен мына доңызбен бұдан әрі тұра алмаймын! – депті әйелі әрі шағынып, әрі шабынып.
– Мына қайралған пышақтай қатын әбден қанымды ішіп, сілемді қатырды, құтқарыңыз! – депті күйеуі азар да безер кейіппен.
Сот: – бала-шағаларыңыз нешеу?
Әйелі: – үшеу.
Сот: – бірер жыл ажыраспай тұра тұрсаңыздар қайтеді, бәлкім, дүниеге бір сәби келіп… ажырасқан күнде де екеу-екеуден бөліп алып дегендей…
Күйеуі: – Атай көрмеңіз! Бұл ма, бұл егіз табудан тайынбайды! Онда қайтпекпін?
Әйелі: – Фу, сөзін қарай гөр! Сендей мәнжубасқа сенсем, маған анау үш бала да бұйырмаған болар еді!..».
***
«…Күн батысқа иек артты… Оған (Винсент Ван Гог) керегі де осы еді – қас-қағым сәтті қаламына түсіріп үлгерді. Үлгерді де ең соңғы хатында былай деп жазды: «Менің жұмысым осымен бітті. Бұл өмірді түгелімен ақтардым да атқардым. Енді мен бармын!..».
***
«Жас жігіт әл үстінде жатыр. Дәм-тұзының таусылғанына күмәні қалмаған жақындары жерлеу қамына ыңғайлана бергені сол еді, жатқан адамға жан бітті.
– Ана жаққа барып қайттың ғой, не көрдің, не білдің, айтшы? – десті айналасындағылар оны қаумалай түсіп, – сен өліп қалдың емес пе?
– Өліп қалдың? Жоқ, өлгем жоқ, тірімін! Өйткені, мен бәрін сезіп жаттым: ішек-қарнымның шұрылдағынын да, қол-аяғымның суығанын да…
– Сонда қалай, бұл екеуі болмаса өзіңнің тірі екеніңді сезінбейтін бе едің?
– Пәлі, сендер де айтасыңдар-ау, егер мен Жұмаққа кірсем – қарным ашатын ба еді, Тозақ отына тап болсам – аяқ-қолым жаурайтын ба еді?!».
***
«Белгілісі – сенің ақыл-ойың, сана-сезімің. Белгісізі – Жаратқан Ие. Есіңде болсын, Белгісіз ешуақытта Белгілінің аясына сыймайды».
***
«Ана құрсағында тоғыз ай жатқан бала, өзінің құйттайлығына қарамастан, тоқсандағы адамның жүріп өткен жолынан да ұзақ ғұмыр кешеді. Тоғыз айдың ішінде Ол жоқтан барға айналады. Тоғыз айдың ішінде Ол өну мен өсудің сан қилы сапарын басынан кешіреді. Тоғыз айдың ішінде Ол нешеме қатпар-қабат қауіп пен қатердің асты-үстінен өтеді… Тоғыз айдың ішінде Ол жан мен тәнін жетілдіру арқылы жарық дүние есігін ашуға талпынады. Сол баланың сондағы көргені мен көрмегін біз білмейміз, Алла біледі!».
***
«Ұйықтар алдында көзіңді жұм да өзіңе үңіл. Өзіне ене білген адам өзін көре де біледі. Өзіңді көру алдымен қорқыныш әкелуі мүмкін. Себебі айқын. Ол – тұңғиық.
Ол – түпсіз шыңырау. Тұңғиыққа ену оңай да, шыңыраудан шығу қиын. Оқасы жоқ, бірер аптадан соң бұған да үйренесің. Үйренгеніңнің белгісі – үрейден арылып, кеудеңді қуаныш керней бастайды. Ол – өзіңді-өзің танудың алғашқы нышаны. Бұл сенің алғашқы жеңісің. Жемісін көретін кез де алыс емес…».
***
«Біз алғашқыдағы лашық, күркеден бастап бүгінге дейін қаншама әсем үй, әйдік баспаналар салып жатырмыз… Бірақ сенесіз бе, соның бәрі-бәрісі де ана құрсағындай жайлы емес!».
***
«Біз көп сөздің байыбына бара бермейміз. Мәселен, «бала туды» немесе «дүние жарығын көрді» дейміз. Шын мәнінде солай ма? Құтты ұяңыздан сізді біреу әй-шәй жоқ далаға қуып шықса, қайтер едіңіз? Басқаны қайдам, бала үшін құрсақтан босану да соның кері. Әрі-беріден соң ол өліммен тең. Туғанынан бастап өлгеніне дейінгі аралық… қандай қиын да азапты өмір десеңізші?.. Әуелі ана құрсағынан аласталады, ең соңынан… жалған да жарық дүниеден!.. Құдай басқа салмасын!».
***
«Жалғаншы адамның жады адал адамға қарағанда әлдеқайда жетілген. Өтірікшіге болмаса, оған оның қажеті де шамалы».
***
«Ақиқат – некесіз. Оның панасы да, бала-шағасы да жоқ. Үйленді дегенше ол ақиқат болудан қалады. Жалғандыққа негізделген жарық дүниеде панасыздар мен жетімдердің азаю орнына көбеюі осыдан».
***
«Қорықпайтын адамнан қорық, ол сенің кемшілігің емес, бәлкім, артықшылығың шығар…».
***
«Екінің бірін таңда: не Аллаға сен, не алданышты місе тұт. Бірақ таңдау еркімде екен деп есіңнен танып, түсіңнен жаңылып жүрме».
***
«Құдайдан пенде нені сұрауы керек? Бәрін бе? Қанағат қайда? Оның бергені, сенің көргенің аз ба?! Алғанын алғыстай білген адам бергенін де еселей алады. Алланың рахымы мен пенденің рахметінен артық жарасым кемде-кем».
Қайыршы
Қайыршының да өз мемлекеті бар. Мемлекетінің шекарасы бар. Ол мемлекетте кілең байлар тұрады. Тек Қайыршы ғана кедей. Бір мемлекетке бір қайыршы жетеді, екінші қайыршының болмағы қажетсіз. Бір мемлекетте бір-ақ патшаның болатыны сияқты. Патшаны қайдам, Қайыршы қанағатшыл. Өйткені, айналасындағы адамдардың бәрі бай. Жайылған алақанға бірі болмаса бірі тиын-тебен тастап кетеді. Ал патшаның патшалығындағы адамдар ала-құла. Бірі сараң, бірі һарам, бірі жомарт, бірі нәмәрт дегендей…
Қайыршы өз «мемлекетін» көлденең көк аттыдан қызғыштай қорғайды. Жалғыз өзі. Ал патша алдымен өзін қорғайды, дұрысы қорғатады. Қайыршы халыққа қазынам деп қарайды, ал патша қарашым деп қарайды…
***
Жібекті түте алмаған жүн етеді,
Әйелді күте алмаған күң етеді.
***
Алласы жадында жүрген адам жалғыз да емес, жапагер де емес!
***
Елдік пен есендіктің арқасы емес пе – Еуропа елі бүгінде шекарасыз, шекісусіз әп-әдемі өмір сүріп жатыр. Ал біз ше? Егемендік алған күннің ертесіне етек-жеңімізді қазымыр қатынша қымтанып, шекараны таспен бекітіп алдық. Өркениетіміздің өзгеге көрсеткен бір «өнегесі» осы.
***
Чеховтың «Үлкен Володя мен кіші Володя» әңгімесінде Софья Львовна Тәңірге былайынша тән береді: «Алла барда өлімнің ерте ме, кеш пе бір келері хақ. Олай болса, кеудеңдегі шыбын жаныңның да жай-күйін ойлау керек шығар. Сонда қалай, монастырьға барудан өзге жол жоқ па? Ал оған бару дегеніңіз – өмірден ерте баз кешу емес пе?..».
Еріксіз ойға қаласың. Алла барда өмір бар, өмір барда өлім бар. Адамға берілген енші – екеуінің арасы. Аз ба, көп пе? Мұны қазақ «қамшының сабындай» немесе «бес күндік жалған» дейді. Бұған «өлшемді өмірді» қосыңыз. Сонда біздің «жарық дүние», «тіршілік» деп ырғап-жырғап жүргеніміз екі мемлекеттің арасындағы «Бейтарап жердей-ақ» екен ғой?.. Осыны біле тұра өмірбақи өлмейтіндей болатынымыз неліктен? О дүние мен бұ дүниенің арасы алты айшылық жол болса бір сәрі-ау!.. Арып-ашатын, азып-тозатын, қаталап шөлдейтін… Демек, біз Жанның емес, Тәннің қамын ғана ойлайтын бейшара-бейбақ болып шыққанымыз ғой? Ал Софья қыз Тәнді ауызына алмайды, бүгін болмаса ертең өзін Алла ауылына алып ұшатын ғазиз Жанның жай-күйіне алаңдайды. Онсыз да қас-қағымдай және бір-ақ рет берілетін жарық дүниесін қас-қабағынан басқа жағын тұмшалаған монастырьға қалай қисын қыз бала?!
Аз болсын, көп болсын, біздің «саналы ғұмыр» деп жүргеніміз осы шығар, бәлкім!..
***
Цицерон: «Өзіңе дейінгі дүниеден бейхабар болсаң, өмір бойы нәресте қалпыңда өтесің».
***
Табынба мінген тағыңа,
Сақыға сардар саймын деп.
Халықтан асқан қазына,
Адамнан асқан байлық жоқ.
Антитеза
Өсемін десең,
Билікке
Өздігіңнен килікпе.
Өшемін десең,
Билікке
Өле-өлгенше илікпе!
***
Тіл тамыры тілекте,
Діл тәңірі жүректе.
***
Ала да анасынан туылады,
Құла да енесінен суынады.
Тұма да тұнығынан лайланып,
Күнә да Жұмасында жуылады.
Жорға да жүрісінен жаңылады,
Қарға да қағын тастап қағынады.
Ханның да қаперінде Хақ талабы,
Батыр да бәйбішеге бағынады…