Мұрат Қолғанат

---

Ұйықтап жатыр еді, денесінен бөлініп шығып кеткен өзін бай­қап қалды. Төсектен баяу тұрып, терезе жаққа кетіп бара жатқан екінші сыңарын сезіп, қорқытып алмайын дегендей, баяу ғана екі көзін кезекпен ашты да, аса сақ­тық­пен сыңарының артынан  те­резе жаққа қарады. Өзінен бө­лі­ніп шыққан өзі терезе жақ­тауы­на арқасын қойып, әйнектің арғы  бетінде айдың сәулесі ша­ғы­лысып тұрған, бір ай бұрын­ сынып кеткен шыны қалдық­тарына қарап отыр. Өзін көрген оның бойында қорқыныштан гөрі, та­ңырқау басым. Бір кезде сыңары  әйнектің арғы бетіне  еш  кедергісіз өтіп кетті. Ол бірден қақшаң етіп басын көтеріп алды да, ақырын ғана орнынан тұрып терезенің алдына барды. Өзінің қимыл-әре­кетіне қарап тұрған кезде  сыңарының беті жас иленген қа­мырдай жерге ағып түсті. Та­ңыр­қап қалған ол  терезеден жерге қарап еді, жұ­мылып ашылып, жұмылып ашылып әр жерде рет­сіз шашылып жатқанжүз­де­ген көзді көрді. Қасында жат­қан көздің қарашығына қа­рап еді, мұңайып тұрған өзін көр­ді.
Ұйықтап жатыр еді, денесінен бөлініп шығып кеткен өзін байқап қалды. Сыңарының артынан жүріп келеді. Олар  үлкен  көшенің ортасымен кетіп бара жатыр. Қала тым-тырыс тыныш­тықта. Миллиондаған тіршілік бір уақытта мегаполис қаланы тастап кеткен. Айналаның бәрі адам мекендемеген  ертегі қала­дай тамаша болып тұр. Тек өзі кетіп барады және өзіне ба­қы­лап кетіп бара жатқан өзі еріп келеді. Алыстан аспанға көтерілген будақ-будақ шаң көрінді. Өзіне қарай жылдам келе жатқан шаң­ның арасынан үрке қашқан жүз мың­даған  табын киікті байқап қалды.  Көшенің бойымен  алдында кетіп бара жатқан сыңарын жарып өтіп өзіне қарай бір топ киік шыға келді. Екпінмен келе жатқан киіктер өзіне жете бере омақаса сүрініп құлап жатыр, құлап жатыр. Киіктер шөмеле болып әрбір жерде үйіліп қалды. Ол сыңарының қайда кеткенін байқамай, ышқынып туа алмай жатқан аналық киіктің көзіне қарап тұр. Бірақ қандай жануар екенін танымады. Ойлап көріп еді, есіне түсіре алмады.
Ұйықтап жатыр еді, денесінен бөлініп шығып кеткен өзін бай­қап қалды. Топ болып қоршап тұр­ған адамдардың ортасында қалды. Оған қарап тұрған адам­дар­дың түрлері өте таныс. Бар­лығы өмі­рінде көрген, араласқан адамдары секілді. Бірақ ешқай­сын танымады. Сонда да болмай есіне түсіргісі келіп талпынды. Өзі­не қойған: «Мен бұларды қай­дан көрдім?!» деген сұрақ миын айналдырып жіберді. Тесіліп қарап тұрған көз­де­р­ден  қашып шықпаққа ұмтыл­ды. Бірақ әрекеті сәтсіз болды. Қоршап тұрған адам­дар арасынан бір жұпыны киінген кішкентай қыз келіп оның көзіне мұңайып қарап тұр­ды да, тізерлеп екі ала­қа­нын жай­ды. Ол бүлдіршін қыздың әбден тозығы жеткен жыртық киімінің арасынан ырсиып ашық тұрған нәзік қабырғаларын көрді. Қа­быр­ғаларының арасынан топ-топ болып тойынған ақ құрттар түсіп жатты. Ол жерде жыбырлап жат­қан құрттарға қарап тұрған кезде,  қоршап алған адамдар шеңбер жасап оны айналып жүгіре берді. Екпіндерінің қатты болғаны соншалық, шебер қозғалыстың жылдамдығын ғана сезді. Басы айналып құлап бара жатып, өзіне жымиып қарап тұрған өзін көрді…
Ұйықтап жатыр еді, денесінен бөлініп шығып кеткен өзін бай­қап қалды. Жас құлынның мазасыз кісінеген дауысы құлағына келді. Шөптің арасынан басын кө­терді. Көз жетер төңіректе табын-табын болып жабайы жыл­қылар жайылып жүр. Кіш­кен­тай көк құлын ары-бері тоқ­тау­сыз шауып енесін іздеуде. Шөп арасына тығылып,  аса сақтықпен жылқыларға шабуылдауға келе жатқан үйірлі қасқырды көрді.  Жайбарақат жайылып жүрген жылқылар қасқырларды байқап қалып, үріккен бойы бей-берекет тұра шапты.Тобымен жүгірген қасқырлар көк құлынды қоршауға алды. Бірақ үйірлі қасқырдың ешқайсысы құлынға бірінші болып шабуыл жасамады.  Осы сәтте қасқырларды жарып өтіп, теріден киім киген  жеткіншек бала құлынның қасына келді. Құлын үркіп қашпаққа ұмтылып еді, қимылы шапшаң бала қас пен көздің арасында жалынан ұстап үлгерді. Құлын тағдырына көн­дік­кендей оқыс қимылға бар­май тыныш тұр. Бала құлынды жалынан ұстаған күйі келген ізі­мен кері қайтты. Даланың қожа­ла­ры қасқырлар да баланың артынан  еріп барады. Анандай жердегі төбенің басында бақылап отыр­ған аналық қасқыр айға қарап ұзақ ұлыды. Дауыс жетер даланың бәрінде аналық қас­қырға қосы­лып ұлыған дыбыстар жалпақ даланы күңірентіп жі­берді. Ұлып отырған аналық қасқырдың  қасында көк құлынды жетектеп кеткен бала ойнап отыр.  Баланың қасында құрсақта жатқан шаранадай бүктетіліп саусағын сорып жатқан өзін көрді.
Ұйықтап жатыр еді, денесінен бөлініп шығып кеткен өзін бай­қап қалды. Тау биігіндегі үңгірдің ішіне кіріп келеді. Үңгір тастай қараңғы. Үңгір ішіндегі тастардың жарықтарынан аққан су тамшы болып тастарға тиеді. Тамшыдан шыққан дыбыстар жаңғырық болып өзіне естілді. Ол жаңғы­рықты қызық көріп айқайлағысы келіп еді, өз дауысы өзіне естіл­меді. Төбеде қаптаған жарғанаттар шиқылдап ары бері тоқтаусыз ұшып жүр.
Үңгірге сәлде оранып алған ұзын бойлы ер адам кірді де жүріп отырып, үңгірдің қуысына келіп тоқтады. Үңгірдің іші бір сәтке әппақ сәулеге бөленді де, жалт етіп жоқ болды. Төбеде тасқа жар­масып отырған жарғанаттар сәуле шашылған кезде жапа-тар­мағай жерге құлады. Ол құлаған жарғанаттың сынған қанатына қарап тұрып еді, үңгірге сәлде  оранып алған ұзын бойлы ер адам кірді де, тез-тез жүріп отырып үңгірдің қуысына келіп тоқтады. Осы кезде үңгірдің іші тағыда әппақ сәулеге бөленді де, жалт етіп жоқ болды. Ол тағы  да құла­ды ма деп жарғанаттарға қарап еді, ешқандай жарғанат көрмеді. Бәрі ізім-қайым жоқ болып кеткен. Кішкентай сынық тастың түбінде бір нәзік зат қозғалғандай болды. Қасына барып қолын созып еді, үңгірге кіріп келе жатқан сәлде оранып алған ұзын бойлы ер адамды көрді. Әлгі адам аяғын тез-тез басып үңгірдің қуысына жете беріп еді, үңгірдің іші тағы да  әппақ сәулеге бөленді де жоқ болды. Ол жарғанаттарды іздеп тағы төбеге қарады. Төбеде сан мыңдаған түрлі-түсті, әр түрлі кейіптегі көбелектер қаптап ұшып жүр. Үңгірдің ішіне сыймай ұшып жүрген көбелектер оның денесіне, басына, қолына қона бастады. Ол өзін қаумалаған көбелектерден көрінбей кетті.  Иығына қонған күлгін көбелектің қанатындағы  иректерге көзі түсті. Неше түрлі бояуға бөленген иректердің ішінен кетіп бара жат­қан өзін көрді. Бір кезде кө­белек біткен дүр етіп көтеріліп үңгірдің аузына ұмтылды. Ұшқан көбелектермен бірге ол да  жүгірді. Үңгірдің аузына жете беріп еді, сәлде оранған ұзын бойлы ер адамды көрді. Әлгі адам аяғын тез-тез басып қараңғылыққа сіңіп кетті. Ол  кеткен адамның артына қарай отырып үңгірден шығып еді, бір-бірінің денесін тісімен шикідей жұлып жеп жат­қан тобыр  адамдардың ортасына түсті. Шыңғырып жылаған әйелдер мен шырылдай қашқан  балалардың тірі денесінен ет кесіп жеген еркектер қаптап жүр. Жер біткен өлексенің иісіне мүң­кіп, сасып кеткен. Қара жер ұйы­ған қандардың бетінде быжынап қаптап жүрген шыбындардан көрінбейді. Ол түкке түсінбей қа­рап тұр. Ол алыстан өзіне қарай айқайлап қашып келе жатқан ер адамды көрді. Әлгі адам оған жете берген кезде жас әйел қолындағы қылышымен басының ми қаба­тын бөліп түсті. Еркек  құлады. Был­жырап тұрған былқылдақ  миы топыраққа қарай аға бастады. Аққан миды көрген әйел қо­ма­ғайлана ұмтылды…  Лездің арасында қатты жел тұрды. Төңі­рек­тің бәрі қара түнек дауылдан көрінбей кетті. Аспанды қып-қызыл бұлт торлады да, ыстық от­тан жаратылған жаңбырын төгіп-төгіп жіберді. Жан-жаққа шыңғырып қашқан адамдарды от тамшылар күйдіріп еріте бастады. Ол аспаннан ағып келе жатқан оттарға басын жоғары көтеріп қарап тұрып еді, бір сәтте ыстық оттан жасалған көл пайда болды. Дауыл тоқтады, шоқ болып аққан жаңбыр да басылды. Отты көлдің бетінде малтып келе жатқан нар түйені көрді. Үстінде сәлде оран­ған ұзын бойлы ер адам отыр. Жақындап келіп анықтап қарап – өзін көрді.
Ұйықтап жатыр еді, денесінен бөлініп шығып кеткен өзін бай­қап қалды. Ол өзіне қарап тұр. Екеуі бір-біріне көз тайдырмай қарауда. Екеуі жалғыз емес еді. Олар тұрған кеңістік өздерінен бөлініп шыққан, өздеріне қарап тұрған миллиардтаған адамдардан көрінбейді. Ешқандай қоз­ғалыс жоқ. Өздеріне қарап тұрған өздері ғана. Астарынан және үс­терінен тамырымен жұлынған әр түрлі формадағы алып бәй­терек­тер ұшып барады. Бәйтерек­тің бұтақтарында, жапырақ­та­рында кішкентай адамдар отыр. Бар­лығы оған қарап сықылықтап күлуде. Ол өзіне көз тайдырмай  қарап тұрса да, аяғының астынан және басының үстінен ұшып бара жатқан ағаштарды көріп тұр. Қа­сынан өтіп бара жатқан қисық­тау бәйтеректің бұтақтарындағы кішкентай адамдардың арасында, теріс қарап  тізесін құшақтап отырған адамды көрді. Ол қолын әлгі адамның иығына қойып, өзіне қаратып еді, беті жоқ өзін көрді. Қолын тез жинап алды. Ай­наласында ешкім жоқ. Жалғыз өзі ғана қалған. Аспаннан түсіп келе жатқан еркек пен әйелді көрді де, оларға қарай бар екпі­німен жүгіре жөнелді. Төңіректің бәрін жаңа ғана жауған әппақ қар басып қалған. Ол қардың үстімен жалаң аяқ жүгіріп келеді. Жалпақ-жалпақ  қой тастардың үстінде мұңайып отырған еркек пен әй­ел­дің қасына жақындап барып тоқ­тады. Олардың қимыл-қоз­ғалыстарын бақылап тұр. Қамшы тастам жердегі шөптің арасымен жылан ирелеңдеп жылжып  барады. Әйел үнсіз жылай бастады. Еркек теріс қараған күйі қасында сынып жатқан жуан бұтақты жапырақтарынан аршып, жерге шаншыды. Ол әйелге қарай ақы­рын адымдап жақындап келеді. Әйел жылағанын қояр емес. Жанына жақындап келіп, жүзіне назар салды. Әжім басқан бетіне қараған кезде, өзін туған шешесін көрді. Шешесінің жанары суал­ған, көздеріне қарап тұрып, не­лік­тен аз уақытта қартайып кет­кенін білгісі келді. Бірақ  тү­­сін­­­беді. Түсінуге мүмкіндігі де бол­мады. Шешесі орнынан тұрып бү­кі­рейген белін жазды. Еті қашып кет­кен қолын қос қолдап иіскеді.
Ұйықтап жатыр еді, денесінен бөлініп шығып кеткен өзін бай­қап қалды. Ол өзін жанталаса  қуып келеді. Қанша ұмтылып жү­гір­генімен, жете алатын емес. Қол созым жерге дейін жақындап, енді ұстай бергенде, жалт етіп бұрылып кетті. Ол сонда да қал­май өзін қуып келеді. Ол қуған күйі шыңдарын ақ мұз басқан таулардан асып өтіп, шағын ғана зираттың қасында  жаңа қазылған көрді қоршап тұрған бір топ ер­кектің арасына келіп түсті. Дым­қыл жас топырақтың буы жайылып шығып жатыр. Төрт жігіт ақ матаға оранған өлікті  алып келді. Айналадағы адамдардың ешқай­сы­сы көзіне жас алып жыламады. Жігіттер өлікті көрдің ішіне  орналастырып, тез-тез топырақ лақ­­тырып көме бастады. Қаптап тұр­ған еркектің бәрі көрге жақын­дап келіп, сары топырақты шұң­қырға уыстап лақтырып кетіп жатыр. Сәл уақыттан кейін қабір­дің қасында Ол  және өзі қалды.  Ол жақындап келіп қабірдің үйілген топырағына екі  аяғын салып ішке қарай бата берді. То­пырақтың ішінде өзі қалды. Тастай қараңғы. Ол қабірдің өлік орналасқан қырындағы кірпішті саусағымен тырнап, бері, өзіне қарай тарта бастады. Біраз әуре­леніп алғашқы кірпішті ала берген кезде арғы жақтан жарық түс­ті. Ол үңіліп тесікке қарады. Өзі­нің балалық кезі өткен ескі үйін көрді. Ағаш үстелдің үстінде майшам бітуге жақындап әлсіз ғана жанып тұр. Қолындағы түскиізін ұзынша келген сүйек бізбен тігіп отырған шешесін көрді.  Фольклорлық ескі әнді ыңылдап салып отыр. Келесі бөлмеден жақында ғана туған лақты мойнындағы жібінен сүйретіп келе жатқан  бір жарым жастағы кішкентай өзін көрді. Шешесі істеп отырған жұмысын қойып, лақтың мойнындағы жіпті шешіп жіберіп өзін көтеріп алды да, мейірлене тамағынан иіскеді. Ол сықылықтап келіп күлді. Сыртқы есік ашылды. Әкесімен бірге сықырлаған аязда ішке енуге талпынды. Әкесі есік­ті жауып, шешесінің құшағына жабысып отырған өзін көтеріп алып, шыр айналдырды. Әкесі баласын жерге түсірді, өзі ескі радионың құлағын шұқып күйге кел­тіруге тырысып жатыр. Бы­жыл­даған жағымсыз дауыс құла­ғын ауыртты. Үстелдің үстіндегі майшам сығырайып барып сөніп қалды. Қараңғыда қалған бала еңіреп жылап жіберді. Шешесін іздеді. Бұрыштағы қарауытқан жерден сұлбасы көрінген шешесі өзіне шақырды. Бала шешесіне талтаңдап бара жатып сүрініп құлады. Шешесі тағы шақырды. Ол шешесіне жетемін деп тағы сүрінді. Шешесі биіктей берді. Ол қанша жүгіргенімен, сүріне берді. Бала бар жан-тәнімен шырылдап жылап жатыр. Шешесі биіктей берді… Ол осының бәрін көрдің ішіндегі кірпіштің тесігінен бақылап тұрды. Бойында адамға тән ешқандай сезім белгілері білінбеді. Жарық сөнді. Көрдің іші тастай қараңғы. Ол өлікті ораған матаны шеше бастады. Өліктің басындағы соңғы шүбе­рек­ті шешіп алып еді, көгеріңкірей бастаған өзін көрді.
Ұйықтап жатыр еді, денесінен бөлініп шығып кеткен өзін бай­қап қалды…