Қоңырқай үй
18.11.2016
1849
0

Несібелі Рахмет

Ақын қызыл шатырлы, қос қабатты келісті үйге көзі талғанша тесіліп ұза-а-ақ қарады. Өзге үйлерден құ­ры­лымы да, сән-салтанаты да бөлек осы бір қоңырқай тамға қарап рахаттанады. Қызық. Гүл емес, сұлу қыз емес, сурет емес немесе табиғаттың бір ғажайып көрінісі емес, адам деген кәдімгі үйге де осыншама қарап, осылайша ын­тығып, ләззат алады екен-ау. Рас, ірі-ірі қалалардағы әйгілі тарихи-сәулет ес­керт­кіштерінің сұлулығына еріксіз көз суарасың. Таңдай қағып, тамсанасың, тарихтың тереңінен сыр шертетін сол жәдігерлерді тұрғызған шеберлердің талантына тәнті боласың. Оның жөні бір бөлек. Ал мынау жәй ғана үй ғой. Жәй дейтін де себеп бар. Өйткені, бұл осы Қызылкент қаласындағы жаңадан бой түзеген үйлердің ең үлкені, ең әдемісі емес. О-о-ой, несін айтасың, кейінгі кездері, әсіресе соңғы бес-алты жыл бедерінде шаһарда небір кәрәмат үйлер салынды ғой. Үй емес, тура хан сарайы дерсің кейбіреулерін. Ал олардың жанында мына баспана түк емес. Бірақ осы үй бұған қатты ұнайды. Ұнайтыны сол – осы маңайға келсе болды тамның тұсына тоқ­тап, қарсы алдына тұрып алып, минуттап емес, кейде сағаттап қараудан жалық­пайды.
– Шіркін-ай! – деп ойлайды тұнжыраған кейіптегі қоңырқай тамға қызыға қарап тұрып. – Шіркін-ай, бұл үйде тұратын жан­дардың еш арманы жоқ шығар, сірә. Қандай керемет. Неткен әдемілік! Тазалық. Сұлу­лық. Жайлылық. Орналасқан жері қандай тамаша! Айналасы толы ағаш. Қарсы алдында міне – терек пен тораңғылға, қайың мен үйеңкіге, жиде мен Сыр талына тұнған бақ. Үйдің ішінен анау – әрқайсысы театр вестибюлінің әйнегіндей қатарласа сән түзеген әйдік терезелердің қай-қайсысының пердесін ашып қалсаң да көз алдыңда жайқалған бақ, жап-жасыл әлем тұрады. Ал осы теңге жапырақтары тербелген ағаштар мен бақ ішінде жарыса, жараса өскен сан алуан гүлдердің хош иісі ше. Есіктің алдына шықпай-ақ, сансыз терезелердің самаладай желдеткіштерінен аңқып есіп тұра­тын шығар. Сонан да бұл үйдегілердің тыныс алуы оңай әрі жеңіл болуы керек. Олар бұл сияқты және көпқабатты үйлердегі мұнан басқа да көптеген тұрғындар секілді ауа жетпей қиналу, тұншығу дегенді білмейді ғой, әрине. Ой, бұл не ойлап кетті өзі? Желдеткішсіз-ақ мына қос қабатты зәулімнің өзінің ауасы да жеткілікті емес пе. Құрығанда мұнда астын-үстін қосқанда оншақты бөлме бар ғой. Сонда кісі басына екі-үш бөлмеден келеді. Үйге кіріп-шығып жүргендердің қарасынан белгілі, үш-төрт адамнан артық жан тұрмайды мұнда. Жалпы, Жұманның байқағаны – неғұрлым дәу үйлерде, жағдайлары жақсы, ауқатты отбасыларында адам саны аз болады. Ал керісінше, өжірелері иістенген су мен ызың­даған масаға толы көпқабатты үйлердегі құрқылтайдың ұясындай тар бөлмелерде тұратындарда баланың басы бар, ағайын-туысы да көп, келім-кетім қонағы да баршы­лық болады. Тіпті, қонақты айтасыз, ол ештеңе емес, сол бықсып-сасы­ған қуықтай жерге ауылдан келіп әкесінің үйінде жат­қандай шалжиып жатып алып оқитын студенттер де үйір болатынын қайтерсіз. Астафыралла! Бұл ағайын-туыс­тан, олар­дың елден келіп оқитын балаларынан үйді немесе тамақты қызғанып тұр­ған жоқ. Жоқ! Жоқ! Мүлде олай емес! Ағайын­ға деген мұның көңілі даладай. Тек үйі құрғырдың тарлығы ғой. Тар болғасын, өзі бесінші қабатта болғасын, жаздың жер бетін қуырған аптапты күндері демалатын ауа жетпей алқынады-ай, бұл байғұс. Сондай сәттері ғой, дала кезіп, дария жағалап, бақ аралап кететіні. Сондай бір жұтым таза ауаға зар болып үйден безгенде ғой, осындай зәулімдерге қызығатыны. Қызыға тұрып небір әдемі армандар мен ғажайып қиялдарға берілетіні.
Міне, бүгін де ақын бір жұтым ауа іздеп өзінің ең жақсы көретін, кеудесін керіп адамша демалатын жері – саялы баққа келді. Ал бұл араға табаны тисе болды, жансарайы ашылып, санасы сәулеленіп, көкірегі күм­бір­леп қоя береді. Өзін құдды көкжасыл орманда жүргендей сезінеді. Орман! Орман! Ақынға сен де бір қиялдағы армансың ғой. Әйтпесе қайдағы орман. Сан түрлі ағаштары сыңсыған орман түгілі бұл маңайда то­лыққанды тоғай да қалған жоқ. Әнебір жыл­ғы аумалы-төкпелі қиын ке­зең­де күн­делікті ішер ас, киер киім таппай қи­налған ауыл жұрты аяқ жетер жердегі жыңғыл мен жидені, тырбиған қарабарақ пен түз шынары – сексеуілді патырлатып бұтап, шауып, шетінен қиратып сатып бітірді. Сонан да бүгінде боздалада бұйыр­ма­сынға бұта, тұқымдыққа тораңғыл қал­май барады. Тораңғыл демекші, бұрындары қазекем осы  киелі ағаш-тораңғылды сындырып, шаппақ түгілі, сатпақ түгілі, бір жапырағын үзуге жүрексінетін. Қол тигізуге қорқатын. Ал қазір… ал қазіргідей жан-жағын жайпап, жер бетінде іліп алар үтірдей нәрсе болса ұрлап, сатуды ғана көздейтіндер көбейген кезеңде, «қасиетті», «киелі» деген ұғымның өзі қызыл кітапқа енгізілген өсімдіктер мен аң-құстардай жойылып кеткен, жойыла да беретін тәрізді.
Хош, бұл тоғай мен тораңғыл жайын қой­шы, шулы шаһар төңірегіндегі жасыл желекті бақ пен сол бақтың дәл қасында, қол созымдай ғана жерде орналасқан қос қабатты қоңыр үй. Жұманның кейде-кейде өстіп бір жәйді ойлап тұрып, екінші мәсе­леге ауып кететіні бар. Қайтсін енді, ақын емес пе. Ақынға, ақынның жүрегіне ит тұмсығы батпайтын тоғайдың толайым құрып кеткені түгілі, ағаш басынан жалғыз жапырақтың беймезгіл үзіліп түскені де ауыр тиеді. Киелі де қасиетті, сұлу тораңғыл емес, көрік-сымбатсыз, көрер көзге қораш тікеннің өзін бір нойыс бей-берекет жұлып жатса – ол ақынның жанын ауыртады, жүре­гін жаралайды. Солай.
Ақын боп өмір кешіру оңай
деймісің, қарағым.
Ауызында болу бұл өзі сыздаған жара­ның, – деп Төлеген шайыр бекер айтпа­ған ғой.
Сонымен Жұман өзін ну орманда келе жатқандай сезінуде. Шыннан да орманнан несі кем бұл жердің. Айнала ағаш. Жасыл желек.
–  Айхай таза ауа. Айхай кең тыныс. Айхай жұпар иіс. Сендер болмасаңдар не істер едім мен. Ендігі ауа жетпей, тұншығып ана дүниеге аттанып кетер ме едім, – деп тебіренді ақын.
Осылайша толқып, тебіреніп, ойланып келе жатып әлгі өзінің жақсы көретін, қызыға да армандай қарайтын қызыл шатырлы үйге таяғанын білмей де қалды. Міне, таныс орын. Егіз-егізден жұптасып өскен ақ балтыр қайыңдардың шоғырланған тұсы. Ақын өзі үнемі арқасын сүйеп, саясын көлеңкелейтін діңі жуан қайыңның түбіне келіп тұрды да алғы жаққа қарады. Ғажап! Сол баяғы сұлу қалпы. Сол баяғы қоңырқай қалпы. Мөлдіреп тұр, тұнжырап тұр. Бұл үйді өзге үйлерден ерекшелейтін, осындай тұнжыраған кейіпке енгізетін не жағдай, қандай қасиеті екен? Бұл – анау террассасын жағалай шендеген әдемі шынылар мен үлкен терезелерге тұтылған торғын перделерден бе екен? Жоқ әлде қызыл да емес, сары да емес, осы екі түстің ортасындағы белгісіз бір бояумен әрленген кірпіштердің әсері ме? Әйтеуір бір ғажап. Тағы да таңқа­лар­лығы – бір қарағанда бұл үй жалғыз қабатты сияқты. Бірақ екі қабатты. Оны айтасыз, астында, яғни өжіре етіп жасаған тағы бір қабаты бар-ау. Өйткені, тайпалаған жорғадай боп ұп-ұзын, сүліктей көлік жүйткіп келеді де осы үйдің ауласына кіріп жоқ болады. Кейде соғыс кинолардағы немістердің мәшинелеріне ұқсас дөңкиген-дөңкиген сұр иномаркалар келеді. Олар да қақпаға енеді де көзді ашып-жұмғанша көрінбей кетеді.
Сонда байқадаңыз ба, екі ме, үш па қабатты болып тұрып, жәй қарағанға бір ғана қабаттыдай көрінеді. Қайта осы үйден жанындағы әнебір корт дей ме, морт дей ме, тренажер дей ме, бассейн дей ме, әйтеуір аумағы атшаптырым жерді алып жатқан ойынханасы үлкен.
Эх, шіркін! Осындай ойынхана Жұманда болса ғой. Ха-ха. Осындай дейсің бе. Дәмесін қара. Мұндай емес. Осы жайдың жар­тысы. Жо-жоқ. Жартысы да емес. Үштен, тіпте төрттен бір бөлігі болса да жетеді. Сонда не істер едің дейсің бе? Ойын? Жоға! Ойын қай жерінен келсін мұның. Тастаяқ дегенді ойнамақ түгілі, қолына шыбығын ұстап та көрген емес. Жасы ұлғай­ған қазіргі кезі тұрмақ, сәби шағында да бұл бала болып онша ойнамаған екен. Сол кішкене күннен қит етсе кітапқа үңілу, одан қалды өлең жазу. Басқа ештеңе жоқ. Жұрт сияқты қыдырып көңіл көтеруді де білмейді, дос-жаранмен қатысты да қарық қылмайды. Сол өмірі таусылып бітпейтін, я бір өреге шықпайтын шимай-шимай жазудан шиыр­лап-шиырлап келген жері осы. Тұрысы мынау, қоңырқай үй мен оның ойынханасы­ның төрттен бір бөлігін армандап.
Иә, сонымен осы бірыңғай бөренеден салынған салтанатты баспананың төрттен бір бөлігі бұған тисе! Бұған тисе не істер еді деп ойлайсыз? Соны да білмейсіз бе? Өлең жазар еді, бұрқыратып тұрып! Жазбағанда ше. Жап-жайлы, жап-жарық, желдет­кіш­терінен неше түрлі гүлдер мен ағаштардың хош иісі аңқып тұрған әдемі жерде отырып алып күндіз-түні өлең жазар еді. Тоқтаусыз жазар еді. Ағыл-тегіл ақтарылып жазар еді. Өйткені, мұнда бұған ешкім кедергі жасамайды.
– Қағаздарыңды бұрқыратпай құртшы, осы жазудан келер пайда болса, әлдеқашан мүйізің қарағайдай болар еді. Жұрттың еркегі құсап дені дұрыс шаруа жасаудың орнына үнемі қаламның құйрығын тістеп, өзіңнен-өзің күбірлеп жынды адам сияқта­насың да отырасың, – деп ұрысатын әйелі Қаламқас жоқ. Немесе:
– Түу, папа, тағы да бастадыңыз ба өлеңіңізді, біз телевизор көрейік деп едік. Қазір «өшір, дыбысын бас!» – дейсіз ғой, – деп ренжитін балалары да болмайды.
А-а, тоқта. Сонда Қаламқас пен балалары қайда тұрады? Осы жерде ме? Жоқ әрине. Олар анау-анау қоңырқай үйде тұратын болады. Өйтпегенде ше? Оу, ойынхананың төрттен бірін бергенде, бір емес, екі емес, бақандай үш қабатты жайдың ширегін қиятын шығар. Әрине, қияды!
Осы ойға келуі мұң екен, Жұманның көңілі көтеріліп сала берді. Өзін сондай бақытты сезінді. Қуанғанынан айқайлап, айналаны жаңғыртып ән салғысы келді. Көкірегі күмбірлеп, тіл ұшына еріксіз өлең үйірілді.
Өмір, өмір неткен ғажап керім ең,
Бірде ынтықпын, бірде сенен жерінем.
Қанша қинап, сын-садақпен атсаң да,
Мен өзіңе өлең болып өрілем.
Шіркін, өмір қандай тамаша. Дүние неткен кең. Адамдар неткен жомарт. Ауа қандай таза.
–  Ах-ах-ах!
Ол кеудесін кере демалды. Басын шал­қайтып, екі қолын құстың қанатынша  жайып жіберіп көк зеңгір аспанға қарады. Аспан шайдай ашық. Төсінде бір шөкім де бұлт жоқ. Тап-таза. Тұп-тұнық. Мөп-мөлдір.
Жүрегін жыр кернеп, шабыт дариясына шомылған ақын ақ қайыңдар арасымен әрлі-берлі адымдай жүрді. Ендігі сәтте ол өзін әдемі ойынхана бөлмесінде емес, тіпті жасыл бақтағы саялы ағаштар арасында да емес, аспанда, ту-ту-у көкте самғап ұшып жүргендей сезінді. Қайдан, қалай келіп жатқаны белгісіз, жыр жолдары түйдек-түйдек болып төгілді.
Туған өлкем жұмақтайын мекенім,
Өзге жұрттың жерұйығын не етемін.
Табиғатың қаталырақ,
қолайсыздау болса да,
Жүрегіммен сені сүйіп, сені жырлап өтемін.
Ол өзінің өстіп шалқып-тасып, шабыттана жыр оқып, өлеңнен өзге дүниені ұмытып қанша уақыт өткізгенін білмейді. Бір кезде:
–  Жігітім, сенің бір жерің ауырып жүр ме? – деген сөзден селк ете қалды.
Қараса қолында су бүркетін ұзын мойын ыдысы бар көк халатты егде кісі жанында тұр.
–  Не? А-а-ассалаумағалейкум ағасы, не дедіңіз?
– Мазаң болмай жүр-ау деймін. Баға­надан бері байқаймын, біресе қолыңды сермейсің, біресе аспанға қарап шал­қақ­тайсың, енді бірде әлдекіммен ұрсысқандай өзіңмен-өзің сөйлейсің. Қайтатын түрің жоқ. Кеш батты.
– А-а-а, кеш батты ма? Қайтам ғой. Қайтам.
–  Иә, қараңғы түспей тұрып қайтқаның жөн, қарағым.
Егде кісі осылай деді де, анадай жерде жайқалып өсіп тұрған гүлдерге қарай беттеді.
Жұман болса жаңа ғана көңіл құсы самғап, еркін қалықтап жүрген әдемі әлем­нің шырқау биігінен мынау қарадүрсін дүниеге түсе алмай, өзі кешіп жатқан тым-тым қарапайым, тым-тым жүдеу тірлікті мойындай алмай біртүрлі халде тұрып қалды.

* * *
Ақын үйге келгесін түннің бір уағына дейін  отырып жазу жазам, бағанағы нөсерше төпелеген ағыл-тегіл өлеңнің біразын қағаз бетіне түсірем деп ойлаған. Бірақ қай­да-а-а. Қалай жазсын. Подъезге кіргеннен-ақ қолқаны қапқан жағымсыз иіс шарықтаған көңілін су сепкендей басып жермен-жексен етті. Онан моншаға ұқсап буланып, қайнап кеткен бөлмесінде жарық та жаға алмады. Жақса болды, жаудай қаптаған маса лап қояды. Ал алақандай желдеткішті жапса тұншығып, ауа жетпей өліп кете жаздайды. Сосын не істесін. Тамағын ішіп  болысымен амал жоқ төсекке қисайды. Өлеңдерін ұмытып қалмайын деп қайта-қайта ішінен оқып жатты. Сөйтіп жатып көзі ілінді. Түс көріпті. Түсінде қы­зыл шатырлы қоңырқай үйді егесі бұған беріпті.
– Аға, – дейді ұзын бойлы қарасұр жігіт үлкен қақпаны ашып. – Кіріңіз аға, осы үйді сізге сыйлаймын.
– Неге, не үшін? – дейді бұл өз құлағына өзі сенбей.
– Жақсы өлеңдеріңіз үшін. Сіз туған жерді талай жылдардан бері талмай жырлап келесіз, – дейді анау ризашылықпен.
– Рахмет, жігітім. Азамат екенсің. Бірақ бұл үйдің бәрінің керегі жоқ маған. Төрттен бір бөлігі де жетеді.
– Қойыңыз аға, ол не дегеніңіз. Сіз ақын­сыз ғой. Ақындарға осындай кең үйлер лайықты. Осы қора – жайды ішіндегі анау ойынханасымен қоса, түгелімен сізге сыйладым, аға!
– Ой азаматым-ай! Атымтайым-ай! Сыйға – сый, сырға – бал деген. Мен де саған қатырып тұрып қолтаңба жазып бір кітабымды сыйлаймын. Бірақ…
– Не бірақ аға, ойланып қалдыңыз ғой.
– Бірақ сонда өзің қайда тұрасың?
– Аға, қам жемеңіз. Менде мұндай үйдің үш-төртеуі бар.
– Үш-төртеу?! Үш-төртеу?! Үш-төр-т-е-у…
–  Жұман, Жұман тұр. Не болды сонша айқайлап. Мына жер жанып кетіпті ғой. Тұр! Таң атқаны қашшан. Жұрт баяғыда тірлігіне кірісті. Сен жатсың әлі езіліп. Бір­деңелеріңді санап, сандырақтап…
Біреу иығынан түрткендей болды. Оянып кетті. Көзін ашса бас жағында екі бүйірін таянып, қаздиып Қаламқас тұр.
– Өй, сен ба? – деді бұл қабағын тыржитып.
– Енді кім деп едің? Не, басқа біреуің бар ма еді?
– Мен… мен… қоңырқайға, арманым болған қоңырқайға енді ғана қол жеткізе беріп едім. Неге ояттың?
–  Бәсе, кеше кешке дейін құрып кетіп едің. Сондай бір бәлең бар екен ғой. Долылық буып, лезде көгереңдеп шыға келген Қаламқас күйеуі мән-жайды айтпақ­қа аузын ашамын  дегенше есікті тарс еткізіп жауып, бөлмеден шығып жүре берді.
– Ү-ү-уһ! Мына қатын не деп кетті өзі? Нені шатып тұр? Түрі әлем-тапырық болды ғой. Әзірге мәмілеге келе қоймайды-ау. Біразға шабатын сияқты. Әй, қойшы, осымен  бажылдасқанша өзімнің қоңыр­қайымды ойлайыншы».
Осылайша күбірлеген ақын келесі бүйіріне аунап түсіп, көзін жұмды.
Жанарының ішінде қызыл шатырлы қоңырқай үй. Сол баяғы тұңғиық сырға тұнып тұнжыраған қалпы. Мөлдіреген қалпы.

ПІКІР ҚОСУ

Ваш адрес email не будет опубликован.

Пікір