Өнері ұлт­тық шеңберден асып, жалпыадамзат­тық өркениетке құлаш ұратын сахна суреткерлерінің қатары қашан да сирек. Кешегі өткен Шәкен, Нұрмұхан, Әзірбайжан солардың санатынан. Өзгермелі әлемде ғаламдық деңгейде ой қозғау, адамдықтың туын көкке асқақтатып өнер тудыру – санау­лылардың пешенесіне біткен бақ екені талас тудырмайтын аксиома. Шығармашылық заңы – көркемдік шындық десек, сол көркемдік шындықтың өзі заманына қарай құбылып тұратыны да бесенеден белгілі. «Өз заманының жылнамашысы» саналатын болмысы бөлек сахна саңлақтары жасаған есіл еңбектің арқасында театр өнері әлі де халықтың игі­лігіне асып келеді. Тоқтаусыз жаңару үдерісі театр өнерінің артықшылығын айғақтайды.
Заманауи бекзат өнердің өлшемі өзгеше бір тұлғасы, Астана қаласының Қалибек Қуанышбаев атындағы Ұлт­тық музыкалық драма театрының көркемдік жетекшісі, көрнекті театр режиссері, Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері, Тәуелсіз Тарлан сыйлығының, халық­аралық ТҮРКСОЙ ұйымының түркі әлемінің театр кеңістігіне қосқан үлесі үшін «ANADOLU» сыйлығының, Кәсіби «Еңлікгүл» және «Сахнагер» ұлт­тық сыйлығының лауреаты, Халықаралық және республикалық театр фестивальдерінің бірнеше дүркін жеңімпазы, Маңғыстау облысының Құрмет­ті азаматы Гүлсина Мирғалиева деп танимыз. Өнер қайраткерінің бірегей өнер жолы, туған еліне арнаған мәдени-рухани қызметі өскелең ұрпаққа үлгі десек, артық айтпаймыз. Бүгінде ол қазақ театр режиссурасының көшін бастап, оның дамуына сүбелі үлес қосып отыр.
Өзінің болмысындағы табиғи талантын жастайынан таныта білген Гүлсина суреткерлік тұғырына ерте шықты. Ол сонау 2000 жылы алғашқы дипломдық жұмысы Николай Гогольдің «Ревизорымен» Кереку өңірінде өткен VIII Республикалық театр фестивалінде топ жарып, өзінің режиссерлік тосын шешімдерімен, көркемдік сезім-түйсігімен талғампаз өнер мамандарын да, көрерменін де таңғалдырғаны есімізде. Сол күндерден бері өзі бағындырған шығармашылық бигінен аласармай, ширек ғасыр бойы көркем өнер жолында жағасы жығылмай алда келеді.
Айтқанға жеңіл көрінетін жиырма бес жыл туған ұлтының рухани әлеуетін нығайтып, төл мәдениетінің көсегесінің көгеруіне еңбек еткен адам үшін аз уақыт болмаса керек-ті. Қазақтың қайсар қызы, өнердің өз адамы – Гүлсина Мирғалиева қазақ театр өнерінің тарихында Ғайни Хайруллина мен Салима Тасеменовадан кейінгі заты әйел режиссерлердің бірі ғана емес, жаңа ХХІ мыңжылдықтың басында сахна режиссурасына көркемдік сілікініс әкелген өнерпаз. Гүлсинаның суреткерлік пайым-парасатынан, төлтумалық қолтаңбасынан, адамдық болмысынан ақпарат-ой тарату әсте артықтық етпес.
Еліміз тәуелсіздігін алған алғашқы жылдары іргелес жатқан Ресейдің Самара обылысына қарасты, Үлкен Черников ауданының Кошкин ауылынан шыққан Гүлсина Бақытжанқызы арманын арқалап Қазақстанға келеді. Оралдағы Мәдениет институтына оқуға қабылданады. Ал 1995 жылы Алматыдағы Темірбек Жүргенов атындағы Мемлекет­тік театр және кино институтының «драма режиссурасы» бөлімінің студенті атанып, Қазақстанның халық артисі, педагог-профессор Маман Байсеркеұлының шеберханасында білімін ұштайды. Энциклопедиялық эрудиция­ның иесі Маман аға шығармашылыққа келгенде өзіне де, шәкірт­теріне де ояр талабы жоғары еді. Ұстанымы мықты ұстаз режиссерден Гүлсина кәсібіне деген адалдықты ғана емес, «адам жанының рухани өмірін көрсетудегі» сахналық шынайылық пен адамгершілікті жырлау­ды үйреніп, тірлігіне бойтұмар еткен. Шығармашылықтың жаңа формаларына, ізденістің қалыпқа сыймайтын құдіретіне құлаш сермеген суреткердің өнердегі кредосына ұлағат­ты ұстазынан алған терең тәлімі өзек болып тартылды.
Ұлт­тық режиссурадағы шығармашылығын Г.Мирғалиева Семей, Көкшетау театрларынан бастайды. Бірақ оның төлтума режиссерлік қолтаңбасы өзі жиырма жыл еңбек еткен Маңғыстау облыстық Нұрмұхан Жантөрин атындағы Музыкалық-драма театрында сахналаған спектакльдерінде қалыптасты. Осы рет­те Көкшетау қаласындағы Шахмет Құсайынов атындағы Музыкалық-драма театрында бас режиссерлік қызмет етіп жүрген Гүлсинаны ат­тай қалап, Маңғыстауға алдырған қазақ өнерінің жанашыр ағасы Нұрнияз Мұхановтың көрегенділігіне дән ризамыз.
Санамалап отырсақ, жүздің ар жақ, бер жағында спектакль түзген режиссердің қиялынан туған үздік туындылары республикамызда тарыдай шашылып жатқан өнер ұжымдарының репертуарынан ойып орнын алыпты. Жаңалыққа жаны құштар Г.Мирғалиева өзгеше ойлауға бейім, тың сахналық форманы табуға шебер-ақ. Бажайлай қарасақ, қазіргі таңдағы «постдрамалық театр» деп айдар таққан сахна өнерінің жаңа бағытына алғаш аяқ салғандардың бірі Гүлсина екен. Постдрамалық қойылымдарға тән драмалық негізден алшақтау, еркін интерпретация, ситуацияны ойнату т.б. сынды әдіс-тәсілдерді ол өзінің ертеректегі қойылымдарынан бастап кеткенін байқау қиын емес. Алғашқы мазмұнды ізденіс Шахмет Құсайынов атындағы театрда қойған «Конвейер» комедиясынан анық байқалды. Адам бойындағы жағымсыз қасиет­терді сын жебесімен түйреген туынды актерлердің сахнада өмір сүруінің стилистикалық жаңа тәсілімен, режиссерлік ойдың ірілігімен көз тартқандықтан театрлық құбылысқа айналды. Сондай қойылымының бірі – хәкім Абайдың отыз сегізінші қара сөзіне негізделген «38 немесе Қарақұрт» туындысы.
Тәуекелдің жел қайығына мінген зерек режиссер тосын шешім, жаңа форма іздеуін әсте тоқтатқан жоқ. 2012 жылы «Зілзала» драмасын жарыққа шығарды. Мұнда М.Әуезовтің «Қаралы сұлуы» мен С.Цвейктің «Амок» новелласын будандастырып, көрерменді жаңаша көркемдік шындық дүниесіне бойлат­ты. Спектакльге арқау болған негізгі тақырып – әйел тағдыры. Драма арқылы режиссер қай заманда, қай ұлт­та болмасын әйел – әлемнің кіндігі, ол ұрпақ жалғастырудың негізгі материясы ғана емес, сонымен қатар жекетұлға ретінде сезіне алатын, ойлана-толғана білетін жаратушының сыйы деген пайымын жеткізеді. Жасыратыны жоқ, Гүлсинаға дейін төл сахнамызда әйел бейнесі ұлт­тық мінезге бай, қазақы менталитет шеңберінде сурет­телетін. Ал ол әйел келбетіне тән барлық психологиялық сезімдерді: нәзік тебіренісін, мөлдір тұнығын, жан дүниесінің алапат буырқаныстарын, құлдырауы мен қарсы тұруын, бойкүйездігін айқын, ашық көрсетіп, қазақ театрындағы әйел бейнесін шешуге тың көзқарасты әкелді.
Үш жүз алпыс екі әулиенің мекені Маңғыстаудағы тусырап жатқан тың жерге, театрмен таныстығы аз болса да жаңа өнерге жаны құштар елге келіп, шығармашылық ұжымды ұйыстыру жас маманға жауапкершілік қана арқалатып қоймай, сондай-ақ өмірінің маңызды кезеңіне айналды. Бойындағы бар күш-жігерін сарқа жұмсап, өрімдей жас ұжымның аяғынан тік тұруына аянбай еңбек ет­ті. Шығармашылық труппаны сауат­ты жасақтап, репертуар саясатын оңтайлы түзді, актерлеріне мейірбан қамқоршы ретінде адастырмас бағдаршамына айналды. Өзі де өсті, театрын да өсірді, екеуімен бірге облыс тұрғындарының мәдени-көркем талғамы да қалыптасты. Өзімен қатарласа театрда өнер жолын бастаған Гюль Зиятова, Медғат Өмірәлиев, Рамазан Ақтаев, Майра Бақбердиева, Анар Бейсенбина, Айдос Тастаев, Еркебұлан Бекен т.б. сахна санаткерлерімен бір мүддеге еңбек жасап, олардың шеберліктерін шыңдауына, талант­тарының танылуына ықпал ет­ті.
«Мен қайда болсам, жер кіндігі сонда» деген өмірлік ұранды берік ұстанатын режиссер небәрі бірер жылдың ішінде Ақтау қаласын театрлық орталыққа айналдырды. Бейнетқор режиссер Жантөрин театрын алыс-жақын шетелдерге гастроль­дік сапарларға апарды, халықаралық және республикалық деңгейдегі өнер додаларына қатыстырды. Олардан ұжымның қоржыны бос қайтпайтын, үздіктер қатарынан көрініп, сан алуан аталымдағы жүлдені жеңіп алғанына көпшілік куә. Театр Астана мен Алматы қалаларында есептік гастрольдерін өткізіп, рухани-азамат­тық ортаның, талғампаз елордалық көрерменнің жоғары бағасын алып, абыройлары асқақтағанын білеміз.
Көркемдік жетекші ретінде Гүлсина Бақытжанқызы Жантөрин театрының дамуына орасан зор үлес қосты. «Өзім білемінге» салмай, театрда әртүрлі режиссерлердің жайлы жұмыс жасауына ықпал ет­ті. Сергей Потапов, Дина Жұмабай, Фархад Молдағали т.б. сынды заманауи режиссерлерді шақыртып, ұжымның жаңа белеске көтерілуіне, актерлердің жаңаша қырынан танылуына жол ашты. Жантөрин театрының репертуарына енген елуден астам спектакльдің ішінде театрдың кезеңдік жеңісі саналатын Т.Әліпбайдың «Томирис» (2003), А.Құнанбайұлының «38 немесе Қарақұрт» (2004), М.Баджиевтің «Іздедім сені» (2006), С.Құдайбергенов «Перзентхана» (2009), Ғ.Мүсіреповтің «Қозы Көрпеш – Баян сұлу» (2012), А.Камюдің «Калигула» (2014), Ә.Кекілбайұлының «Абылай хан» (2015) және «Күй» (2019), Шекспирдің «Гамлет» (2016), Н.Сауданбекұлының «Әлиханның аманаты» (2017), А.П.Чеховтың «Шағала» (2024) туындыларын бөле-жара айтуға тұрарлық. Олардың әрқайсысында Гүлсина Бақытжанқызының ерек жүрек дүрсілі, тереңнен толғайтын философиялық дүниетанымы, адам тағдырына бей-жай қарамайтын сезімтал суреткерлік па­йым-түсінігі сайрап жатыр.
Режиссердің жалпыадамзат­тық құндылықтардан тамыр тартқан эстетикалық-төлтумалық лабораториясының өрістеу үдерісінің бір белесі – Астана қаласының ұлт­тық музыкалық-драма театрына көркемдік жетекші ретінде тағайындалуы дейміз. «Сен тұр, мен ата­йын» дейтін майталман сахна шеберлерінің тұғыры Қалибек Қуанышбаев атындағы өнер ұжымының көркемдік бағытынан жаңылмай жеңістерге апаратын жолдарды бірлесе іздейтін креативті көшбасшыға жолыққаны қуантады. Көркемдік-суреткерлік, менеджмент­тік-басқарушылық мансаптарды атқаруда мол тәжірибе жинақтаған режиссердің аталмыш өнер ордасының шығармашылық өмірін одан әрі кемелдендіретініне еш күмән жоқ. Осы сахнадағы М.Әуезовтің «Қарагөз» және Т.Әбдіктің «Парасат майданы» қойылымдары өзіндік даралықтарымен ерекшеленеді. Бұл екі қойылым Г.Мирғалиеваның шығармашылық ізденісінің жаңа қарымын таныт­ты.
«Парасат майданы» драмасы – Гүлсинаның өмірлік көзқарастарының тереңдеп, рухани-көркемдік кемелдігінің өскенін айғақтаған дүние. Заманауи әдеби үдерісте өзіндік айтар ойы бар Төлен ағамыздың «Парасат майданы» және «Оң қол» шығармаларын байланыстырып, бүгінгі қоғамның әлеумет­тік, рухани өткір мәселелерін ашып, бұрындары өнерде көп көріне бермеген жаңа тақырып – адам жанының экологиясына көңілімізді аударады. Оған қоса, заманауи театрлық тілді, таптаурындықтан ада, қатып-семген қасаң қағидалардың шеңберінен асқан жаңа режиссерлік тәсілдерді емін-еркін қолданып, жасамысқа да, жасқа да түсінікті етіп сахналап, көрерменге рухани ой салатын спектакльге айналдырды. Әрине, режиссер жетістігінің астарында қашан да актерлік құрамның жанкешті еңбегі тұратыны мәлім. Сондықтан Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері, көрнекті театр актері Нұркен Өтеуіл сомдаған Бейтаныс бейнесінің көркемдік биігі – сахналық шеберліктің шыңы болғанын жасыра алмаспыз. Бұл – енді, бөлек әңгіменің арқауы.
Өнердің қос бұрымындай өрілген
театр мен кинода қатар ізін салған Гүлсина Бақытжанқызы 2013 жылы «Кәусар» ат­ты көркем фильм түсірді. Фильмнің әлемдік тұсаукесері Оңтүстік Кореяның Пусан қаласында өт­ті. Сол жылы ресейлік кинорежиссер Б.Худойназаровтың «Теңізді күту» фильміне түсуі оның жаңа тәжірибе жинақтаудағы кезекті қадамы еді. Үздіксіз ізденісте жүретін Г.Мирғалиеваның Қазақ ұлт­тық өнер университетінде режиссерлік курс алуын заңдылық деп қабылдарымыз қақ. Шығармашылықтың бірқатар саласында еңбектеніп көрген режиссердің жинап-терген өмірлік сабақтары педагогикалық жолында басшылыққа алар қайнар көз болары анық.
Саналы ғұмырын қасиет­ті өнерге арнаған Гүлсина Мирғалиеваның қазақ өнерінде алар асулары аз емес. Өзіне дейін­гі театр режиссурасының үздік үлгілерін бойына сіңіре отырып, ешкімге ұқсамайтын төлтума қолтаңбасын айғақтай алған суреткердің толассыз ізденістері, кәсібіне деген адалдығы кейінгі толқын жас режиссерлерге із ашар болары талас тудырмайды. Дәйім өнер көгінен жарқырап, самғау биігінен аласармасын дейміз.

Меруерт ЖАҚСЫЛЫҚОВА,
театртанушы,
өнертану кандидаты, профессор