Әуелде адамдардың ойлануды үйренуіне мифология ерекше әсер еткенін қазір екінің бірі біледі. Одан ке­йін өнер көкжиегінен романтизм айқын көріне бастады. Бұл ағым адамдардың сезімі мен ақылының арасында алтын көпір болғаны тағы рас. Дей тұра, уақыт өте келе адамдарды ойлауға үйрететін жаңа бағыт керек болды. Жеке тұлғалар енді реализмді ойлап тапты. Соның нәтижесінде, адамзат нақты ойлауды қалыптастырды. Алайда келе-келе реализм­нің өзі нақты ойлайтын адамды селк еткізуі қиын жағдайға тап болдық. Дәл осы кез­де абстракционизм сахнаға шықты. Осылайша, бірден қабылдана қоймайтын өнер адамның өзіндік ой қорытуына жол ашты. Бейнелеу өнерінде алғаш пайда болған бұл ағымның бір саласы – сюрреализм.

Сюрреализм дегенде, бейнелеу өнерінің ішінде живописьтің жөні бөлек, әлбет­те. Айтары жоқ, ол басқа салаларға қарағанда адамды энергетикалық ырғаққа бөлейтінімен де алға озып тұр. Кескіндеменің бойындағы осынау ғажап аураны жанына жақындату үшін адам салған бет­тен бойындағы барлық рефлексті оята алатынында таңғажайып күш жатқанын іштей сезінбеу мүмкін емес. Сол күш адамның өзін дүлей динамикаға түсіреді. Парасатын парақтап, ойлауға жетелейді. Жүректі дір еткізіп, сезімін оятады.
Қазақ бейнелеу өнеріне бірінші болып еуропалық сюрреализм ағымын сіңірген, сөйтіп, сурет өнерінде революциялық жаңалық жасаған монументалист-суретші Бексейіт Түлкиевтің шығармашылығына саяхат жасағанда осындай ойлардың келетіні тегін емес. Жетпісінші жылдардың аяғы мен сексенінші жылдардың басында қазақ кескіндемесіне атойлап келген оның кез келген картинасынан көңілге қона кететін тың ізденіс пен су жаңа стильді өнерсүйер қауым байқаудай-ақ байқады. Мәдениет пен өнердің ордасына айналған Алматыда сол жылдары жиі ұйымдастырылатын сурет көрмелерінде Бексейіт­тің барлық параметрлер бойынша келісті картиналарын көргенде, қазақ бейнелеу өнеріне жаңа лептің келгеніне көзіміз жете түсті. Бексейіт­тің көптеген туындыларында буырқанған бояудың жарқын әсерлерінің тұтас палитрасы тосын да, тың көрінуімен көкірегімізде жат­талып қалды. Жаңа ағымның бастауында тұрған Бексейіт­тің қайталанбас қолтаңбасы мен өзіндік дара стилі сауат­ты құрастырылған композиция мен адам жанының толғанысын өзгеше сурет­тей білгенінен бірден жылы ұшырады. Хас шебердің қылқаламына ғана тән өзіндік мәнермен берілген сезім мен сырға толы сол туындылардың бітімі бөлек болатын. Олай болса, биыл жетпіс жылдығы аталып өтетін суреткердің шығармаларына шолу жасау – біз үшін үлкен уәзипа.
Шынында да, ХХ ғасырдың соңғы ширегінде Бексейіт Түлкиевпен қатар бой көтерген Мағауия Аманжолов, Ерболат Төлепбаев туындыларының алдында тапжылмай ұзақ тұратын кез әлі де естен кетпейді. Бұл үшеуі Николай Хлудов – Әбілхан Қастеев дәуірі мен алпысыншы жылдардағы «қатал стиль» өкілдерінен ке­йін инерциямен келе жатқан қазақ кескіндеме өнеріне жаңалық әкелгені былай тұрсын, арт-төңкеріс жасағаны айдан анық. Әсіресе Мәскеудегі атақты Строганов атындағы Жоғары көркемсурет-кәсіпшілік училищесін бітіріп келген бірінші қазақ Бексейіт­тің болмысы басқалардан оқ бойы озық көрінетін. Терең білімі, тағылымды тәжірибесімен қатар, қылқалам ие­сінің жан тебіренісі мен көркем әлемі де оның туындыларында тақтайдай тегіс жол сияқты сайрап жат­ты. Картина жазудағы кәсіби шеберлігін былай қойғанда, суретші көңіл күйдің кейбір көріністерін ғаламат бір әуездікпен әсем үйлестіретіні бұрын-соңды біз көрмеген жанды композицияларынан менмұндалап тұратын.
Өткен ғасырдың сексенінші жылдары суретшінің көңіл түкпірінде жасырынған тіл жеткізе алмас көркем ой мен ұшқыр қиялды қылқалам ұшына сыйдырудағы Бексейіт­тің сырбаз суверенитеті қазақ бейнелеу өнерінің есігінен де сюрреализмнің сығалай бастағанын меңзеген еді. Суретші туындыларының ең басты құндылығы оның шындықты басқа ракурстан іздеуге ұмтылысында жатқанын біразымыз топшыладық. Бұған де­йін өз қазанында қайнап жатқан қазақ кескіндемесінің тәле­йіне тың ағымды таңуға біржолата бел буған Бексейіт Түлкиев шығармаларынан өнертанушылар кенеп бетіндегі кеңістікке деген жаңаша көзқарасты, сонымен қатар композициялық шешімдер мен техникалық жаңа әдістерді де көргендей күй кешкені күні кеше ғана еді. Содан бері де жарты ғасырға жуық уақыт зымырап өте шығыпты.
Бексейіт­тің ең басты өмірлік еңбегі – «Ұлы көш» полотносы. Бұл туынды оны бейнелеу өнерінің классигі дәрежесіне көтеріп кеткенін бүгін ұялмай айтуға болады. Өткен ғасырдың тоқсаныншы жылдарының ортасында өмірге келген бұл картина бас-аяғы екі жылдың ішінде жазылып, халыққа кеңінен тарады. Қазақ тарихында өшпес із қалдырған сексен тоғыз тарихи тұлға бейнеленген «Ұлы көш» картинасы қазақ кескіндеме өнерінде ғана емес, жалпы ұлт руханиятында бұрын-соңды бола қоймаған айрықша құбылысқа айналды. Қазақ ұлтының түркі дәуірінен біздің заманымызға де­йінгі шежірелі тарихына арналған көркемдік дәрежедегі толағай туындыны сыйлап кеткен сұңғыла суретші туған халқының ғажап панорамасын жасағаны – мәңгілік айтып жүрер әңгіме. Керек десеңіз, «Ұлы көш» – «тірі жазу» тілімен жазылған халықтық эпопея.
Олай болса, бағзы замандардан бергі тарихи тұлғалар мен құбылыстарды бейнелеу өнерінде айшықты өрнектеу қазіргі кездің көзқарасымен гармониялық байланыста жүзеге асырылғанына шүбә келтірмейсіз. Суретші кеңістікті нәзік сезінетінімен және түстердің сан алуан топтамасын шебер пайдалана білетінімен де аталмыш туындыны палитралық панорама деңге­йінде өрнектей білді. Дәл таңдалып, қанық бедерленген әрбір көркем образ көзді арбап, тұңғиығына тартып ала жөнеледі. Картинаның композициялық байлығымен және бояу алуандығымен еркін сусындайтыныңыз да – аталмыш жұмыстың тағы бір тамаша қыры.
Бексейіт бұл тарихи туындысымен монументализмнің заңғар биігіне қаймықпай шыққанын қазір көп адам мойындады. Мұндай планкаға көтерілу үшін суретшіге, алдымен, интеллектік көрсеткіш (IQ) жоғарылығы мен логика ауадай қажет. Өйткені ақыл мен терең білімсіз өнердің өрісін кеңейту қай кез­де де мүмкін болмаған. Бірақ мұның өзі аздық етеді. Сондықтан болар, Бексейіт эмоционалдық көрсеткіштің (EQ) жоғарылығы мен эмпатияның мықты болуын да алға қойған мақсатының алғышартындай көргені даусыз. Шынында да, осы екі көрсеткіш бір арнаға тоғысқанда ғана ол өзінің суреткерлік миссиясын абыроймен атқарып шығатынына күмәні болмағаны хақ. Туындының керемет­тігі сонда, картина көрерменді кеудеге сыймай бұлқынып, жаратылыстың тек жарқын тұстарын жүрекпен сездіріп, қиял әлемін бөлек түрмен танытып, көңілді мың құбылтып барып ғажап бір құдіретпен қауыштырады. Осы ғажайып әсер суретшінің шабыт дейтін аласапыран күйінен туындағанын да айтпай кете алмаймыз. Үлкен дарын иесі тарих пен адам арасындағы алшақтықты жақындатып, сол бір құпияға толы нәзік байланысты толағай туындысымен әдемі сездіре білді. Себебі суретші сенің жүрек пернеңді дөп басады. Суретші сенің жаныңмен өзара үндестік табу арқылы әлгі нәзік әлемнің сиқырлы қуатын ұғындырады. Картинаның сананы селт еткізіп серпілтер күші өзіне еріксіз елітіп әкетеді. Міне, суретші шығармашылығының құдіретін осы ойдың астарынан іздеген абзал.
Құдірет демекші, аталмыш туындының қызыл от­тың ортасынан аман қалғанына әлі күнге де­йін қайран қаламын. Алматы қаласындағы Президент резиденциясының үшінші қабатындағы ұзын қабырғада ілулі тұрған полотно 2022 жылғы Қаңтар оқиғасында ғимарат­тағы өрт жалынынан сау қалғаны да – өнердің киесі мен иесінен. Шедеврді сақтап қалған Құдайдың шеберлігіне шексіз шүкір айтасың. Қазір аз ғана реставрациядан өткен толағай туынды Қазақ­стан Республикасы Ұлт­тық музе­йіне орналастырылды.
Әрине, өзінің кіндік қаны тамған Қасқасуда салған «Көкпардан» бастап, әйгілі «Ұлы көш» полотносының арасында жазылған Бексейіт­тің жүзге тарта туындыларының бірсыпырасына талдау жасамай кету – арымызға сын. Онсыз да оның баға жетпес бай қазынасы өзінің түп төрелігіне көтерілді деп айтуға әлі ерте. Оның «Суық хабар», «1941 жылдың маусымы», «Дала шежіресі», «Дастарқан», «Тау әндері», «Құмыралы қыз», «Шарын», «Көктемгі күн», «Замандастар», «Композиция», «Пейзаж», «Тынық мұхиты», «Сымдағы құстар», «Күзгі кеш», «Әке», «Қонақ», «Атамекен», «Күту», «Қалжыраған кісікиік», «Құдық», «Суретші түсі», «Әже», «Әкені майданға шығарып салу», «Түсіру алаңы», «Теңізге саяхат» және тағы басқа сюрреалистік картиналары терең зерт­теуді қажет етеді.
Осы бағыт­та өнертанушыларға айтар назымыз да аз емес. Кез келген жақсы дүние насихатсыз өзінің биік тұғырына қона алмайды. Көп адам суретші Бексейіт­тен гөрі тхэквондист Бексейіт­ті көбірек таниды. Өкінішті! Өзі айтпақшы, ол спортқа тек хобби ретінде қарады, ал бейнелеу өнері жаны да, қаны да болмап па еді?! Өмірінің басты өзегі өнер болмап па еді?! Бір мысал айта кете­йін. Қазақ­станда
Леонид Брюммер деген суретші өмір сүрген. 40-жылдары Украинадан Қазақ­станға жер аударылып келген. Еліміздің екі қаласында тұрып, өзінің жасампаз туындыларын жазды. Павлодар мен Таразда шәкірт­терін тәрбиеледі. Өмірінде 565 картина жазған. Мен мұны қалай дәл айтып отырмын? Өйткені Жамбыл облысындағы неміс қоғамы суретшінің онлайн-галереясын ашып қойған. Леонид Брюммер туралы іздегеніңнің бәрін табасың. Толыққанды өмірбаяны дейсіз бе, көрмелері туралы мәлімет­тер дейсіз бе, бәрі бар. Өмір бойы жазған әлгі 565 картинасының атауы, көлемі, материалы, жазылған жылдарына де­йін соқырға таяқ ұстатқандай тасқа басулы тұр. Облыстағы қоғамдық негіздегі жалғыз ұйымның тап-тұйнақтай жасаған шаруасы әлі күнге де­йін бір мемлекет­тік немесе қоғамдық бірлестіктің қолынан келмей отырғанын қалай түсінуге болады? Қазақ суретшілері туралы осындай біртұтас басы біріккен бір сайт жоқ. Әлі күнге. Басқа суретшілерімізді айтпай-ақ қойдық, Әбілхан Қастеев, Қанафия Телжанов, Салихитдин Айтбаев сияқты басты суретшілерімізге арналған бір жинақы сайт таппайсың ғаламтордан. Өнерді насихат­тауға мүдделі Суретшілер одағы қайда қарап отыр? Мемлекет­тік неше түрлі өнер музейлері мен галереялары не бітіріп жүр? Түсініксіз. Осыдан ке­йін адамдар суретші Бексейіт­тен гөрі тхэквондист Бексейіт­ті көбірек таниды деп ренжуге де ұяласың. «Мұнайымыз талан-таражға түсіп жатыр» деп ерінбеген адамның бәрі айта алатын халге жет­тік. Ол да дұрыс шығар. Дей тұра, рухани қазынамыз әр жерде шашылып қалды деп дабыл қаққан бір адамды көрмедім. Парадокс көп. Қайсы бірін айтып тауысарсың?! Мәдениеті мен өнерін ардақтай алмаған халықтың түптің-түбінде ұшпаққа шығуы екіталай екенін естен шығармайтын есті адамдар азайып кеткен бе?!
Жарайды, негізгі әңгімеге көше­йін. Әбілхан Қастеев атындағы Мемлекет­тік өнер музе­йінде тұрған Бексейіт Түлкиевтің «Суретші түсі» деп аталатын жұмысы келушілерді өзінің сюжетімен де, композициялық шешімімен де тәнті етеді. Бұл шығармасында ол қарапайым адами қасиет­терді, атап айт­қанда, жанашырлықты, сүйіспеншілікті, мейірімділікті алдыңғы планға шығарады. Охралық колоритпен жазылған сюрреалистік бағыт­тағы полотнода суретші шындықты шарт­тылыққа айналдыра отырып, оған метафизикалық мағына беруге ұмтылғаны байқалады. Сондықтан да картина «Суретші түсі» деп аталады. Бексейіт сыртқы дүние құбылыстарының субъективтік образдарын ми қазанында қайта жаңартып, бейнелеу өнеріндегі психикалық процесті тек өзіне ғана тән стильмен орындап шыққаны жүрекке жылы әсер қалдырады. Ренессанс дәуіріндегі атақты суретшілердің бірі Андреа Мантеньяның «Мёртвый Христос» туындысын «…түсінде» креативті тұрғыда қайталаған Бексейіт әлемдік өнертанушылардың назарын өзіне аударта алды деп батыл айтуға болады. Суреткер рухани құбылыстардың өзін ұшқыр қиялымен орасан зор образдарға айналдыра алғаны – шығармашылығының алабөтен ерекшелігі. Әсіресе қиялға берілген кез­де бұрыннан бар дүниелердің өзі түрлі комбинацияларға түсіп, образдар жаңаша туатыны – суретші қиялының сиқырлы әлемі.
Бексейіт­тің осы картинасындағы бір-біріне ұқсамайтын образдар біртұтас монолит­тей көрінеді. Туындының төменгі тұсында сол жақта отырған аяғы ауыр келіншектің бейнесі арқылы суретші алдағы күнге деген үміт пен күдіктің типтік образын жасаған. Туындының орта тұсындағы ғарышкер скафандрындағы бала бейнесі өскелең ұрпақтың асқақ арманын алдыңа жайып салады. Картинаның оң жағындағы қалпақ киген еркектің басы салбырап отырғанынан өмір ағысына мойынсынған адамды көресің. Сондықтан да ол дәрменсіздіктің нышанындай елестейді. Одан сәл жоғарырақта натурщицаға қарап картина жазып отырған суретшінің (автопортрет) қимылынан қоғамның бұйығылығы мен көп жұрт­тың дүрмек жетегінде кеткенін көруге болады. Бұл картинада образ көп. Тұтас бір образдар галереясы. Бірақ бір кейіпкерді екіншісімен шатастырмайсың. Әр образдың өз жүгі бар. Суретшінің бұл құрылымдық шешімі картинаны тұтас қозғалысқа түсіре жөнелетінінде де жұмбақ күш жасырынып жатыр. Бояу табиғатын түсінуге тырысатын суретшінің бәрі бірдей мұндай деңгейге жете алмайды. Кескіндемедегі осындай қозғалыс алгоритмін кеңістік пен түсті жүрек түкпірінде алабөтен сезіне алатын суреткер ғана жасай алады. Кез келген образбен кесек дүние жазу натураны өз ырқына көндірумен қатар түс пен кеңістікті қабылдау қабілеті ерекше дамыған суретшінің қолынан ғана келеді. Бексейіт осы биіктікті бағындырған теңдесіз талант еді.
Бір анық: Бексейіт картиналар сюжетінің шешімін өте дәл таба білетін. Жалпы, бейнелеу өнерінде жасырын тұратын сюжет­тің астарынан әдемі образдар өру – қиямет-қайым шаруа. Бексейіт сюжет образдарын қиыннан қиыстырып, олардың ішкі алай-дүлей толғанысын түстердің композициясын шебер пайдалана отырып, әдемі орындап шығады. Ол картиналарында бір-біріне мүлде ұқсамайтын образдарды техникалық орындау тұрғысынан да, түстердің колорит­тік үндестігі тұрғысынан да тамаша үйлестіре білетін. Тіпті картина кейіпкерлерінің адами тұрғыдан ұқсас қасиет­терінің өзі суретшінің
образдарды ашу процесінде ерекше реңкке ие болатыны да – қызық құбылыс. Бейнелеу өнерінде тосын ой айта білген суреткер ғана жұрт­ты елең еткізе алады. Оған қоса, белгілі бір түстердің топтамалық үйлесімділігін кестелей білген салиқалы суреткердің әрбір жұмысынан оның характері мен сол сәт­тегі көңілін айнытпай тани алғаныңда ғана авторды мойындайсың. Әлгі біз жиі айта беретін «жүректен шыққан жүрекке жетедінің» нақты мысалы да осы екенін уақыт өте келе толық түсіне бастадық.
Дарынды суретшінің бұл ерекшеліктері оның жеке қызығулары мен қасиет­теріне, алдына қойған мақсатына байланысты екені – дәлелдеуді керек етпейтін аксиома. Бексейіт қиялының мазмұны мен формасы оның тәжірибесі мен дара ерекшелігіне де, білім тәжірибесіне де байланысты екенін айтпай кете алмайсың. Бұл ажырамас ақық қатынас – Бексейіт­тің эмоция мен эмпатия симбиозының нәзік пернелерін дөп баса білуінің жемісі. Оның туындыларының керемет­тігі сонда, картинадан көрерменнің алатын әсері кеудеге сыймай бұлқынып, жаратылыстың тек жарқын тұстарын жүрекпен сездіріп, қиял әлемін бөлек түрмен танытып, көңілді мың құбылтып барып ғажап бір құдіретпен қауыштырады. Осынау ғажайып әсер суретшінің шабыт дейтін жүрек түпкіріндегі аласапыран күйінен туындап жатқанын топшылайсың.
Бексейіт – бояулар палитрасын молынан пайдалана білген суреткер. Түстерді барынша батыл қолданатын Бексейіт гармониялық тұтастыққа жету арқылы адамдардың әр алуандығын ашып көрсетуді өзінің философиялық мақсаты етіп алғанын да талай рет аңғарт­ты. Бұл ойымызды оның сюрреализм стилінде жазылған «Қонақ» ат­ты туындысы да дәлелдей алады. Осы тұста суретшінің таза рефлекске алабөтен мән беретіні түпкі нәтижеге жетуде ерекше рөл атқарды. Картина әлеумет­тік мәселеге арналған. Оның ішінде, эйджизм проблемасы ерекше көтерілген. Туындыда суретші егде адамды қонаққа шақырған балаларының жас ерекшелігіне қарай дискриминацияға ұрынғанын жайып салған. Қазіргі қоғамда әке мен балалары арасындағы мүдде айырмашылығын дәл байқаған суретші аталмыш картинада қарапайым тіршілік философиясының көзге көріне бермейтін тұстарын ашу үстінде қоғамдағы келеңсіздіктердің бетін батыл аша білген. Әрине, мұның өзі көп адамға салған бет­те толық және түпкілікті түсінікті бола қоймайтыны рас. Алайда бейнелеу өнеріндегі мұндай сирек құбылыс құпиясының құлпын әркім ашып ала беретін болса, онда оның несі құбылыс?! Дегенмен мұның бәрін бара-бара қарапайым адамның өзі психологиялық тұрғыдан қабылдай алатынына қайран қаласың. Дәл осы қарама-қайшы парадигманың бәрі – айналып келгенде, әрине, суретшінің қайсар характерінің гравитациялық құдірет­тілігі.
Оның маңызды сюрреалистік жұмыстарының бірі – «Қалжыраған кісікиік» картинасы. Өмірдің ащы шындығының көзге көрінбейтін мәнін ашып беретін картинасында Бексейіт Түлкиев сюрреалистік ағымның апоге­йіне жеткен. Мұнда миф пен қазіргі шынайы өмір синтезін суретші батыл экспериментке барудың нысанына айналдырған. Кентавр көкке көтеріп тұрған Венера бейнесін кемелдіктің символы ретінде көрсеткісі келген авторлық ұстаным осы картинада өзін ақтағанын аңғару қиын емес. Өйткені картинаның төменгі бөлігіндегі тұлғаның құлдырауы мен сатқындықтың утопиялық көрінісіне параллель ретінде алынған махаббат құдайы Венера образы ақ пен қараның, шындық пен жалғандықтың бітіспес күресінің лейтмотивіне арқау болған. Дәл осы картинада ғасырлар бойы қалыптасқан адам баласының жарқын ойларын уысынан шығарып алмауға жанталасқан суретшінің ұлы мүддесі қылаң береді. Мәңгілік мейірімді шығармашылығының мәйегіне айналдыра білген суреткер сондықтан да өзінің адами принципін қысқа қайырылған мағыналы ғұмырында абыроймен сақтап өт­ті: «Артыңа із қалдыруға тырыс. Өзіңе берілген уақыт­та адал өмір сүр». Кезінде көптеген өнертанушылардың сынына ұшыраған бұл туынды қаза боларынан он екі жыл бұрын жазылса да, бізге Бексейіт­тің автореквиеміндей әсер қалдырғанын жасырып қайтеміз?!
Бексейіт 1986 жылы жазған «Күту» ат­ты картинасында кескіндемешілер ­«а-ля прима» деп атайтын ерекше тәсілге барғаны бірден байқалады. Кескіндемеде кенепке, ең алдымен, бояудың жұқа қабатын жағып барып, артынан кесек мазоктар пайдаланылатын бұл техниканы автор осы картинасында тиімді де орынды қолданған. Адамның көңіл күйінің сан батпан қатпарларына терең үңіле білетін және оны өзіне бағындыра білетін суреткер ғана натура қозғалысын сезімге ұштастыра алады. Қоңыр бояудың қоюлығы картинадағы монотонды динамика мен түстің гармониясын аша түскен. Бұл өз кезегінде кеңістіктегі керемет сюжет­ті одан сайын айшықтандырады. Осылайша, суретші өзінің түпкі мақсатына «философияны зерт­теу – жеке зат­тардың қасиетіне бойлау арқылы олардың ортақ қасиетін игеру» деп есептейтін Аристотельдің схемасымен жеткені сөзсіз. Картинада қызғылт түстің көзге ұрып тұрғаны да суретшінің жазып отырған тақырыбын аша түсуіне көмектескен. Өйткені қызыл түс ішкі азарт пен құмарлықты, қауіп пен күннің батуын білдіреді. Кез келген адамға тән осы көңіл күйді картинадағы түс арқылы көру және сезіне білу қиынға соға қоймайды. Содан да жарқын әсерлер палитрасы жеңіл әрі нәзік көрінеді. Сұлулықты бейнелеу барысында кеңістіктің өзін образға айналдырып жіберетіні – суретшінің батыл қадамы. Суреткердің лирикалық ағынан жарылуының нәтижесінде туған туындыдағы адам мен табиғат арасындағы байланысты суретші өте нәзік экспрессивтік импульспен жеткізе білген. Алып-қосары жоқ, өнер туындысының біздің санамызда мәңгі сақталып қалатыны да, одан сондайлық өнер рақатына бөленетініміз де – сол импульстің әсері. Әр кейіпкердің сезімге толы толғанысы мен ішкі жан дүниесі, психологиялық иірімдердің дәлдікпен берілуі шығарманы үлкен үйлесімділікке жетелейді. Ұлт­тық ерекшеліктер табиғатын жете түсінетін суретші бұл картинада қоңыр түсті көбірек қолданғаны да сәт­ті шыққан. Қоңыр тірлік пен қоңыр мінезді өмірінің өзегіне айналдырған қазақ халқының ұлт­тық кодын жазу процесінде суретшінің түс таңдаудағы бұл қадамы да картинаға келісті иірім беріп тұр.
Супрематизмнің негізін салушы Казимир Малевичтің «Қара квадрат», «Қара шеңбер», «Қара крест» триптихі естеріңізде болар. Осы жұмыстар туралы бір жерден оқи қалсам немесе репродукциясын көзім шалып жатса, Бексейіт­тің «Құдық» картинасы есіме түседі. Бұл картинада жанды бейне жоқ. Кәдімгі құдық. Ең түбінде құдықтың суы қараңдайды. Құдықтың жан-жағына неше түрлі тастар өрілген. Шынымды айтсам, өзіме ерекше ұнайтын картина – осы. Ұнайтыны – жұмбағы көп. Суретшінің ойын оқу қиын. Картинаға бір қарағанда, шыңырауды көргендей боласың. Қайта айналып соқсаң, картина төңкеріліп кеткендей, енді түнерген аспанды көріп тұрғандайсың. Қалай қарасаң да, судан бұрын тыныштықтың иісі мұрныңды жарады. Құдықтың түбіне қарап айқайлағың келеді. Бірақ айқайлауға қорқасың. Қорқатының, енді бір қарағанда бүркіт­тің отқарағын көргендей күй кешесің. Айқайласаң, құдықтың түбінен бүркіт атып шығатындай. Айтары жоқ, өте жұмбақ туынды.
Кез келген суреткер Құдайды іздейтіні рас. Құдайды іздеу – шындықты іздеу. Бүркіт тектес Бексейіт те қысқа ғұмырында ақиқат­ты кең дүниеден іздеп шарқ ұрғаны анық. Анау шыңыраудағы бүркіт көзімен. Сондықтан да болар, туындыға үңіле түскен сайын ғарыш энергиясын анық сеземін. Ең алдымен, қаламға ілігіп тұрған ілкі ой: картинадағы ырғақ қуаты сюжетке тылсым бір күш беріп тұрғандай. Оның үстіне, үш кеңістікке бір уақыт­ты сыйғыза білген Түлкиевтің суреткерлік тағдыры «Құдық» арқылы тарихқа енетініне күмән жоқ. Тоқетері, көптеген туындыларымен қазақ бейнелеу өнерінде сюрреализмді берік орнықтырып, ұлтын ойлауға үйретіп кеткен арт-төңкеріс Альбатросы Бексейіт Түлкиев – әлемдік масштабта мойындалуға лайық сирек суреткер. Олай дейтінім, қазіргі заманғы бейнелеу өнерінде өзіне ғана тән суреткерлік һәм философиялық көзайым моделін қалыптастырған Бексейіт­тің жұлдызы әмәнда жарқырап тұруы тиіс.

Шархан ҚАЗЫҒҰЛ