Осы жырдың қай уақытта, қай жерде дүниеге келгені маған тіптен беймәлім. Оның енді маған қажеті де жоқ шығар. Әйтеуір жадымда. Жастық шақтың мұңлы бір әуеніндей көңіл түкпірінде.

Ел жаққа ат ізін сала Талдықорған ша­һа­рына аялдаған кезде Сәкен ағамыз­дың о­сы өлеңі, неге екенін қайдам, құла­ғым­­да ызың­дап тұрып алады. Ол заманда мы­на ең­селі автобекеттің ізі де жоқ, жолау­шы­лар қаланың қақ ортасындағы ша­ғын көлік стансасын жағалайтын. Алпысын­шы жыл­дар­дың аяғы, жетпісінші жыл­­­дардың басы ғой. Автобустың төресі – мадиярлар елінен келген «Икарус». Жеке жеңіл мәшине сәнге айнала қоймаған кез. Сол жатағандау бір қа­батты үйдің бірде ішінде, бірде сыртына Ал­матыға аттанбақ ниетімен «қоғамдық кө­лік» күтіп, зерігіп жүрген жай бар. Ермек бол­сыншы деген оймен қолсозым жердегі «Союз­печать» дүңгіршегінен «Огонек» журналын сатып алып, сөзжұмбағына шүйіліп, бас қатырып отырғанмын. Ол уақытта мен сияқты жас жігітті кім елеп-ескерсін, қай­сы­бірі шығарып салсын. Қазіргідей «аға­лай», жағалай құрақ ұшып жүрген шәкірт те жоқ.

Күздің жүзі қараторыланып-ақ тұр. Бой­шаң теректің ық жағындағы бес-алты жа­пырақ қалықтай барып жер сыза қона ке­теді, оны өңкілдей келген елірме жел шыр­көбелек айналдырып, біразға дейін қақ­пақылдай ойнап барады. Екі көзім терезе жақта.

 – Батыр-ау, сен неғып отырсың? – деген таныс дауысқа жалт қарап, сәлем бере ор­нымнан апыл-ғұпыл ұшып тұрдым. Сә­кен ағам, қасында – өзім танитын жас ақын Әбен Дәуренбеков. – Қайда тарттың? Ауылға ма, Алматыға ма?

Мен астана жаққа қол сілтедім.

– Дұр-е-с, Билет жоқ  дей ме? Өзің алып қойып па ең? «Икарус» па? Жөн, менен бі­­­рер сағат бұрын баратын болдың.Әбен­нің үйінде Құттыбек (Баяндин – К.Қ.), Жайырбек (Қаспақов – К.Қ.), Мақсұт (Нә­рік­баев – К.Қ) – төртеуміз преферанстың жа­ғын айырып, таң ата тарадық. Содан ен­ді келген бетім. Айтқандайын, Әбенді та­нитын шығарсың. Біздің күйеу бала.

 Әбен сияқты дарынды ақынды танымай, кімді таниын, бірақ оның Сәкен Има­на­совтың күйеу баласы екенін білмейді екен­мін. Осыдан бірер жыл бұрын облыс­тық «Октябрь туы» газетінде практикадан өткенде, ол жігітпен жақсы танысып-біліс­кен­мін. Әбекең әдебиетті, көркемөнерді бы­лай қойғанда, музыканың, халық ән­де­рінің нағыз қоштаушысы боп шықты. Жү­сіпбек Елебеков әуелетер Арқа әндерін маңдай тері шүмектей отырып еліте тың­дай­тын ғажап бір қасиетке ие жан еді. Мен Ға­рифолла Құрманғалиев екпіндетер Мұ­хит­тың әндерін хош көретінімді білгенде, ма­ған осы қай жердің баласы дегендей жү­зіме екі-үш қабат барлай қараған. Кейде көңілі түскен шақтарда, облгазеттің ре­дакторы Жүрғали Ертілесов бас қаламыз Ал­матыға журналистер кеңесіне жөнеп бер­ген мезетте:

Қыналы тас, шыршалы қия белдер, – деп «Жетісу» ресторанының пейзажын құлпыр­тып жайыла қалатыны да бар еді.

Менің автобусым келгенше талай әң­гі­ме тарқаттық, біресе «Огонектің» мақала­ла­рын айналдырдық. Талай-талай тақы­рып­ты іліп-қақтық. Журналдың сол ап­та­дағы нө­міріндегі сөзжұмбақта Константин       Ба­льмонттың Европа елінің астанасы туралы өлеңі деген сауал бар екен. Қане таба ал­сақ­шы үшеуміз жабылып. Сол сұрақты ар­қалай аттанып мен кеттім. Алматыға же­те бере әлгі астана да, әлгі өлең де есі-ме сап ете түсті.

Кәдімгі Нидерланд астанасы. Кеш те бол­са, еш емес. Бұған жадымыздың мүкіс­ті­гін кінәламай-ақ қояйық. Көрмеген, біл­ме­ген елдің дерегі сөз жүзінде мөрленсе де, образы, ажары ойда қалмайтын сияқ­ты. Ал кешегі өзіміз көзін көрген ағалар ше? Олардың жөні бір бөлек емес пе? Әр күніміз демесек те, апта сайынғы жылы пейіліміз ағаларға сәлем беруден бастау алатын.

– Ассалаумағалейкүм, хал-жағдайыңыз қалай, Сәкен аға?!

– Уағалейкүмассалам. Әйбат, бауырым!

Сәкен Иманасов ағаммен анда-сан­да­ғы диалогымыз осындай қарапайым, әде­ти аман-саулықтан өрбитін. Ол кісінің «әй­бат» деген лебізі көпке ортақ рай болға­ны­мен, маған тап сол кісінің төл туындысы сы­қылды көрінетін. Құлағыма майдай жа­ғатын. Одан шырайлы, бұдан нәрлі қандай рең керек? Өмір бойы сол мақамынан аға­мыз жаңылмайтындай көретінмін. Қай­тейік! Амал нешік? Дегенмен, бәрін кеуде архивін ақтарудан бастайын. Құдайшы­лы­ғым­ды айтайын. Шыным осы. Алтыншы клас­тамын. Қыс ортасы. Көк кашовкамен ұшыр­тып келіп, өзі­­міз­дің үйдің бас­­пал­дағын қа­на­тымен сыза тоқ­тай қалғанмын. Наға­шым­ның дег­бір­сіздене күтіп отыр­ғанын бі­­лемін. Екеуміз күн сайын, түстен кейін «Прав­­да» газетінде жарияланатын қос Ми­­хаилдің – Ботвинник пен Тальдің әлем чем­­пиондығында ойналып жатқан пар­тия­ла­рын талдаймыз. Халықаралық гроссмейстер Давид Бронштейннің жан-жақты анализі далада қалады, өз бетімізше ке­те­міз, әркімнің өз ақылы өзіне дегендей. Кейін білдім, шахмат майталманы М.Таль­дің: «Шатыраш – ең алдымен өнер», – деген анықтамасы бар екен. Иә, сол айрықша өнерге өткен ғасырдың алпысыншы жыл­да­ры біздің де ден қойған жай бар еді. Тө­бесі жылтыраған самсаған фигураларды ақ пен қараға тігіп қойып, пошташы әкеп бер­ген бір құшақ газет-журналды жайып тас­тап отырғанымда, неге екенін қайдам, көп басылымның ішінен сусып шыққан (бұ­рын пәлендей жабыса қалмайтын) ау­дандық «Жаңа өмір» газетіне көзім түсе кетті. Жазып кеп жібердім, жыпырлаған өлең жолдары, айқара бетті түгел алып жа­тыр. Саты-саты, Маяковский үлгісімен тү­зілген. Поэма – «Өмір». Авторы – Сәкен Има­насов. Аудандық газетте тұтас поэма жа­рияланғанын өз басым бірінші рет көруім. Ол кезде көсемсөз бен көркем әде­биеттегі мен пішінін жыға танымасақ та, сөз өнерінің дәмін сезінуге азды-кемді қау­қарымыз  бар  еді.  Менің  шығармашы­лық жа­ратылысы дара Сәкен ағамен сырт­тай таныстығым осылай басталды. Кейі­ні­ректе, ете­не араласып кеткенімде, сол дас­та­ныңыз қайда дегенімде, ондай шы­ғарма жаз­ғамын жоқ деп жалтарма жауап берді. Іштей піспеген дүние болды-ау деп топшыласам да, мен үшін бұл – әлі күнге дейін ше­шімі табылмаған жұмбақ.

Жал-құйрығымның қысқалығынан ба, әл­де шығармашылық деген сырлы әлемге деген таза құмарлығым ба, әйтеуір, Әнуар Әлім­жанов, Тоқтар Бейісқұлов, Қастек Баян­бай, Сайын Мұратбеков, Мәлгаждар Әу­бәкіров, Сәкен Иманасов, Құттыбек Баян­дин сынды қайраткер, сырбаз аза­мат­тарға шама-шарқымша рухани іні болу­ға тырыстым. Олар да сыртқа тепкен жоқ. Елжірей бауырына басып, басымнан сипамаса да, жақын тартарын сезетінмін. Ана бір тоқсаныншы жылдар шыға берісінде ба­сынан сөз асырмайтын тарпаң Сәкең қинала-қинала кішірейіп, менің бұйым­тайым­ды арқалай әл-Фараби атындағы Қа­­зақ ұлттық университетінің ректоры Тө­ле­ген Қожамқұлов пен проректоры Әб­сат­тар Дербісәлиевке кіріп шыққанын қалай ұмытайын. Өз басым жасы үлкен жұрағат­тың ол пейілін бауырға жанашырлық, осы­дан бірдеңе шығар деген аға үміті ретінде қабылдадым. Сәкен ағамның бес томдық таңдамалы шығармаларының бірінші кіта­бында маған арналған қолтаңбасы бар, оның ләмі мынадай: «Дербес талант иесі, кісілік, кішілігі бірдей інім Кәкенге ағалық құр­метпен. Автор, С.Иманасов (қолы).

1 жел­­тоқсан, 2007». Мен үшін мұндай ажарлы көңіл – әрине, зіл батпан салмақ, ересен мақтаныш. Бірақ маған әманда аға­мыз­дың «Інілерге реніш сөзі» жаныма жа­қын сияқтанады да тұрады, сол өлеңдегі мұ­қым қазақ бауырларына бағышталған өкпе-назды дәп өзіме арналған өсиеттей қа­был аламын:

Жоғарыда аты аталған үлкендермен, оның ішінде Сәкеңмен тонның ішкі бауындай жаһаттастым, сырлас-жақын болдым, ал­ды-артыма қарамай еркеледім деп еш айта алмаймын. Әрқашан арақашықтықтан асып көргемін жоқ. Сұғына жүруден гөрі ұғына жүру, сондай бір ақсүйектей сызыл­ған жұғыстықтың жөні де бір басқа. Ол да жа­сы үлкен замандастары Қасым Қай­се­нов, Сейітжан Омаров, Хамит Ерғалиев, Жұ­бан Молдағалиев, Тоқаш Бердияров, Ғафу Қайырбеков, Әнуар Әлімжа­нов, Зейнолла Қабдолов, Төлеужан Ысмайылов, Мұ­қағали Мақатаев, Шерхан Мұртаза, Қа­дыр Мырзалиев, Тұманбай Молдағалиев, Әділ­бек Абайділданов, Қастек Баянбай, Сей­дахмет Бердіқұлов сынды ағаларына тым тете жүрсе де, өзінің Құдай берген мі­нез-образынан айнымайтын, «ананы алып кел, мынаған барып келге» иліге қой­май­тын.

 Адам баласына тән осалдық, өзім­шіл­дік, өктемдік сықылды құбылыстардың ина­баттылық, имандылық, игілік сияқты ұғым­дармен ішек-қарны аралас. Кейде қай­сысының қай жерде түйісетінін айыра ал­май қаласың. Данагөйдің шығармасы, ұлы­ның қылығы қағаберісінде де мен­мен­дік, күншілдік, жел сөзге құлақ асу, мақ­тау­ға иіп қалу, аңғалдық пен аңқылдақтық бой тасалап тұрады. Әйтпесе Рабиндранат Тагор: «Человек от природы – дитя», – демес еді ғой. Яғни адамға тән нәрсе үлкен ақын­ға да тән. Бірде мен Сәкен ағама қарап:

– Осы данышпандардың әйелдерінің ат­тары неге Мәриям? Мысалы, Сәбит Мұ­қа­новтың, Сайын Мұратбековтің, Сәкен Има­насовтың? – деп тіке тарттым. Ол кісі осы­ның шыны ма, қалжыңы ма дегендей бе­тіме бадырая қарады. Міз бақпадым. Со­нан соң қарқылдай күліп алды да:

– Тауып айттың, – деп риза болды. Бір-екі күннен кейін телефон соғып:

– Осы үйдегі келіннің аты, ұмытпасам, Мә­риям емес пе? – деп қарап тұр.

 Менің мына айтарым тағы да керемет бір таңдайға татыр нәрсе, соншалық әң­гі­ме етуге тұрарлық дүние болып көрінбеуі мүм­кін. Дей тұрғанмен, кейде кіп-кішкене д­етальдің өзі ойнап шыға келетіні бар емес пе? Ал осы әңгімені ақынның өз аузынан да талай естігенмін. Шындыққа біртабан жа­қын болу үшін оның естелігінен қысқа үзін­ді келтірейін: «…Жұбағаң Қазақстан Жазу­шылар одағына хатшы болып сайланды. Кезекті съезд өтерде мәскеулік Виктор Широков деген ақын маған телефон соғып, бір топ өлеңімді «Литературная газета» жа­риялағалы жатқанын, «соған атақты бір адамға шағын алғысөз жаздырсаң жақсы болар еді, Жұбан Молдағалиев болса, тіпті қа­тып кетеді, ол кісімен өзің сөйлессең қай­теді», – дегенді айтты. Мен «жарайды» деп уәде берсем де, әлі уақыт бар шығар деп жүргенде, естен шығарып алыппын. Дәл сол съезд болатын күні өлеңдерім Жұ­ба­ғаң алғысөзімен орталық газетте басылып шықты. Жоғарғы Кеңестің мәжіліс за­лында өтетін съезге қатысу үшін биік бас­палдақтарды бойлай көтеріліп келе жа­тыр едім, алдымнан әлдекімдермен әң­гімелесіп тұрған Жұбағаң ұшыраса кетті. «Сәкен, «Литгазетаға» шығуың құтты болсын! Менің сөзімді сен жазып бердің бе?» – деп сұрады. Ішім қылп ете қалды да, неде болса деп: «Не, Жұбан аға, маған қимай­тын сөздер ме екен, соншама?» – деп қи­ты­ға қыңыр сөйледім.

– Жоға, – деді Жұбағаң. – тек өзіме айт­қанда, бұдан да жылылау, бұдан да сал­мақ­тылау жазар ма едім дегенім ғой, ән­шейін.

Риза болып қалдым: «Ұялған тек тұр­мас­қа» бағып, арсалаңдай күле беріп­пін».

Сәкен ағам – көлденең көк аттыға сыр шаша бермейтін жан. Бәлки, құрдастарына, жақын жүрген жолдастарына шешілсе, шешілетін шығар. Ал біз сияқты інілеріне, шипагерлер тілімен сөйлесек, ішіндегісін шағын дозамен ғана татыратын. Сондықтан маған Сәкен ағада, Сәкен ақында ылғи да айтылмай жүрген, өзгеше бір бұғып жат­қан құпия бар секілді көрінетін де тұра-тын. Соны төгіп-төгіп тастағысы, іштегі ащы за­пы­­раннан арылғысы келетінін де сез­ген­деймін. Бірақ ол нендей тылсым, нендей сыр, нендей түйін – мен үшін мәңгілікке тарс жабылған сыр сандық. Бәлкім, оның кіл­ті ақын ағаның лирикасы мен пәлсапасы араласқан өлеңдерінде, тасқа басылған қара сөздерінде шығар.

Пәни жалғанның күнгейі мен көлеңкесі, жа­рығы мен түнегі, жылуы мен ызғары үзең­гі қағыса жүреді. Оған етіміз әбден үй­­реніп кеткен. Қолдан келсе, кварктар мен кванттарға әмір етуге де әзірміз. «Иә», – деймін-ау. Жоғары кернеулі желі істен шық­са, электр сымы үзілсе, олардың бір буы­нына ақау түссе, электромонтажшы шір­кінің әрі-сәріге салмай, тап-тұйнақтай етіп, лекерлеп тастайды. Әлеуметтік құ­бы­лыс, қоғамдық жүйе ондай заңдылыққа бағынбайды. Оның бір тізбегін, бір буынын ға­на жұтындырып, гүлге орап қоя ал­май­сың. Оны тұтастай түзету, күрделі жөндеп шығу қажет. Осы жайтты С.М.Киров атын­дағы Қазақ мемлекеттік университеті фи­лология факультетін, одан соң Мәскеу жо­ғарғы партия мектебін тауысып, қоғам даму қисынын бір кісідей ұғып келсе де, күн­дердің күні Қазақстан Республикасының азаматы Сәкен Құсайынұлы Иманасов Пар­ламент депутаттығының додасына түсті де кетті. Қиқу мен дүбірге құлағы елең­деп тұратын арғымақ тұяқ ақынның мы­на­дай алашұбар дүрмекке ілесуі жарасымды бола қояр ма екен, сол мандат құр­ғырын не әйгілі балуан Әбілсейіт Айха­новқа, не әлеуметтік шараларды шыр айналдыра білетін Қамал Әбдірахмановқа ұста­та салса қайтеді деген ойдан мен әлі күн­ге шейін арыла қойғам жоқ. Әрине, жұр­ты, электораты өз ұлын жерге қарат­пады. Сөйтіп, Сәкен ағамыз ғұмыры қысқа пар­ламенттің депутатығына да сайланды. Осы төтен қадамның жұмбағы неде? Бәл­кім, мұндай ғажаби құбылысты ақынның төмендегі жолдарынан іздеген жөн болар:

Жаратушы иемнің жауабынан гөрі сұ­ра­ғы мол өз сценарийі бар. Шахмат тео­рия­сының қалыбына салсақ, өмірлік партия дебюттен, миттельшпильден, эндш­­пильден құралады. Жазмыш дегеніміз – сол Ұлы Санадан шыққан виртуалды сце­­­­на­рий. Адамзат баласының оны ре­­­­­­дак­ция­лауға күш-қайраты қайдан жетсін. Қай фигураны тақтадан қай уақытта алып тас­тауды да Алла тағаланың өзі ғана біледі. Қайсымыз ферьзіміз, қайсымыз пешкадан ферьзіге аяқ басамыз – ол жағы да бізге беймәлім. Мына жалпақ дүниедегі адами ырыздықты үлестірушінің ұйғарымы да шақша бас пенденің танымына еш сай келмейді. Қаншама жаныққанымен, қан­шама желіккенімен, біз – сол алпыс төрт шаршының ғана ойыншысымыз. Сол ақи­қатты, сол хаттаманы ақыл-түйсікпен үзіп-үзіп ажыратсақ та, біз бейбақ күрес пен тірестен еш жалыққан емеспіз.

желіктіре бастапты жеңіл буы, – деген екен кеше ғана тұрғыластарының арасында ақ ал­мастай жарқылдап жүрген қазақ­тың пі­шіні бөлек, сымбат-сыры ерек тағы бір Сә­кені, Сәкен Иманасовы! Не десек те, не ой­ласақ та мына жұмыр жер бетіндегі Адам­­дықтың, Ақындықтың ғаламат мұраты грек мифтеріндегі титандардай Олимп шыңын­да шалқақтағандармен арпалыс, ға­­сырдан-ғасырға жалғаса берер сусыны таусылмас Өмір Жыры, Тіршілік Толқыны емес пе?