Әзағаң өзінің Қалбатауына қанына біткен қарапайымдығынан да сан есе кішірейіп, аласарып, аңғалданып, сәбише арсалаңдап келіп-кетуші еді-ау. Бұл жолы өзі жоқ, сандаған көзі – оқырмандары бар еді. Алматыдан әдейі келіп ата-баба рухына тағзым етіп, ас беріп, Құран хатым түсірту қамын күйттеген ұлы Жаннұр, келіні Ғалия бастаған ұрпақтарының – немерелері мен шөберелерінің бұл тағзым ғұрпына сүйсінген жергілікті басшылар өз тарапынан жөпелдемеде ойластырылған жетеғабыл ілкімді іс-шараларымен желпінтіп әкете қойғанына қалайша сүйсінбессің. Мұндай іңкәрлік сезім өздерінің тума талантына көрсетілген қошемет, ықылас екендігі сезіліп, дүйім жұрттың қолдау, қолпаштауына ұласып кете барғаны қандай жарасты еді, ауыл бірлігінің айшықты берекесі еді.

Жоғарыдан нұсқау күтпей-ақ жерлестерінің жүрек қалауымен дүбірленген дәркемді істер өз-өзінен қиюласып, нақ бір айлар бойы дайындық жасалғаннан бетер өреленіп, өркештеніп, өрісін кеңге сала берді. Жарма ауданының орталығы Қалбатау­да кәрі-жастың жүрегін бұлқынтпай қоймайтын, жасыл аймағына келіп саф ауасына тоймайтын, барельефтегі «Махаббат, қызық мол жылдар» деп алаулатқан жазудың оң қапталындағы «Әзілхан Нұршайықов» қолтаңбасымен қоса тұлғаланған өр тұлға бейнесін жатса-тұрса да ойлайтын оқырмандардың аңсап келетін бір көрнекі орыны – «Махаббат аллеясы» аталады. Ғайыптан осы жерде жас жұбайлардың ақ некесі қиылатын болып, куәлік тапсырылар сәтте бізден бата сұралғанын махаббат жыршысы Әзағаңның аманатындай сезініп, көзге жас үйірілді. Әзағаңның: «Мәңгілік махаббат қуанта да біледі, жылата да біледі», – деген сөзі есімізге оралып, еліміздің жас отауына Әзағаң мен Халиманың махаббат бақытын тіледік.
Халық жазушысы атындағы көшеде жүргенімізде бір қонақ кенет: «Әне-әне, ұшып барады, самалмен ойнап барады, тұлымшағы желбіреп», – деп дауыстап жіберген жақтан ешнәрсе көзімізге шалынбай дағдарып қалсақ, әлгі егделеу кісі: «Ауада қалқыған махаббатты айтамын», – деп ду күлдірмесін бе бәрімізді. Шынында да, бұл көшеде болсын, орталықтың басқа жерінен де тұрғындардың бәрі махаббатпен желпінгендей, мейірімді, мейірбан жүректерін қолдарына мәпелеп ұстап бара жатқандай әсерге бөлейтінін қайтерсіз. Махаббат жыршысының ауданында махаббат кезіп жүр екен… Бұл ненің құдіреті, бәтір-ау! Жауабы көкірегіңізде сайрап тұр ғой…
Орталық саябақтағы майдангерлер аллеясының кіреберіс сол қапталында тұғырға қондырылған сержант Әзілхан Нұршайықовтың зеңбірегі (халық сол кісіге телиді) сонау Отан үшін шайқастың дабылын қағып, бейбіт өмірдің маңызын үстемелей ұғындырып тұрғандай. Бұл жерден жұрт тебіренбей өтпейтіндей: қатулы қабақ Бауыржанның өсиет сөздері еске алынады, ақиқат пен аңыздың кезек-кезек алмасқан қағидаттары сан тарапқа сүйрелейді… Отанның оттай ыстық екендігін әр санаға шегелей түседі.
Жұртшылық айтылған естеліктер, түсірілген Құран хатымнан соң аудандық мәдениет үйінде ұйымдастырылған кітап көрмесін тамашалады. Одан әрі жалғасқан «Аңыз адам – нағыз адам…» атты конференцияны аудандық мәслихат хатшысы М.Оспанбаев ашып, жазушының жүз жылдық тойының туған жерінде бастау алғанын қанағат сезімімен атап өтті. Белгілі ғалым, профессор С.Қорабай халық жазушысының ақындық әлеміне талдау жасап, майданнан арнайы келіп «Жамбылға хат» өлеңін оқып беріп, ұлы жыраудың батасын алғанын, есімін осындағы орта мектепке беру қажеттігін айтып, Семей қаласында да мәңгілік есте қалдыру шараларын ұйымдастыруды қаперге салды. Режиссер А.Азаматов болса, «Махаббат, қызық мол жылдар» пьесасының өмірге келуінен сыр тартып, «Шабыт» шығармашылық орталығының жетекшісі, жоғары санатты ұстаз Ж.Рахметова жазушымен кездескен сәттерінен тұшымды естелік айтып берді. Ауған соғысының ардагері Қ.Пірмашев оққа ұшқан досының қойнындағы «Махаббат, қызық мол жылдар» кітабының паршаланған он сегіз бетін авторға әкеп көрсеткендегі тылсым сәттерді баяндағанда, зал толы жұрттың жүрегін тербеді. «Әзілхан Нұршайықов шығармашылығындағы эпистолярлық жанр өрісі» деген тақырыпта біз де әңгіме өрбіттік. Әзағаңның жарияланбай жатқан қаншама хаттары бар, соларға көңіл бөлінсе екен.
Екінші күні Әзағаңды қолдан «жаңа тудырып» алғандай күй кештік. Бірлік ауылындағы өзі оқыған орта мектептің шағын мұражайында болып, тың құжат­тармен таныстық. Немересі Дина мен Алма атасы туралы мазмұнды деректер, суреттер жинақталған баннер сыйлады. Әлі де тосын сыйларымен бөлісетінін мәлімдеді. Осындағы жазушы көшесінің бойымен кеуде кере тыныстап, жаяулап өткенімізде ауыл әкімі Н.Нұрғалиев ауыл саябағында жазушыға ескерткіш ашпақ талпыныстарына қолдау көрсетуді өтінді. «Жарайды, – дедік. – Жазушылар одағы басқармасының Төрағасы Ұ.Есдәулетке жеткізейік, – дедік. – Мүмкін, Одақ ұсынысымен Абай облысының орталығында жазушы мерейтойы әрі жалғасатын шығар, – дедік. – Біле білгенге жаңа облыстың рухани азығын еселейтін кезең енді туған шығар», – дедік. Біздікі – деу ғана ғой…
Әзағаңның ерекше мейіріммен жырлайтын Ақбұзау ауылына тақап енгенімізде, алдымыздан ел жалауын көтеріп, ауыл атын асқақтатқан жалау­шаны желмен желбіретіп атқа қонған бес-алты жігіт шыға келсін. Әзағаңның үлкен портретін кеуделеріне тоса ұстаған тұрғындар ән-жырға басып, шашу шашып, ақ дәмін ұсынып, құртын ащылата тіске басқызып, бал қымызын ұрттатты. Жазушыны жетпіс жасында осылайша күтісіп алған екен… Одан әрі ауылға аттылармен жарыса ендік. Атам қазақтың аш қарын, белі үзілердей жіңішкерген тазылары да ойнақты салды дейсің. Қонақ күтсе, осылай жаны қалмайтын қазағым-ай!
Ақбұзаудың ежелгі атауы – Амангелді. Бұл кісі Әзағаңның атасы, соғыста ерлікпен жан тапсырған әкесі Нұршайықтың, оның інісі Ниғаптың әкелері екен. Ертеректе ақ бұзау жоғалып, ел дүрлігіп іздеп, өлігін тауыпты, соны еске түсіретін оқиғалы ауыл өз есімін соған тәрік етіп жіберіпті. Неткен мәрттік!
Ауыл деген аты ғана, үйлері аз, әр төмпешік орны «біз де ошақ көтергенбіз» дерліктей өткенінен өрім өретін тарих тәбәрігі екен. Мұндағы асыл қазынаға – баяғыда жас Әзілхан сүйікті Халимасын жетелеп әкеп, келін ғып түсірген үйдің, бүгінгі тым қораш кейпіне ақ сарай көргендей жұлқына ентелестік. Есігі жоқ үңірейген аузынан ішіне бас сұғып едім, тауық қорасындай тар бөлменің бір бұрышынан кішкене кереует көрінгендей боп, жүрегім әлде мұздады, әлде маздады, тұлабойым тітіркеніп кетті… Өмір осынысымен құнды екен ғой… Анадай жердегі жас ғашықтар шөлін қандырған шеген құдықтан су тартып іштік. «Тәтті», – деді шөліркеген Халима шөбере. Сонау қиядан, Америкадан бабасының асына келген асыл тұяқ бұл. «Тәтті. Әзілхандардың таңдайын жібіткен су болғасын іштім», – деп бір кейуана судың тастай екендігіне қарамастан, сіміріп жібергесін.
Осы махаббат мекені жүдеу күйін­де қала берер ме екен?! Басқа ұлт болса қалпына келтіріп, жайнатып, мұнтаздай етіп мақтанышпен ұстап, болашаққа аманаттар еді-ау, деп амалсыздан бармағымызды тістедік.
Енді бүгінгі әңгімеміздің түйі­ніне келіп те қалған сыңайлымыз. Әзағаңның кіндік қаны тамған жер Мұқыш ауылының ескі көңдерінің орнын басып тұрмыз. Қиыршық тасты, оба секілді дөңестенген жерге бізді бастап барған ауыл ақсақалдарының бірі: «Міне, үйінің орны дәл осы жер екенін Әзілхан тап басып бізге көрсеткен», – деді. Расында да былай болыпты. Ертеректе бір келгенінде Әзағаң бала кезінде қиядан төмен сырғанағанда аяғы кеп дәл үйінің қабырғасына тірелетінін еске алып, соның етегіндегі үйіндіні: «Осы біздің үй болған», – деп айқайлап жіберген екен. Бұл үйде ол жеті жасына дейін өмір сүріпті.
Табиғаты әсем, қыратты, ойпаң, еңісті, сонадайдан тау сілемдері бураның өркештеріндей жамырай андағайлаған келісті жер екен. Сонау төменде ерте заманда айнадай көл жарқырап жатқан-мыс. Қазір тартылып, тандыры кепсе де аумағын қалың көк майса жапқан жасыл бұйрат көзге ыстық. Қырат үстіне баяғы бала Әзілхан шанамен төмен сырғанайтын биікке көтеріліп, маңайыма зер салдым. Әзілханның жазушы, ақын болмасына, әр нәрсеге махаббат көзімен қарамауына ешқандай хақы қалмағанына имандай сендім… Табиғат ана өз талантын бауырына осылайша басып өбектеп, ер жеткізіпті-ау!..
…Дәл осы үйінің орнына бір белгі қойса, артықтық етпес еді деген ауыр жүк арқалап, жолға түстік.

Қайсар ӘЛІМ
жазушы, Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері