Әлемдік тәжірибеде туризм ерекше табыс көзіне айналып отыр. Халықтың әлеуметтік-экономикалық жағдайын көтерудің ең тиімді жолы да туризмді дамыту болып саналады. Өкінішке қарай, шетелдермен салыстырғанда, Қазақстандағы туристік қызметтердің тым баяу қарқында жүзеге асып жатқаны байқалады. Еліміздегі табиғаты көз тартарлық әсем жерлерді өзгелерге таныстырып, қызықтырмақ түгілі, өзіміз онша біле бермейтініміз де жасырын емес. Бұдан бөлек, мамандардың аздығы мен осы сала бойынша жарнама жұмыстары да көңіл көншітпейтінін айтуға тиіспіз. Осы орайда еліміздегі туризмнің бүгінгі жағдайын зерделеп көру мақсатында Оңтүстік Қазақстан облысы, Сарыағаш ауданында орналасқан «Сарыағаш» емдеу-оңалту кешенінің дәрігері Айтбай Тәсілов мырза мен «География институты» ЖШС туризм және рекреация географиясы зертханасының меңгерушісі Кәмшат Егембердиева ханымды әңгімеге тартқан едік.

---

– Қазақстан жаңа халықаралық туристік бағыттар бөлігінде әлі де онша таныла қоймаған секілді. «Қа­зақ­стан» сөзі жиі айтылғанымен, арнаулы туристік имиджі жоқтай көрінеді. Осының себебі неде?

Айтбай Тәсілов,
«Сарыағаш» емдеу-оңалту кешенінің дәрігері:
– Мен туризм саласы­ның нақты маманы емеспін. Бірақ менің бай­қауымша, еліміздегі көрікті жерлерді, тарихи орындарды жарнамалау, сервистік қызмет көрсету жағы онша дұрыс жолға қойылмай отырған секілді. Ту­ри­зм­нің қыр-сырын жете меңгерген мамандар­дың аздығы, бар болса да олардың өз деңгейінде жұмыс жасамауы салдарынан біз шетел­дік­тер­ден артта келеміз. Өзге мемлекеттер туризм арқылы әлеуметтік-эко­­­номи­калық жағ­дай­ын түзеп отырғаны рас. Егер біз де солар сияқты осы салаға тиісінше көңіл бөлетін болсақ, әлеуетіміз бү­гінгіден әлдеқайда жақсарар еді.
Бұрынғымен салыстырғанда қазір туризмге мемлекет тарапынан біраз қолдаулар жасалуда. Мәселен, әр өңірдегі туризмге лайықты жерлерге баратын жолдар­ды жөндеу, сырттан келген қонақ­тарды күтетін кешендер ашу, оларды жарақтандыру деген секілді бір­талай жұмыстар атқарылуда. Десе де, осы төңіректе қызмет етіп жүрген мамандарды сауаттан­дыру­ға әлі де болса күш салуымыз қа­жет. Мамандарды Еуропаға, Ресейге, көршілес жатқан Қытайға, Түркияға жіберіп, сол елдердегі туризмді дамытуға тиімді әдістерді үйренуіне мүмкіндік берсек, осы са­лада үлкен табыстарға жетуге болады деп ойлаймын. Сырттан келген меймандарға қазақ халқы­ның өмірінен хабар беріп қана қоймай, салт-дәстүрімізді, ұлттық мәдениетімізді таныстыру арқылы олардың көңілінде жақсы әсер қалдыра алатын мейірбан жандар болуы шарт деп санаймын. Ертедегі ата-бабаларымыздың қонақжай­лық дәстүрін сақтай отырып, оны жалғастыра білуге тиіспіз. Өкі­ніш­ке қарай, қазіргі кезде келген қо­нақ­тардың қалтасындағы қаржыны қағып алуды ғана ойлап, атүсті қызмет жасайтындар көптеп кез­де­седі.

Кәмшат Егембердиева,
«География институты» ЖШС туризм және рекреация географиясы зертханасының меңгерушісі:
– Иә, әлемдік статистиканы қа­расақ, туризм мұнай мен газ жә­не металлургиядан кейінгі ең үл­кен табыс көзі болып табылады. Сондай-ақ, халықтың әлеуметтік-экономикалық жағдайын ешқан­дай шикізат көздерін өндірмей-ақ дамытуға болатын саланың бірі. Туризмді дамытудың тиімділігі сол, тек қана сапалы қызмет көр­сету арқылы жетістіктерге жетуге мүмкіндік береді. Біздегі туристік қызметтерді жоғары деңгейге жет­кізу үшін ең алдымен туристік имидж деген ұғымды түсініп алуымыз керек. Туристік имидж деге­німіз ол – еліміздің ішкі туристік әлеуетін ашып көрсететін қасиет. Менің ойымша, қазіргі кезде Қа­зақстанда туризм саласының кенжелеп тұрған себебі, ғылыми негіз­делген зерттеулер жоқ. Өзіміз­дегі барымызды жарқыратып көрсету жағынан қабілетіміз төмен болып отыр. Еліміздегі туристік нысан­дардың бір жүйеге келтіріл­ген базасы да жоқ деуге болады. Бізде қандай ресурстар бар екенін білмей тұрып, бұл саланы басқара да, дамыта да алмаймыз. Ресурстарды анықтап алғанда ғана оны бағалау жұмыстары жасалып, нендей шаруалар атқарылуы керек немесе қандай әдіс-тәсілдерді қол­дануымыз қажет деген сияқты мә­селелер оң шешімін табады. Әлем бойынша осы салада экономикасын түзеп отырған ел­дердің қатарына Қазақ­стан да қосылғысы келеді. Осы бағытта түрлі шаралар жасалуда. Қазіргі кезде 2020-шы жылға дейін туризмді дамытуға бағыттал­ған заңның жобасы бар. Бірақ ол әлі де болса аз, жеткіліксіз…
– Елімізде табиғаты бай жерлер көп-ақ. Соларды өз игілігімізге пайдалану үшін не жетіспейді?
Айтбай Тәсілов:
– Қазақстанда табиғаты ерекше, көз тартарлық жерлер көп. Алайда, өзіміздегі барды өзгелерге көрсете білуді үйренбей жатқан­дай­мыз. Жаңа айтып өткенімдей, бізге тарихты жақсы білетін, ха­лық­тың игілігі үшін жұмыс жасайтын азаматтарды тәрбиелеу керек. Қазақстанның қай түпкіріне бар­саңыз да, тарихи орындарды кезі­ктіруге болады. Тек соларды тарихи оқиғалармен немесе әдеби шы­ғармалармен байланыстыра отырып, ағылшын, орыс, қытай, тіпті француз тілінде жақсылап таныстыру жолға қойылса, әр адам­ның есінде қалады. Меймандар өз еліне барғанда да қатты әсер­леніп айтып жүрсе, өзгелердің қызығушылығын арттыра түссек, нұр үстіне, нұр емес пе?!
Кейде теледидардан саяхат жасауға келген шетелдіктерді ертіп жүрген мамандардың жұмысына қарап қарның ашады. Бұл салада қызмет ететін әр адам үнемі ізденіп, өзін-өзі жан-жақты жетілдіріп отыруы керек қой…
Кәмшат Егембердиева:
– Еліміздің туристік нысандары орналасқан жерлерде инф­ра­құрылымның дамымауы, яғни алыс орналасқан көрікті жерлерге баратын жолдардың нашарлығы, қызмет көрсету деңгейінің төмен­дігі, т.с.с. көптеген қиындықтар бар. Туризм саласындағы білікті мамандардың жетіспеушілігі, жар­наманың жоқтығы да жұмысы­мызды кейінге тартып тұр. Алайда, бұл мәселе біртіндеп өз шешімін тауып келеді. 2000 жылдан бері еліміздің көптеген жоғары оқу орындарында осы сала бойынша мамандар дайындалуда. Сондай-ақ, Қазақстандағы туризм саласын дамыту үшін жүйелі ғылыми-зерттеулер жүргізілуде. Туризм ин­дустриясының қарқындап өсуі үшін мемлекет тарапынан қол­даудың болуы өте маңызды.
– Туризм инфрақұрылымын да­мыту­дың, елдің тартымды ту­рис­ті­к им­ид­жін қалыптастырудың, турис­тік әлеуетті арттырудың жолдары қандай?
Айтбай Тәсілов:
– Өзбекстанға барған меймандар сонау Ақсақ Темірдің заманын­дағы әуендерді салатын этногра­фия­­лық ансамбльдерді тыңдау ар­қылы сол дәуірді көз алдына елес­те­тіп, тура көзбен көргендей әсер алады екен. Біз де солар сияқ­ты қазақ халқының өмірін, мә­де­ниетін насихаттайтын шаралар ұйымдастыруды ойлауымыз қажет секілді. Еуропадан немесе Англиядан келгендерге баяғы замандағы кесенелер жайлы мағлұматтар берсе, оларға біздің көне тарихымызбен танысу өте қызық болар еді. Жалпы, осы мәселелер мемлекет тарапынан қадағаланса деген ниеттеміз.
Кәмшат Егембердиева:
– Қазіргі таңда әлем тәжіри­бесіне сүйенсек, туризм инфра­құрылымының дамуы да, елдің тартымды туристік имид­жінің қалыптасуы және туристік әлеуетті арттырудың жолдары да мемлекет тарапынан көрсетілген қолдаудан кейін ғана жолға қойыл­ады. Мәселен, мемлекет та­ра­пынан ірі инвестициялық жобаларға қомақ­ты қаржылық көмек, салық төлемдерінің жеңіл­дігі, т.с.с.
Елбасымыз «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» мақаласында: «Қазақстанның қасиетті жерле­рінің мәдени-географиялық бел­деуі неше ғасыр өтсе де, бізді кез келген рухани жұтаңдықтан сақ­тап, аман алып шығатын сим­вол­дық қалқанымыз әрі ұлттық мақ­та­нышымыздың қайнар бұлағы… Ішкі және сыртқы мәдени туризм халқымыздың осы қастерлі мұра­ла­рына сүйенуге тиіс…», – дей келе мәдени-географиялық белдеу қа­лыптастыруды тапсырған болатын. Осы бағдарламалар бойынша Гео­гра­фия институты оның ішінде «Туризм және рекреация геог­рафия­сы» зертханасы Маңғыстау облысының туристік нысан­дары­ның құжатын жасап жатыр. Бұл зерттеу жұмысы табиғи ресурстар және табиғатты реттеу басқарма­сының қадағалауымен жүзеге асу­да. Аталған зерттеу жұмыстары­ның нәтижесінде нысандардың барлығы бір жүйеге келтірілмек. Яғни туризм, табиғи ресурстар, мәдениет басқарма­ларының бар­лы­ғы да өздеріндегі бар табиғи ре­сурстар туралы біліп отырады. Мұн­дай шаралар тек облыстар аясында ғана емес, бүкіл Қазақс­тан­­ның территориясында жүргі­зілуі тиіс. Қазақс­тан­ның ішкі туризмін дамытудың, әлемге танылудың тиімді жолы ретінде 2016 жылдан бері ұйым­дастырылып келе жатқан «Nomad explorer» экспедициялары туралы айтқым келеді. Бұл экспедицияның мақсаты да Қазақстандағы ішкі туризмді дамыту және ел аралап, жер көруге қызығатын адамдардың басын қосып, сол адамдар арқылы әлеу­меттік желілерде біздің ең әдемі, көрікті жерлерімізді насихаттау, халыққа таныстыру.
– Өзге ұлт өкілдері жаз мезгілін әр елдерге саяхат жасаумен, рухани күш жинаумен өткізеді. Олар тіпті осы демалыстарын алдын ала жос­парлап, соған керекті қаражатты жыл бойына жинап та қояды. Ал біз, яғни қазақ халқы әдетте жазды нау­қан ретінде қабылдаймыз. Десе де, қазіргі кезде біраз отандастарымыз түрлі елдерді аралап, тиімді демалыс ұйымдастыруға дағдылан­ған се­кілді… Жалпы, қазақ демалу мә­де­ниетін қаншалықты үйренді деп ойлайсыз?
Айтбай Тәсілов:
– Өзім қызмет ететін «Сарыа­ғаш» шипажайына көбінде қазақ­стан­дықтар келіп жатады. Ал шетел азамат­тарын сирек көресіз. Қа­зіргі таңда біздің шипажай қан­дай мейман келсе де жоғары дәре­же­де қызмет көрсетуге қолайлы дер едім. Бұл жерді де туризм орта­лы­ғы жасап, басқа жақтарды ара­лату­ға болады. Әзірге «Сарыағаш» шипажайы тек қана емдік, сауық­тыру шараларымен ғана айналысады. Дегенмен, келешекте курорт­тық қалаға айналуы әбден мүмкін. Кисловодск, Железноводск, Қы­рым­ның курорттары сияқты үлкен курортттық қалаға айналуы әбден мүмкін. Мемлекет тарапынан қо­мақ­ты қаражат бөлініп, Келес өз­е­ніндегі көпір қайта салынды. Кө­­шелердің барлығына жарық бе­ріл­ді. Түрлі құрылыстар жүргізілу­де.
Кәмшат Егембердиева:
– Бүгінгідей жаһандану заманында жер көру, ел аралау халықтар арасында жылдам таралып келеді. Сондықтан да отандас­тарымыз­дың қазіргі кезде түрлі елдерді ара­лап, тиімді демалыс ұйым­дас­тыруға дағдылана бастауы табиғи жағдай. Менің ойымша, демалу мәдениеті ең алдымен әр елдің эко­номикасы мен әр ұлттың мен­та­литетіне байланысты қалып­та­сады. Ел экономикасының оң тенденциясы халықтың әлеуметтік деңгейін жоғарылатады. Осыған байланысты халықтың талғамы өз­геріп, сәйкесінше демалу мәде­ниеті де өзгерістерге ұшырауы заң­дылық.
– Пайдалы демалыс жасау адам денсаулығына және өміріне қандай әсері беруі мүмкін?
Айтбай Тәсілов:
– Демалғанды кім ұнатпасын?! Демалысты тиімді ұйымдастыру адамдардың тұрмыс деңгейі мен жеке өміріне байланысты ғой…
Ға­лым­дардың айтуынша, жылына бір рет демалу – адамның өмірін ұзартады екен. Денсау­лығының жақсаруына көп әсер береді.
Қазір шетелдерге саяхат жасаудан да, экзотикалық курорттарға бару жағынан да халқымыз ешкім­нен кем емес. Кейбір азаматтар өз еліміздегі түрлі демалыс орын­да­рын­да жазғы демалыстарын өт­кізуде. Жалпы, қалалық жерде тұратын адамдар демалу мәдениетін үйренді деуге болады. Ал ауылдық адамдар демалысқа қаражат жұм­са­ған­нан гөрі, дүркіретіп той жаса­ғанды дұрыс көреді. Не болмаса бас­қа нәрселерге жаратқанды қа­лайды. Соңғы уақытта біздің халық өз-өздерін қара жұмысқа жегіп жүр. Олай дейтінім, қарызданып, қауғаланып, несие алып кісі ша­қырады. Ал оны неше жыл бойы өт­ейді. Бұрынғы қазақтар да той жасаған ғой, тек олар біз секілді бір-бірімен бәсекеге түспеген. Бар­ға қанағат тұтқан. Ысырапшыл болмаған. Жалпы, халықтың әлеу­меттік жағдайы күннен-күнге жақ­сарып келеді ғой. Болашақта бар­лық адам пайдалы демалыс жасауға дағдыланады деп үміттенемін.
Кәмшат Егембердиева:
– Пайдалы демалыс жасау – адамның физикалық және рухани күшін қайта қалпына келтіру үшін қа­жет. Адам физикалық және ақыл-ой әрекетін уақытша тоқтату арқылы ағзасының энергия қорын толықтыру немесе қайта қалпына келтіруге мүмкіндік береді. Сол ар­қылы адамның жұмысқа қабілет­тілігі де жоғарылайды.
– Әңгімелеріңізге рахмет!

Дайындаған Гүлім Нұрланқызы