ТАНЫС-БЕЙТАНЫС – «ШИЕ БАҒЫ»
Қалибек Қуанышбаев атындағы қазақ мемлекеттік академиялық музыкалық драма театрында кесек дүние – «Шие бағы» атты комедияны әйгілі режиссер Сергей Потапов «Шие» атауымен сахналады. Бақ – қос мағыналы ұғым. Танымдық көкжиекті кеңейте беруге жаралған үлкен өнерде шекара жоқ.
Қаллеки театрының директоры Айболат Сексенбаев Қазанда өткен халықаралық театр фестивалінде Якутияның еңбек сіңірген қайраткері, Саха театрының бас режиссері, «Алтын маска» Ұлттық театр сыйлығының лауреаты Сергей Потаповтың кәсіби шеберлігіне ерекше тәнті болып, Елордаға шақырды. Қаллеки театрының көркемдік жетекшісі, белгілі кино және театр режиссері Талғат Теменов Сергей Потаповтың «Шие бағын» сахналау тәсіліне театр үшін айқын белес ретінде оң баға берді. Өзгеше тынысты жаңа қойылым туралы пікірлер сан алуан болуы соның айғағы. Кей сыншы Чехов кейіпкерлерін қазақыландыруға, киім киісі мен есімдерін өзгертуге наразылық танытуы орынды шығар-ақ. Көзге ұрған бірен-саран ұсақ-түйек кемшілік бұл спектакльдің түп маңызын, евразиялық рухын, сахналық құнын еш түсіре алмаса керек.
Спектакльдің ақпараттық әріптесі «ЭПЛ Даймонд» халықаралық компаниясы. Шие ханым тағынған ақ алтын, жаһұттан жасалған ұлттық өрнектегі көркем сырға, алқасын қазақ театрына сыйға тартып, спонсорлық жасаған «ЭПЛ.Якут бриллианттары» фирмасының өкілі Валентина Слепцова.
Драматургияда бір дәуір жүгін мифтік Атлант тәрізді дара арқалаған Антон Павлович Чехов (1860-1904) өзегін өртеген ащы өксік-наласын, қос ғасыр тоғысындағы құса-уытты сезінуден, қоғамдық дағдарыстан туған күйігін, елдік уайымын оталуға үкім етілген кие – Шие бағы аллегориясы арқылы тұспалдап берді. Бұл жылы қазақ даласын күңірентіп Абай хакім өмірден озды. «Халқым надан болған соң, / Қайда барып оңайын?» – деп шерленер Абайдың құсасын орыс халқының асылтекті ұлы Чехов санасы сансыраған, қырсыздық жынша иектеп, қара орманымен қоса өмір сүруге қуат-күшін жоғалтып, басар тау, барар жері қалмаған бір отбасының шырғалаңы арқылы бейнелейді. Жер мәселесінің қай заман болсын өзектілігі өнердегі «Шие бағын» солдырмайды.
Сергей Потапов сахнада бейнелеуге күрделі, Чеховқа тән стильдік ерекшелікті – «су астындағы ағыс» тәсілін, мәтін астарын, болмашы детальдар арқылы тұңғиық мағынаны ашуға бейім драматургтік тегеурінді, негізгі сарынды гротеск арқылы көрсете алды.
Спектакль Қаллеки театры артистерінің табиғи дарынын бөгде қырынан жарқырата ашуымен қайран қалдырды. Артист қауымы бұрынғы үйренген, классикалық дәстүрлі арнадан шығып, беймағлұм асулар биігін именбей игере алғаны айдан анық. Ғадетте бір театрда саусақпен санарлық үш-төрт талантты актер болса жетеді деген ескірген, көң болған көзқарасты Сергей Потапов Авгийдің атқорасы сияқты бұзып-жарып өткендей әсер етті. Бір театрға жарық төгер шоқжұлдыз – көп талант әсте көптік етпейді.
«Шие бағы» комедия аталғанымен, танымы трагикомедиялық пьесада Чеховқа мейлінше тән ерекшелік – жағымды, жағымсыз образ, оң-теріс кейіпкердің болмысы ақ пен қарадай қос жарылып, жігі ашылып тұрмайды. Адамның жан дүниесін терең білуден туған жазушылық қасиет. Сахнадан бұл ерекшелік айқын білінгені дау тудырмайды.
Шығармашылық топта кәсіби мамандар жұмыла жұмыс істеді. Киім үлгісінің суретшісі ҚР еңбек сіңірген өнер қайраткері Ханым Айдаш, қоюшы суретшісі Берік Бурбаев, дыбыс режиссері Гүлнафис Аминова.
Бақ иесі Раневская-Шие ханым рөлі «Золотой витязь» VI Славян өнері фестивалінің алтын дипломы иегері, жас актриса (Мәскеу, 2015) Ақмарал Танабаеваға, оның қызы Аня-Алма образы Жұлдыз Ысқақоваға бұйырды. Көрермен көңілінде күдік қалар немесе көңілі толмас ойыннан жас болса да ада екенін Ақмарал мен Жұлдыз ғана емес, имение иесінің асырап алған қызы Варя-Бану рөліндегі Айшолпан Ибраева және күтуші қыз Дуняша-Дария рөліндегі Алтынгүл Серкебаева шынайы ойынымен танытты. Шарлотта-Айман Аймағамбет эпизодтық рөл болса да, драматург суреттеген бикелерге ұқсас қалпымен көрермен жадында қалары сөзсіз.
ҚР еңбек сіңірген қайраткерлері – Кеңес Нұрланов (Фирс-Шал) пен Қуандық Қыстықбаев (Гаев-Ғайып), «Дарын» мемлекеттік жастар сыйлығының лауреаты Сырым Қашқабаев (Епиходов-Ескен) кез келген өз қолтаңбасы бар режиссердің талабынан шыға білетін кәсіби шеберлер тобынан. Сырымның жаңа амплуасы таң қалдырды, бұрын кесек, текті кейіпкерлерді ойнауға машықтанған жас актер не ол емес, не бұл емес, дәдек кісінің кескінін лайықты алып шықты. Лопухин-Балташ рөлінде ҚР еңбек сіңірген артисі Нүркен Өтеуілов, спектакльдің Абайдың «ызалы күлкі» дейтұғын шамада шыққанына ат-салысқан, қилы рөлдерді еркін алып шыға беруге төселген дарын. Жас актерлер Дастан Әлімов Трофимов-Пәтөнай, Шахмұрат Ордабаев Яша-Жарас бейнесін шебер сахналады, екеуіне түскен жүк оңай болған жоқ. Қос актердің комедиялық талантын ресейлік режиссер мейлінше пайдалана білгені сезілді.
Айгүл КЕМЕЛБАЕВА,
жазушы.