ИРАН-ҒАЙЫП

 (Әр Кезгі Жырлар)

 

*   *   *

 

                            ( Төле (Қарлығаш) бидің айтқаны )

Қонағың –

Би,

Үйіңе,

Қайран-Қазақ,

Кіріптарлық –

Кірмеге:

Ойранды Азап!

«Алтау» –

Ала,

«Төртеуің» –

Түгел емес,

Тұл кейпіңмен болмайсың

Қайдан мазақ?!

 

Келген Сорға –

Жайылып Бақ-Құлашың,

Төгіп-Шашып,

Барыңды –

Жоқ қыласың!

Суық қуып,

Сұмданып,

Сұрқия енген:

Жыланның да

Басына –

Ақ құясың!

 

Лағып-Қаңғып –

Бетіңмен…

Айдалаға,

Қырда кезген –

«Інің» боп,

Ойдағы –

«Аға»:

Қу-Тізеңді құшақтап –

Қалсаң дағы,

«Қатын» алып бересің –

Қайманаға!

 

Аш:

Ұры мен Қарыда –

Ар бола ма?!

Ас үшін:

Арсыз –

Бекер жалдана ма!

…Ата-Мекен,

Ана-Жұрт –

Байтағыңды:

Айналдыра көрмегей –

Мал-Қораға!

 

Сырттай –

Іріп-Шірідің,

Іштен –

Өліп,

Көзің жасы –

Қорғасын түскен еріп:

Қалың дертке дауасыз ұшырадың,

Бір Атаның Баласын –

Үшке бөліп…

 

«Ұлты –

Басқа,

Діндері –

Құлақасқа»,

Жақсы,

Әрине,

 

Аралас-Құраласқа:

Бірақ,

Қыран –

Қалайша Қарлығашпен,

Мәңгі ұялас болмақ-шы –

Дің-Ағашта?!

 

Тейі қатты Тағдырға –

Боласың таң:

Құс Патшасы –

Хас-Қыран –

Төре-Сұлтан!

Күні-Түні –

Күйбеңі бітпейтұғын,

Көнбіс-Байғұс –

Қарлығаш –

Қарашы-Ұлтан!

 

Ғұсыл Ғұмыр кешкенсіп –

Қапыл-Жайда,

Бірі –

«Биік»,

Бірі –

«Иік» отырмай ма:

«Жағаласа бердің деп,

Ұшып-Қонып!»,

«Биік» –

«Иікке» тырнағын батырмай ма?!

 

Айырмай ма –

Құсни-Санатынан,

Қайырмай ма,

Қапыда,

Қанатынан?!

Қыран менен Қарлығаш –

Қауымдасқан:

Мама-Ағашты

Баспай ма –

Нала-Тұман!

 

Төре-Сұлтан тартпай ма –

Ақ-Сүйегіне,

Қарашы-Ұлтан байланып –

Күйегіне…

 

…Таң-Бозынан,

Обал-ай,

Шырылдайды –

Шығар Жаның тіреліп Иегіңе!

 

Жыл Он Екі Ай –

Күйттейтін Қара Басын,

Күпір –

Қайтіп

Гөйіңді сараласын?!

Жылы Ұяңды,

Бейбітім,

Ажал жайлап,

Сол –

Ағашың болмасын:

Дар –

Ағашың!

 

Қарлығашым,

Өмірің –

Бөз-Кебінде!

Бодандығың –

Бөз-Кебін…

Сезбедің бе?!

Далаң –

Молаң…

Тамұғың –

Туған Жерің!

Ұша алмайсың –

Омалып…

Өз Көгіңде!

 

Кім-Көрінген қолында –

Базар-Бағың,

Қанымдайын қайнайды –

Қазандағың:

Есебіне Халықтың –

Ене алмассың,

Таққа қонбай –

Өз Ханың,

Өз Арманың…

 

…Қуғын –

Орыс:

Солыңда –

Ормандайын!

Сүргін –

Қытай:

Оңыңда –

Қорғандайын!

«Екі Түйе сүйкенсе –

Шыбын өлер!»:

Ертең күнің –

Не болмақ,

Сормаңдайым?!..

05.08.2013

*   *   *

 

Шықпастай ғып,

Мәңгі –

Саптан-Санаттан,

Мені –

Өзің…

Сені –

Құдай жаратқан!

Жан-Қазағым –

Таң-Ғажабым,

Алыпсың:

Күллі Әлемді –

Ауызыңа қаратқан!

 

Тағдырыңның

Сөгіп –

Тырнақ-Көбесін,

Қайғы –

Жұтып,

Қасірет те –

Шегесің:

Құдды

Аюп-Пайғамбардан –

Аумайсың,

Қырық Жыл Бойы –

Құрт жайлаған

Денесін…

 

Біреу –

Сырттан:

Көз алартып –

Қарайды,

Біреу –

Іштен:

Барыңды –

Үптеп-Тонайды!

Тәуелсіздік –

Алдың…

Әй-теу…

Ақыры…

Жә,

Жарайды!

Жә,

Жарайды…

Жарайды…

 

Халқым –

Менің…

Хақтық –

Ұлы Үйлесім:

Кейде –

Олай,

Кейде –

Бұлай…

Күйдесің!

…Иенің –

Тозып,

Азбақ емес –

Байтағың:

Мейлі,

«Жаман –

Заманаға күйлесін…» –

(АБАЙ).

Мейлі…

«Күйлеп» –

Бассын:

«Желігін»!

Басып –

Жойсын:

Ертеңіне –

Сенімін!

…Сен –

Өлмейсің!

Өлмейсің –

Сен…

Өлмейсің!

Сен –

Тірі де,

Өлтіреді…

Мені –

Кім!

 

Сен –

Тірі де,

Тірімін –

Мен…

Төрдемін!

Төбедемін:

Жанады –

Өшіп-Сөнгенім!

Өлгенімді –

Тірілтеді…

Тербетіп:

Жер –

Жыр-Бесік,

Аспан –

Әлди-Жөргегім!

 

05.08.2013

 

                                               *   *   *

                                                        Оқырмандарыма.

Іздеп,

Таппай –

Мазмұнымды-Мәнімді,

Өкпем –

Өшіп,

Алар-Демім –

Тарылды:

Шығар-Демім –

Сабырлыққа шақырып,

Қолыма алдым –

Жаным менен Тәнімді!

 

Қолыма алып,

Өмірімді –

Сүрген бар,

«Жетпісіме» –

Арзамды арттым…

Мүрдем –

Хәл!

…Жер-Шарындай,

Ғаріп –

Ақын-Басымды:

«Допша» –

Теуіп,

Аяқ-Асты –

Қылмаңдар?!

 

Жоғалатын,

Сағым жұтқан –

Желкендей:

Кешегің де,

Бүгінің де –

Ертеңдей!

…Өксік құшқан –

Өлеңімді,

Оқыңдар…

Запыран құсқан –

Жырларымнан,

Жеркенбей?!

 

Кешіріңдер:

«Бет» тырнаса –

«Қасаңы»,

«Бүйен» қаузап,

«Ішек» қырнаса –

«Тосаңы»?!

…«Ақырымның» –

Не боларын,

Ойласам:

 

Аңдып,

Тосын…

«Ажалым» –

Аранын ашады!

 

Аңди –

Берсін!

Ашсын,

Ажал –

Аранын!

Талсын –

Қарым…

Түссін,

Қолдан –

Қаламым!

…Шын –

Ақынның,

Сүрген –

Өмірі:

Өлімнен –

Бетерлігін…

Естеріңе –

Саламын!

 

Өлгем –

Жақсы:

Бүйтіп,

Іштен –

Тынғанша;

Көрмегенсіп,

Көзімді –

Тарс-Жұмғанша;

Құр –

Бұлданып…

Рухани –

Құлданып,

Өзімді –

Өзім,

Ит-Рәсуа –

Қылғанша…

 

02.05.2015

                             

*   *   *

 

Бейбіт-Құстарым,

Құзғындар –

Дұшпаның!

Көрмедім,

Олардың –

Қырандап-Ұшқанын!

 

Жермени-Жексеніп,

Елеги-Екшеліп:

Рухани азғынған –

Өңкей –

«Тоқ-Семік»!

 

Жалғани-Хақтанып,

Қалбаңи-Топтанып,

Ұйлыға-Ылығып,

Былыға-Боқтанып…

10.09.2015

 

*   *   *

 

Бостан –

Хоштан-Өмірімнің –

Сұрқы қашқан:

Тынысымды –

Тұмшалап,

«Сұп-Сұр» –

Аспан…

…Кемеңгерін –

Ұлтымның,

Көрер ме –

Екем:

Сыбайлас –

Жемқорлықтың,

«Құлпын» –

Ашқан?!

 

Шіркін-ай,

Со –

Мезетті:

Көріп –

Өлсем?!

Көріп –

Барып:

Армансыз…

«Көріме» –

Еңсем!

09.11.2015

 

*   *   *

 

                                           (Бой-Жазу)   

Ар ма,

Туған Жерім:

Өсіп-Өнген –

Елім?!

Көмер –

Торқа-Топырағым,

Енер –

«Қорқыт-Көрім»!

 

Жебеу –

Мендей-Зарға,

Өлі-Аруағым,

Ар ма!

Қайран –

«Бұлбұл-Құстарым»,

Құр-Сайраған –

«Торда»!

 

Ар ма,

«Қола-Мүсіндер»:

Көшкін –

Құбыл-Пішіндер!

Армысыңдар,

Ағайын…

Әлі –

Тірімісіңдер?!

 

Өмірлерің –

Сай ма,

Көңілдерің –

Жай ма?!

…Жанымды –

Алар:

Сұм-Ажал –

«Әзірейілім»,

Қайда!

 

Төзіп,

Тартып –

Азарын,

Бәлкім,

Тозар –

Ажарым:

«Ақыным –

Өледі!» –

Екен деп,

Тарқамасын –

Базарың!

 

Қаулап,

Қайта –

Жаңарып:

Өлмейді –

Ақын…

Халайық!

Ақын –

Өлсе:

Күн –

Сөнед,

Аспан Көзі –

Алайып…

 

16.05.2015

  *   *   *

 

«Көршің аш отырса, Сенің –

Тойып жеген тамағың – Һарам» –

                                                 Пайғамбар (с.у.с) Хадисі.

 

Мешкейленіп,

«Мауығыңды» –

Басқансып:

Ылығасың,

Былығасың –

Астамсып!

 

Көйлегің –

Көк,

Тамағың –

Тоқ,

Уа,

«Соқыр»?!

«Ит-Күркеде»,

Ақын-Көршің:

Аш –

Отыр…

         21.05.2015

 

            *   *   *

      (Махамбетше)

 

                    Әкіміме.

 

Сені,

Әкім –

«Жаратқан»:

Билеушінің –

Әмірі!

Мені,

Ақын –

Жаратқан:

Билеуші –

Емес…

Тәңірі!

 

Әрине,

Сен,

Нөң –

Қазақ:

Дүниеауи –

Хоштандың…

Ал,

Мен –

Болсам,

«Мәңгі –

Азап»:

Рухани –

Бостанмын!

 

Сенің –

Өмірің,

Белгілі:

«Тырнақшаның» –

Ішінде!

Менің –

Өмірім,

Ендігі:

Өлмес –

Өлең-Пішінде!

 

…Сені,

«Дедек» –

Қақтырған:

«Жаңа-Өзеннің» –

Ылаңы!

Мені,

«Сырға» –

Жат қылған:

Сол –

«Ылаңға»…

Кінәлі…

 

                                                        24.03.2016

                      *   *   *

 

Құс ұшады –

Топтанып,

Тау гүлдейді –

Шоқтанып:

Тыйылады Бойжеткен –

Бозбаладан сақтанып.

…Сұйылады Өмірім –

Сиырқұйымшақтанып!

 

Жаңбыр –

Жерді жуады,

Жел –

Бұлтты қуады:

Түнгі Аспанды –

Төркіндеп,

Ай-Жұлдыздар –

Туады.

Таппай –

Таупық…

Тінтініп,

Мені –

Қайғы буады!

 

Басым –

Сынып… қатады,

Таң –

Сарғайып атады.

…Таудың Тарғыл Сүйегі –

Қыр-Арқама батады!

Жүрегім –

«Сыр-Аналап»,

Соғып…

Жылап жатады…

 

Сарғаямын…

Сағынам.

Шалдығамын…

Шағынам.

Торқам –

Туған Топырағым –

Түспей

«Патша – Тағынан»:

Жан-Тәнімді –

Құл етті…

Құдайым-ау,

Не қылам?!

 

04.12.2009

            *   *   *

 

Шежіре-Күй шертеді

Бүгіні мен Ертеңі –

Тұтастығын Халқының

Бұза алмайды Тентегі.

 

Бойын тіктеп Мешелі,

Ой-Санасы өседі –

Көз алдында көрленіп,

Көсемсінген Шешені…

 

…Ғажабы мен Азабын,

Жұмағы мен Тозағын,

Көре-көре –

Күн санап,

Көркейеді Қазағым….

 

                              23.12.2005

 

      *   *   *

 

Адамға да,

Қоғамға:

Еш –

Өкпем жоқ…

Жерідім!

Бөз –

Не керек,

Орарға:

Өз-Терім –

Өз-Кебінім!

 

Зар –

Илеген:

У –

Сиед…

Жаным-Тәнім –

Нә-Бүтін!

Саудыраған –

Қу-Сүйек:

Құрсан-Қаңқам –

Табытым!

 

«Өлдім»…

Бәрі –

Өзімнен:

Дос-Дұшпаным –

Азулы!

…Сонау –

Тірі-Кезімнен:

Көрім –

Дайын…

Қазулы!

17.03.2016

                     *  *  *

                (Экспромт)

 

                              «Қанша – Әйеліңіз бар?! –

                                                    Оқырман Сауалы.

 

Бір Әйелім –

Қойында,

Бір Әйелім –

Ойымда…

Таусап –

Айта алмаймын:

Қалғандары –

Жайында!

 

Бірі:

Жанымның –

Дауасы,

Бірі:

Тәнімнің –

һауасы…

         07.03.2015

*   *   *

 

Жердің –

Күнді сүйгеніндей –

Сүйемін,

Жан-Отыңа –

Үйтілемін-

Күйемін:

Өйткені,

Мен –

Сенің,

Дүние-Ғажабым,

«Сүйілмеген» –

Махаббатыңа,

Иемін…

 

21.02.2013

 

*   *   *

 

Санамды –

Улап,

Тонап –

Түйсік-Танымды,

Жүйкемді –

Жеп,

Іштің –

Сарқып Қанымды!

Жүрегімді –

Жел өтіне Жаялық

Еттің!

Кә-не…

…Жаныңды бер?!

Жаныңды!

 

Өзегімді

Өртейді обыр От-Құйын,

Исінуге,

Итінуге –

Жоқ Күйім!

Күллі Өмірім

Құрбан болды –

Сен үшін!

Жаныңды бер?!

Тәнің Құны –

Көк Тиын!

         11.02.2016

 

*   *   *

 

Өте-Мөте…

Кеш кезіктік…

Кезіктік!

Өтіп кеткен –

Қайран Жаз-ай…

Көктем-ай?!

…Кезігуден –

Түк те өнбесін,

Тез –

Ұқтық:

Әттеген-ай…

Әттеген-ай?!

Әттең-ай!

 

Өкініш-ай…

Шер-Шеменім –

Зіл-Батпан,

Көр-Топырақтай –

Басты жаншып

Еңсемді:

Ғұмыр Бойы –

Өлерімде

Тіл қатқан –

Сені іздеген

Екенмін ғой

Мен сорлы…

 

                              12.02.2016

 

*   *   *

 

Ғайып-Өмір

Сүргенім де –

Сен үшін,

Күрсінгенім,

Күлгенім де –

Сен үшін:

Қырық Күн Шілде –

Ми қайнатса,

Мұз құрсап –

Бүрсең қағып

Жүргенім де –

Сен үшін!

 

Тас күйіне

Көшкенім де –

Сен үшін,

Жанбай жатып

Өшкенім де –

Сен үшін:

Өз көзімді –

Өзім ойып,

Тісімді –

Тілімменен

Кескенім де –

Сен үшін!

 

Енді…

Оңаша

Қалмастаймыз –

Сырласып,

Гүл де тере

Алмастаймыз –

Қырды асып:

Мені,

Жаным,

Өлтіре сал –

Қинамай,

Махаббаттың

Уын беріп –

Бір қасық…

13.02.2016

 

*   *   *

 

Рахаты –

Гүл-Жайнатар:

«Тән-Базары» –

Сенікі!

Мехнаты –

Жыр-Қайнатар:

«Жан-Қазаны» –

Менікі!

 

Менікінің,

Бәрі,

Жаным,

Сенікі…

Уай,

Сенікі!

Сенікінің,

Айтшы,

Кәні,

Қайсысы –

Менікі?!

 

Сені,

Сонша –

Талғақ-Қылған:

Ұлыған –

«Аш-Қасқырым»!

Мені,

Мұнша –

Зар-Қақтырған:

Жастығың –

Ғой…

Жастығың!

 

Босап…

Бозып,

Түк –

Үндемей:

Төмен –

Қарай…

Бересің!

Тағдырыңнан –

Түңілмегей,

Жұмбақ –

Бақыт-Елесім?!

 

Қызыл-Жасыл –

Көк-Сеңденіп…

Жаста,

Не –

Тұр,

Тәйірі?!

Ажал:

«Жермен –

Жексенденіп»…

«Көр –

Қапқанша…»:

Ғайыбы…

 

Бұл,

Бір –

Тылсым…

Құрмалданып:

Демігіңді –

Бассаң-шы?!

Қап-Қараңғы,

Түнге –

Айналып:

«Құпияңды» –

Ашсаң-шы?!

 

Жасайтын –

Тән:

«Тамашаны»!

Жан:

Гөй-Шырыл –

Шарқ-Ұрған!

Бас –

Жарасса,

Жарасады:

Һауа –

Мүшең…

Жар –

Тұлғаң!

 

…Туып,

Жаңа –

Ай:

Жоқ –

Болады,

Жайын –

Жұтқан,

Шабақтай…

Жұлдыздар –

Шоқ…

Шоқтанады,

Талыққанда:

Таң –

Атпай…

 

                          23.02.2016

 

КЕЗДЕСУ

 

Алланың Ақ Шайтаны

Шайтанымен Адамның

Кезігіп қап мұң шақты:

— Мен тұйыққа қамалдым.

Бір Соқырды бір Ақсақ жетелеп жүр… көп болды,

Ажыратуға оларды бар айламды төккем-ді.

Түк шықпады онымнан…

Сен барсың ғой, алайда,

Қырқыстыршы екеуін,

Жауластыршы қалайда?!.

Сонда Адамның Шайтаны

Шайтанына Алланың:

— Орындаймын, — деп күлді, —

Осы болса арманың…

…Ауыр қара тасты орап

Беріп тұрып Ақсаққа:

—         Мына алтынды алыңдар,
Жетіңдер зор мақсатқа.

Ей, Ақсақ, аш нәпсіңді әділдікке жеңдіріп,

Соқырға өз үлесін бөліп бергін тең қылып! —

Деді-дағы артынша ізім-қайым жоғалды,

Ақсақ пенен Соқырдың барлық ісін доғарды.

Ашқан Ақсақ орауды тынды түкті ұғынбай,

Ала кетті көр Соқыр алқымынан сығымдай.

Ақсақ айтты Соқырға:

—         Неге мұнша ашындың?!
Соқыр айтты Ақсаққа:

— Қайда алтынды жасырдың?!
Ақсақ төніп Соқырға:

— Алтын емес, тас,— деді.
Соқыр нұқып Ақсақты:

— Сенің ойың нас!—деді.
Ақсақ айтты Соқырға:

— Тоқтат, малғұн, былшылды!

Соқыр:

— Итсің алдамшы!

Өлтірем! — деп құлшынды…

Алланың Ақ Шайтаны шын қызыққа кенелді,

Ал, Адамның Шайтаны қызметіне жөнелді…

 

1976.