Редакцияға түрлі қоғамдық, әдеби мәселелерді арқау еткен хат көп келеді. Сол хаттардың ішінен сіздерге ұсынып отырған екеуінің мазмұны терең, мәні зор. Қос хатта қазіргі қазақ тілінің ахуалы сөз болыпты. Газет оқырман­дарының ой бағдарының бір жерден шығып, ортақ мүдде көздегені жәй бір сәйкестік емес деп ойладық…

«Тіл – халықтың жаны» деп жиі айтамыз. Біздің қазақтың да жанды жері – оның тілі екені даусыз. Ана тілін білмейтін, орысша шүлдірлейтін адамдарға халық зиялысы Халел Досмұх­медов осыдан 94 жыл бұрын «Ана тілін жақсы біліп тұрып, бөтенше жақсы сөйлесең, бұл – сүйініш; ана тілін білмей тұ­рып бөтенше сөйлесең, бұл – күйініш» деген екен. Сол азамат тағы да: «Орыс тілінен сақта­ныңыз! Өзіңізді, балаларыңызды қорғаңыз! Тіл үйренейік, бірақ оның түбімізге түсіп кетуінен сақтанайық!» деп дабыл қағады сонау 1923 жылы. Ендеше, 2017 жылы, одан 100 жыл кейін өмір сүріп жатқан біздер неге қамсыз­быз? Қайта сол Халел өмір сүр­ген өткен ғасырдың басында қа­зақ халқының тек 10-15 пайызы ғана, оның өзі қалалық қа­зақ­тар ғана орысша сөйлейтін, ауылдарға әлі орыс тілі жете қоймаған кез еді ғой. Көреген бауырымыз сол кездің өзінде «Тіл – отар болса, халық та отар» деп неге шырылдады? Көкірегі ояу, көңілі зерек адам жүз жыл алдағыны қалай дәл болжаған десеңізші! Өткен ғасырдың алпысыншы жылдары-ақ қазақ­тың 40 пайызы ана тілінен жері­ніп, орыс тіліне телініп кеткені өтірік пе?! Солардың ұрпағы бүгінгі орыс тілді мектептердің «негізін қалап» отыр. Қазақ тілі­нің қанат жаюына барынша ке­дергі жасап келе жатқандар да солар. Оларға еліктеп ұлты түркі болса да орыс тілінде тілдесетін­дер жетіп-артылады. Сол азаматтар Ресейде емес, Қазақстан­да өмір сүріп жатқандарын естен шығарған сияқты әсер қал­ды­рады. Бүгінгі үштілділік саясаты оларға жақсы желеу болып тұр.
Президенттің Жолдауын­дағы «Қазақ тілінің басымдығы сақталады» деген сөзі әлгілерге қаратылып айтылған тәрізді. Соны­мен бірге, Елбасы «Ағыл­шын тілін меңгермей, Қазақстан жалпы ұлттық прогреске жете алмайды» деп ескертеді. Себебі түсінікті. Қазіргі кезде 90 пайыз ақпарат ағылшын тілінде. Осы жерде Досмұхамедовтың жоға-рыдағы айтқандары тағы есімізге түседі. «Тіл үйренейік, бірақ оның түбімізге түсіп кетуінен сақтанайық». Түбімізде ана тіліміз сайрап тұруға тиіс!
Ана тілін білмейтін, өзге тіл­де шүлдірлейтін қазақтарды өз басым қазақ деп айта алмаймын. Себебі, құжатында ұлты қазақ деп жазылғанымен, тегі «бәленбайұлы» болғанымен тілі қазақша болмағасын, ана тілінің мәйегінен нәр алмағасын жаны қазақ болып жаралмаған қазақ­сымақтарды ұлт деп те айтуға келмейді. Қазақтың ана тілі қазақ үшін «Ахиллестің өкшесі» іспетті жанды жері. Бұл аңызды сауаттылардың бәрі біледі. Алай­да, оны шалақазақтардың тағы бір есіне салып өткенім жөн болар: Грек аңыздарында теңіз құдайы Фетид пен Адам-Атадан жаралған Пелея екеуінің қосылуынан пайда болған Ахил­лесті анасы сәби шағында өкшесінен ұстап тұрып қасиетті Стикс өзеніне матырып алады. Содан кейін Ахиллестің дене­сіне оқ өтпейтін, қылыш кес­пейтін, қазақ жырындағы Алпа­мыстың сыңары болып шығады. Алайда, пенде екенін білдіретін (анасы ұстап тұрғандықтан қасиетті су тимей қалған) өкшесі ғана еді. Жас батырды жауы Парис аңдып жүріп сол өкшесі­нен атып өлтіреді. Біздің ана тіліміздің де дұшпандары жанды жеріміз – тіліміз екенін жақсы білген. Білгендіктен тілі­мізден айыруға барынша күш салып келеді. Тілімізден айырса, барлық халықтық қа­сиет­терімізден ада болып, мәңгүрт­теніп шыға келеріміз анық. Кеңестік кезеңде олар сол мақ­сат­тарын 40 пайызға орындап та үлгерген еді. Жұқпалы дерт тез өршиді ғой, Тәуелсіздікке қолымыз жетпегенде, ұлттық қасиетімізден ажырап та қалар ма едік, қайтер едік?
Мен бүгінгі тәуелсіз барша қазақты жанды жеріміз – тілі­мізді сақтауға шақырамын! Екі айдаһардың өңешіне жұтылып, құрдымға түсіп құрып кетпеудің жалғыз жолы – осы.
Исламғали ҮРКІМБАЙҰЛЫ,
Панфилов аудандық «Қазақ тілі»қоғамдық бірлестігінің төрағасы.