Туризм индустриясы – қызмет көрсету, материалды емес өнім өндіру саласында көш бастап, экономикалық тұрғыдан ХХІ ғасыр «феномені» атанған сала. Оның бір себебі, демалыс пен саяхаттаудың адам өміріндегі маңыздылығы арта түскенінде болса керек. Сондықтан да, туризм – қоғам өміріндегі ең маңызды салалардың біріне жатады. Әлемдік тәжірибеге сүйенсек, туризм ерекше табыс көзіне айналып отыр. Халықтың әлеуметтік-экономикалық жағдайын көтерудің ең тиімді жолы – туризмді дамыту екені осы күні жасырын емес. Оның үстіне, туризм – халықтың әлеуметтік-экономикалық хал-ахуалын жақсартып қана қоймай, қоршаған ортаны да көркейтудің тиімді бір жолы екені әмбеге аян.

Дүниежүзілік статистикалық мәліметтерге үңілсек, туризм – мұнай мен газ және металлургия­дан кейінгі ең үлкен табыс көзіне айналып келе жатқан ірі салалар­дың қатарында. Сондай-ақ, ха­лық­тың әлеуметтік-экономи­ка­лық жағдайын ешқандай шикізат көздерін өндірмей-ақ дамытуға болатын саланың бірегейі. Ту­ризм­ді дамытудың тиімділігі сол, сапалы қызмет көр­сету арқылы жетістіктерге жетуге мүм­­кіндік мол. Қазақстандағы туристік қыз­меттерді жоғары деңгейге жеткізу үшін ең алдымен туристік имидж деген ұғымды жетілдіру керек. Туристік имидж дегеніміз – еліміздің ішкі туристік әлеуетін ашып көрсететін фактор.
Бүгінгі таңда отандық туризм­ді дамыту мәселелері өте өзекті. Оның өзектілігінің негізгі себебі – Қазақстандағы экономикалық, әлеумет­тік, имидждік мәселелерді ту­ризм саласы арқылы оңдап алу­ға болатындығында жатса керек.
Қазақстандағы туризм төңіре­гінде түрліше көзқарас қалыптас­қан. Туризм саласы бойынша дүниежүзі мемлекеттерімен бір қатарда орын алу бәсекеге қабі­лет­тілікті арттыру үшін мемлекет тарапынан ҚР туристік саласын дамытудың 2020 жылға дейінгі тұжырым­дамасы бекітілген бо­латын. Тұжырымдама бағдарлама­сы­ның мақсаттарына сәйкес, мем­лекет іскер серіктес­терімен бірлесіп, еліміздің бар­лық өңір­лерінде туристік ин­фра­құ­ры­лым­ды жетілдіру және құрылысын жүргізу жұмысы бекітілген. Тури­зм­ді кластерлік дамыту жүйесі бойынша, Маң­ғыстау облысында «Кендір­лі», Ақмола облысында «Бурабай» және Алматы облы­сын­да Қап­шағай су қоймасының жағала­уындағы «Жаңа Іле» сияқ­ты халықаралық туристік ор­талық­тарын, курорттар мен демалыс аймақтарын құру жөнін­дегі, т.б. ірі жобаларды айрықша атап өтуге болады. Бұл өңірлік жобалар қатарында Ақкөлдегі «Шар­жұм» демалыс аймағы, «Қатон-Қарағай» емдеу-сауық­тыру кешені, «Шеберлер ауылы» этнографиялық кешені, сондай-ақ, Алматы облысындағы тарихи «Талхиз» кешені атап өтуге тұрар­лық. Сонымен қатар, «Батыс Еуропа – Батыс Қытай» көлік дәліз бойындағы туристік клас­терлер де маңызды жоба. Тұтастай алған­да, тұжырымдама бойынша ха­лық­аралық стандарттарға сай ке­летін 48 нысан құру көзделген.
Қазақстан Республи­касы­ның туристік саласын дамыту­дың 2020 жылға дейінгі тұжы­рым­­дамасында туризмді да­мы­тудың бірнеше негізгі ба­ғыттары көр­се­тілген.
Олар:
Іскерлік және қалалық туризм,
Белсенді және
санаторлық демалыс,
Этно-мәдени туризм,
Экологиялық туризм
деп атап көрсетуге болады.
Туризмнің кластерлік бағыт­тары­мен қоса аймақтарды да­мыту сырт мәселесі де сырт қал­ған жоқ. Атап айтар болсақ, Ұлы Жібек Жо­л­ы­ның бойында үлкен жұ­мыс­­тар атқарылып жатыр. Соның бір дәлелі – Батыс Қытай үлкен тас жолының бойында инфра­құ­ры­лым­­ жұмыстары. Қонақ үй­лер салу, та­мақтану ор­та­лықтарын жасау, авто жөндеу және т.б. қажетті жаб­дықтау жұмыстары жүзеге асыры­луда.
Жыл сайын Швей­цария­ның Давос қаласында өте­тін Дүниежүзілік Экономикалық Фо­рум кон­фе­ренциясының сарап­тама нәтижесінде, 2017 жылғы дүниежүзі мемлекеттерінің туризм индустрия­сының салыстырма­лы даму көрсеткіші бойынша Қазақстан 136 мемлекет арасында 81 орынға тұрақтаған (2015 жылы – 85 орын). ТМД ел­дері ара­сында біз Украина, Ар­мения, Тәжікстан, Қырғызстан, Мол­давия сынды мемлекет­тердің алдыңғы қатарындамыз. Жал­пылай алғанда, елімізде туризмді дамыту үшін мәдени, тарихи, геогра­фия­лық және климаттық жағдай­лар өте жақсы. Тәуелсіздік алған соң мәдени және тарихи құндылық­тарды жаңартуға ба­ғыт­талған бұл саланың дамуы үшін алғышарттар жасалған. Алайда, бұл өз ке­зегінде кө­лік, инфра­құрылым­, сауда орындары, денсаулық сақтау қыз­мет­терін жетілдіруді қа­жет етеді.
Қазақстан Республи­касы ту­ризм саласының әлемдік бәсеке­лес­­тіктегі артық­шылы­ғы:
Географиялық орналасуы (еліміз Еуропа мен Азияны бай­ланыс­ты­рушы мемлекет);
Антропагендік өзгеріске тап болмаған, көрікті табиғи нысандар (ЮНЕСКО тарапынан қорғауға алынған нысандар оған мысал);
Қазақстан халқының қонақ­жайлылы­ғы мен тарихи-мәдени құндылықтары.
ЮНЕСКО-ның жанынан құ­рыл­ған кеңестің ассамблеясы бе­кіткен тізімде әлемнің 175 мем­лекеті бар. Солардың бірі – тари­хи мұраға бай Қазақ елі.
Қазақстанда 9000-нан аса ар­хеологиялық және тарихи мұ­ра­лар сақталған. Елімізде 118 ерек­ше қорғалатын табиғи аумақтар, олардың арасында экологиялық туризмді дамытуға мүмкіндік тудыратын 11 мемле­кеттік ұлттық табиғи парк жұмыс атқарады.
Жалпы, статистикаға сүйен­сек, Қазақстанның сакралды та­рихи және мәдени орындарына өз елімізден гөрі, шетелдерден келетін туристердің қызығу­шы­лы­ғы басым.
Дүниежүзіндегі туризмнің дамуына көз жүгіртсек, туристер­ бұрынғыдай қалаларды ара­лап, әртүрлі архитектуралық ғи­мараттарды тамашалаудан ж­а­­­лық­қан. Сондықтан біздегі табиғи қорықтарды туризмің баға жетпес бренді десек те болады.
Жаһандану заманында жер көру, ел аралау халықтар арасында жылдам таралып келеді. Сондық­тан да отандастарымыз­дың қа­зіргі кезде түрлі елдерді аралап, тиім­ді демалыс ұйымдастыруға дағ­дылана бастауы табиғи жағдай. Демалу мәде­ниеті ең алдымен әр елдің эконо­мика­сы мен әр ұлттың ментали­тетіне бай­ланысты қалып­та­сады.
Шетелдіктер көбіне бұрын өздері көрмеген, жаңа ашылған жерлерге саяхаттауды ұнатады. Сол себепті, біз оларды бай табиғаты­мыз арқылы тамсандыра аламыз. Әрине, ол үшін осы бағытқа көбі­рек мән беріп, табиғи игілік­те­рімізді барынша пайдалана білуі­міз қажет.
Еліміздің туристік нысандары орналасқан жерлерде инфра-құры­лымның дамымауы, яғни алыс орналасқан көрікті жерлерге баратын жолдардың нашарлығы, қызмет көрсету деңгейінің төмен­дігі, т.с.с. көптеген қиындықтар бар. Туризм саласындағы білікті ма­мандардың жетіспеушілігі, жарнаманың жоқтығы да бұл сала жұмысына тосқауыл болмақ. Алайда, бұл мәселе біртіндеп өз шешімін тауып келеді. Туризм индустрия­сының қар­қындап өсуі үшін мемлекет тара­пынан қол­даудың болуы өте маңыз­д­ы.
Қазіргі таңда дүниежүзі мем­ле­кеттерінің тәжірибе­сі­не сүйен­сек, туризм инфра­құры­лы­мының дамуы да, елдің тартымды турис­тік имиджінің қа­лыптасуы және турис­тік әле­ует­ті арттырудың жолдары да мем­лекет тар­апынан көрсетілген қолдау­дан кейін ғана жолға қо­йыла­ды. Мәселен, мем­лекет та­ра­пынан ірі инвес­ти­циялық жо­баларға қомақты қар­жылық кө­мек, салық төлем­дерінің жеңіл­­дігі, т.с.с.
Елбасымыз «Болашаққа бағ­дар: рухани жаңғыру» мақала­сында: «Қазақстанның қасиетті жерлерінің мәдени-география­лық белдеуі неше ғасыр өтсе де, бізді кез келген рухани жұтаңдық­тан сақтап, аман алып шығатын символдық қалқанымыз әрі ұлт­тық мақтанышымыздың қайнар бұлағы… Ішкі және сырт­қы мә­дени туризм халқымыздың осы қастерлі мұраларына сүйенуге тиіс…», – дей келе, мәдени-геог­ра­фиялық белдеу қалып­тас­тыруды тапсырған болатын.
Бұл дегеніміз, біріншіден, мә­дени туризм, екіншіден, табиғатқа сай ұйымдастырылған эко­ло­гиялық туризм, үшіншіден, биз­нес пен іскерлік қатынастарды да­мыту туризмін жан-жақты қол­дауды білдірмек.
Елбасы Н.Ә.Назарбаев «Бо­лашаққа бағдар: рухани жаң­ғыру» атты мақаласында туған жердің табиғатын көздің қара­шығындай сақтау, оның байлығын үнемді, әрі орынды жұмсайтын теңдесі жоқ экологиялық өмір сал­тын ұстану керегін айтып, бұ­қара халықты табиғатты аялауға шақырған болатын.
Елімізде көз тартар көрікті жер­­лер аз емес. Соның бірі – Же­тісу жауһарларының бірі боп са­на­латын «Алтын-Емел» мемле­кет­тік ұлттық табиғи паркі. Ұлт­тық парк­те қазіргі таңда эко­ло­гиялық саяхатшылық қарқынды да­мы­ған. Соның ішінде – парк аума­ғында саяхатшыларға ар­нал­­ған арнайы соқпақтар ашыл­ғаны көз қуантады. Туристерді парктің жол сіл­теуші мамандары өздері ара­латады, соның арқасында та­за­лығы қатаң сақталған. Сая­хат­­шылық соқпақ­тардың бойына саяхатшылардың ыңғайына қарай бақылау алаң­дары, шатыр тігетін алаңдар, отыратын орын­дар, дәретхана, автотұрақ, 50 адам­ға арналған 6 қонақүй, аң­шылық үйлер орна­тылған. «Шыған» бекетінде ұлттық салт-дәс­түрімізді, ұлттық тағам­дары­мыз­ды насихаттайтын этно­ауыл ашылған. Этноауылға келген қонақтарға қымыз, шұбат және т.б. ұлттық тағамдар ұсыну­мен қатар, «Сақ» моншасы жұ­мыс істейді. Ұлттық паркте ту­ризмді дамыту мүмкіндіктері өте мол – бұл жерде бас жоспарға сай бола­шақ­та қонақ-үй, спорттық сая­хат­шылық лагерь, сумен емдеу орталығы, ашық аспан астындағы «Бес­шатыр» мұра­жайы, Динозавр паркі, палеон­толо­гиялық мұра­жай ашу жоспарланған. Бұл жағ­дайдың бәрімен «Алтын-Емел» ұлттық паркіне сапарлап барған әрбір турист таныс бола алады.
«Алтын-Емел» мемлекеттік ұлттық табиғи паркі жануарлар дү­ниесінің әртүрлілігімен де ерек­­ше. Паркте жануардың 393 түрі мекендейді екен. Жоғалып бара жатқан аңдарды сақтап қалу­да да парктің маңызы өте зор. Өткен ға­сырдың 80-ші жылдары ұлттық парк құрылмай тұрып, бұл жерге түркімен құлан­дарының популя­ция­сын сақтап қалу үшін 27 бас құлан әкелінген. Қазіргі таңда парк аумағында, осы парк қызметкерлерінің ай­туынша, түркімен құланы­ның ең үлкен популяциясы 3000 басқа жуық құлан мекен­дейді. Елі­міздегі ерекше қорғауға алын­ған жануардың түрі: қара­құйрық 4000 мыңға жуық. 2003 жылы жалпы Орта Азияда құрып кеткен Пржевальский жылқысы паркке Германияның Мюньхен зооба­ғынан жерсінді­рілуге әке­лінген. 2006 жылы Іле тоғайына бұ­хар бұғысының 10 басы жер­сінді­рілуге жіберілген. Олар­дың саны да әлем бойынша бар бол­ғаны шамамен 200-250 бас қана қал­ған. Парк аумағында құстар­дың 260 түрі мекендейді екен. Бұл барлық Қазақстандағы құстардың жартысына жуығы (49,4%).
Ұлттық парктегі өсімдіктердің сан алуандығы – Жоңғар Ала­тауы­ның және Балқаш–Алакөл өсім­діктер әлемінің түйіскен же­рінде орналасқандығынан. Со­нымен қатар, парктің ең тө­мен­гі нүктесі – 500 м. ал жоғар­ғысы – теңіз деңгейі­нен шамамен 2000 метр. Сондықтан парк аума­ғында биік таулы аумақ­тан бастап шөлді аумақ­та өсетін өсім­діктерді кез­дестіруге болады.

P.S.:
Елбасының Болашаққа бағдар: «Рухани жаңғыру» атты мақала­сында еліміздегі ту-ризмді дамыту тұжырымдамасына орай тарихи-мәдени ошақтарды қайта жаңғырту және оларды туризм индустриясына тарту керек екені жайлы нақты айтыла­ды. Қазақстан басқа елдер­мен салыс­тырғанда географиялық жағынан да туризмге өте қолайлы жерде орналасқан. Қарлы мұз­дық­тардан бастап, құмды шө­лейт­тер мен таулы шыңдарға де­йін бар. Қазақстанның жеке аймақтарында таңқалдыратын түрлі табиғи ландшафттар мен адам қолы тимеген жабайы та­биғат, бай тарихи және мәдени мұрасы, белсенді демалудың таусылмайтын мүмкіндіктері бар. Ал мұндай қолайлы жағдай көп мемлекеттерде жоқ. Осының бәрі Қазақстанда ішкі туризмді да­мытудың және шетелдік турис­тер­ді қабылдаудың үлкен әлеуеті бар екенін көр­сетеді.

Элмира ҚУАНДЫҚОВА, Абай атындағы ҚазҰПУ-дың
1 курс докторанты.