Бұрынырақта телеарналардың бірінен Сая Оразғалиева дейтін актрисаның сұхбатын құлағым шалып қалды. «Сіз Рамазан Стамғазиевті тыңдайсыз ба?» деген тілші сауалына: «Мен ол кісіні танымаймын» деп түйеден түскендей жауап берген актриса үшін айдалада отырып өзім қысылғаным-ай.

Илегені бір терінің пұшпағы бола тұра, бұрынғы дәстүр жалғастығын сақтап қалу былай тұрсын, өнер иелерінің бірін-бірі танымайтын жағдайға жеткені қалай? Кезіндегі әнші, әртіс, суретші, режиссер секілді түрлі өнер саласы саңлақтарының өзара сыйластығы, аралас-құраластығы туралы естеліктерді тыңдап отырсаң, ол қарым-қатынастың астарынан бір жылылықтың лебі байқалатын. Ескілікті кісілердің адамгершілігі мен тектілігі бүгінгі буын бойынан табыла бермейтіні неліктен? Өнерді бағалау, талантты құрметтеу тұрғысынан қарасақ, олар томаға-тұйықтыққа ұрынып жатқандай. Бір кездері суретші бүкіл өнерді кие тұтса, ақын-жазушы театр мен музыкадан бес саусақтай хабардар болатын. Жалпы, мұндай қабілет пен тілеулестік қатынас олардың өрелерінің биіктігін де аңғартатын. Қазір бұл әдет жоғалмаса да соған жақын құбылыс. Бұдан адам да, өнер де зиян шегері даусыз. Санамызды торлаған сан сұраққа жауап алмақ ниетпен түрлі өнер майталмандарын әңгімеге тартып көрдік.

 

Сәбит ОРАЗБАЕВ,
Қазақ КСР-нің халық әртісі

ЕШКІМНІҢ АМАНДАСУҒА УАҚЫТЫ ЖОҚ

Өнер адамы – жарыста тұрған адам ғой. Біз қанша жек көрсек те, ке­шегі қызылдар саясатының да жақ­сы жақтары болды. Бұрын үл­кен-кішілер театрдың өзінде жиі-жиі бас қосып, көрген-білген­де­рі­міз­ді ортаға салып отыратын едік. Үлкен кісілердің жанынан қалмай жү­ріп образ жасауды үйре­не­тұ­ғын­быз. Қазір бәрі басқаша. Театрға ке­ше келген жастар бізден ештеңе сұ­рамайды. Ал жасап жатқан об­раз­дары жоқ. Өкініштісі сол. Бә­се­кенің заманы болған соң ба, осы кү­ні жақсы жазғанды да, тұрмыс-тір­шілігін түзеген адамды да көре ал­майтын болды ғой. Осындай кө­ре алмаушылыққа кім, қалай ке­дергі бола алады?

Өзіміздің де сөйлесіп, сырла­с­а­тын адамымыз аз қалды. Қазір за­ман, тіпті заман деймін-ау, адам өз­геріп кетті. Теледидардан небір сұм­дықты көрсетіп жатқанда: «ой­бай-ау, мыналарың не?» деп айта да алмай қалдық. Еркіндік, демократия деген желеумен мысыңды баса­ды. Эстрадамыздың күйі тіпті қа­рын аш­тырады. Құдай сақтасын, ше­тінен жұлдыз, шетінен мақтан­шақ. Үй-жайын, жататын төсегі мен дә­ретханасына дейін қымсын­бас­тан жаһанға жария етеді. Әбден беттері ашылып кеткен. Әуелі қанша әйел алып, қанша күйеуден шыққан­да­ры­на дейін жасырмайды, шіркін­дер. Осының барлығы керек пе еді? Ізет, инабат, парасат­тылық дейтін ізгі қасиеттер қайда қалды сонда?

Кезінде жиі-жиі кездесулер мен тал­қылаулар ұйымдастырылып тұратын болғандықтан жастар мен қарт­тардың арасында жақсы байланыс, алтын көпір болатын. Ылғи мек­тептерде, жоғары оқу орын­да­рын­да жүздесулер өтіп жататын. Жас­тардың сұрақтары да таусыл­май­тын-ды. Қазір жастарда ондай қы­зығушылық жоқ.

Осы күні қазақтар тіпті бір-бірі­мен амандасудан қалды ғой. Көр­шілерімізге кейде: «Әй, сендерге не болған, неге амандас­пай­сың­дар?» десем, «Ойбой, аға, сіз қы­зық екенсіз ғой. Аспаннан түс­тіңіз бе? Қазір ешкімнің амандасуға уа­қыты жоқ» деп күледі. Расында да әркім өзімен-өзі қалды ғой бү­гін. Бұл томаға-тұйықтық өнер адам­­дарына да келген. Әркім өз бе­тінше, өзімен-өзі тіршілігін жасайды.

Кезінде театрда пьесаң қойылу үшін, эфирден шығармаң берілу үшін қаншама талқыдан өтетін. «Бұ­ның жастарға тәрбиелік мәні қандай, жалпы қазақ халқына қан­шалықты пайдасы бар» деп әбден саралайтын. Қазір бұлардың біреуі жоқ. Ақшаңды төлесең болды, эфи­р­ден түспейсің. Оның халыққа пай­­дасы мен жастарға әсерін елеп-ес­керіп жатқан ешкім жоқ. Бірақ ер­те ме, кеш пе, осы мәселені ел бо­­лып, жұрт болып қолға аламыз ғой деп ойлаймын. Жастарының ар-ұят, намыс деген ұғымдардан ады­ра қалуы қай қоғамға тиімді? Әдеп­сіз, тәрбиесіз білім алған ға­лым – халықтың жауы деп бабаларымыз да айтқан ғой. Құдай содан сақтасын.

Ал әзірге біздің жұрт біреудің сы­нын көтеретін жағдайдан қал­ған. Біреуге сын айтсаң, ата жауын­дай көреді. Ақыры қабыл­да­ма­ған­нан кейін оның бәрі бірте-бірте шаң­ның астында қала береді.

 

Сатыбалды НАРЫМБЕТОВ,
режиссер

ЖЕКЕ ҚАЗҒАН ҚҰДЫҚ ШЫҢЫРАУ БОЛА АЛМАЙДЫ

Шынын айтқанда, осы күні өне­р адамдарының  басы қосыла­тын екі-ақ себеп қалды. Бірі – тор­қалы той, екіншісі – топырақты өлім. Бір кездері Кино үйі, Жазушылар ода­­ғындағы «Қаламгер», сурет­ші­лер­дің шеберханасы секілді шығар­ма­шылық адамдары жиналатын ор­талықтар бірнешеу еді. Қазір заман ағымына қарай әркім өзімен-өзі болып кетті ғой. Бұл үшін біреу кінәлі деудің өзі бекер­ші­­лік. Адам­ның бәрі «заманға күй­леген» уақыт ту­ды. Қырғыз­станға Болат Шәм­шиев­тің мерейтойына  барған сапарымда ондағы өнер адамдарының «Ойпырмай, бір-бірімізді  көрмегелі екі  жылдан  асып  кетіпті-ау» дегенін көріп, он­дағы ахуал да біздегідей еке­нін аң­ғардым. Күлкілерінің ас­та­рында мұң жатқанын да бай­қа­дым. Бәрі өзінше бөлек-бөлек «ай­­­­далада ақ отау, аузы-мұрны жоқ отау» болып қалған кез келді.

Алпысыншы жылдары «не­ком­му­­никабельность» деген теория шық­­ты. Адам мен адамның қарым-қа­тынасы күрделеніп бара жатқаны туралы кітаптар жазылып, кинолар түсіріле бастады. Сонда біз «Күн­де бірге қызмет жасап жүрген адам­­дар қалай бірін-бірі түсін­бей­ді?» деп күлетінбіз. Сол індет ен­­ді бізге де келді. Бізде қазір жабайы капитализм жүріп жатыр.

Десе де, мен соңғы кездері бір жақ­­сылықтың нышанын байқап жүр­мін. Осы күні жұрт тек кино мен кітаптардың тұсаукесерлерінде ғана емес, былайғы уақытта да шо­ғыр-шоғыр бас қосатын орындар і­здей бастады. Кім кешке дейін үйі­не шақыра береді мына заманда. Жақында бір басылымнан шы­ғармашылық адамдарына арнап бір мәдени орталық салынып жатыр деген жақсы хабар оқыдым.

Жаңағыдай барлық өнер иеле­рі­нің басын қосатын мәдени орта­лық ашылатын болса, ол тіпті керемет болар еді. Бәріміз соны жыл құ­­сындай күтіп жүрміз. Ал әзірге әр­қайсымыз есігімізді тарс жауып, же­ке құдық қазып жатқан жайымыз бар. Бірақ жеке қазған құдық еш­қашан шыңырау бола алмайды.

 

Тұрсын ЖҰРТБАЙ,
жазушы

ИТ ТІРЛІКТЕН БАСЫМЫЗДЫ КӨТЕРЕ АЛМАЙ ОТЫРМЫЗ

Бізден ілгергі толқындардың ке­зінде қазақ өнері және оның қай­раткерлері бір-бірімен тығыз бай­ла­ныста болуы қажеттіліктен ту­ған. Өйткені, ол тұста драма да аз, жа­зылған шығарма да аз, көркем кеңістік те аз еді. Сондықтан жазу­шы, режиссер, актер, композитор бір-бірімен тұтас байланыса отырып, қазақ өнері мен мәдениетінің алғашқы тамырларын тереңдетті. Оларға бұл бірлік қажет болды. Кейі­нгі толқындардың арасында да бұл байланыстар жалғасты. Тіп­ті жазушының бір көркем шы­ғар­ма­сын талдауға театр, кино са­ла­сын­дағылар да қатысты. Өйткені, ол бүкіл қазаққа ортақ игілік болуы керек еді. Сондықтан сексе­нін­ші жылдарға дейін жазушы, ре­жиссер, театр өзара байланыста күн кешті. Бара-бара әр сала өзіне сай толғатты, қатарлары өсіп, әр са­ланың жеке-жеке мектебі, өз қай­раткерлері пайда болды. Енді олар өз мәселесін бір-бірінен дара шешуге тура келді. Осы тұрғыдан алғанда бұл тарихи құбылыс. Бүкіл әр­тіс, қаламгер, кино, театр қай­рат­керлерінің бірігіп жүруі даралық емес, тобырлық психологияны көр­сететіндей кейіпте көрінді. Бұл біз­ге ғана емес, көршілес елдердің өнер қайраткерлеріне тән құбылыс. Өйткені, өнер – даралық.

Қазір қай режиссерді алып қа­ра­саң да, тіпті Ұлттық Өнер Академиясында драматургиядан, сценарий жазудан, сахна қойылымынан дәріс оқитын профессорлардың өзі қазақ әдебиетін толық білмейді. Олар драматургияны, сценарийді, жазушылық өнерден мүлдем басқа деп қарайды. Бүгінгі күннің тех­ни­калық жабдықтарына байланысты режиссердің мүмкіндігі күшейді. Оған енді дүниені кітап арқылы тану­дың қажеті жоқ. Сол тех­ника­лық құралдар арқылы өмірді өз бе­тін­ше бейнелейтін жағдайға жет­ті.

Әркімнің өзімен-өзі болып ке­туі­нің және бір себебі – ортақ мүд­де­нің болмауы. Өзара әңгіме сабақ­талу үшін олардың ортасында ор­­­тақ пікір, мүдде болу керек. Дү­ние­­жүзі кино жанрының даму бағытына қарасақ, олардың арасында көркем шығарма негізінде тү­сірілген немесе сахналанған туынды аз. Тек авторлық фильмдер мен сахналық қойылымдарда ғана жазушының шығармаларына жүгінеді. Онда дербес көркемдік ой бар. Ал бүгінгі сахна да, кино да қар­жы табудың көзіне айналып кет­­кен заманда бұл қарым-қа­ты­настар өз-өзінен үзілді. Режиссер, сах­на режиссері, актер, жазушы, су­ретші, композитор арасындағы тү­сіністік азайды. Ақшаның көзі, бірақ ыстық емес, оның пиғылы да бас­қа, идеясы да басқа. Ал қа­лам­гер­лер негізінен көркем идеяны өзек етіп алады. Сондықтан бұл ажы­расудың тегі табиғи деп ойлаймын. Алайда, қазақ сияқты ат тө­бе­ліндегі қылдың санындай ғана аз халықтың маңдайына біткен аз шығармашылық зиялы қауымның бірге жүргені, біртұтас болып бір идея үшін күрескені керек еді. Біз оқырманның, көрерменнің тал­ғамын бірігіп, биік деңгейге кө­теру­ге тиістіміз. Біздің ұлтымыз әр идеяны әр тұстан талапай ететіндей деңгейге жеткен жоқ. Қазақ  хал­қы­ның рухани тұтастығы әлі толық көңілімізде, миымызда, санамызда то­қылып біткен жоқ.

Осы күні техникалық интеллигенция, шығармашылық интеллигенция, жастар, қоғамдық ин­телли­генция бет-бетімен әр­қай­сысы өз мүддесін өзі көздеп жүр. Олардың басты мақсаты – күнделікті табыс. Ал ол табыс бү­гін­гі тілмен айтқанда, бизнесте. Биз­нес сенің идеяңа пыс­қы­рып та қарамайды. Қазіргі тү­сірі­ліп жат­қан, қойылып жатқан туын­дыларға әкімшілік демеушілік жа­сайтын жағдайы бар. Ол бір көзі ақ­шада, бір көзі лауазымда, бір та­банымен сауданың қазынасын ба­сып тұрған кезде, оның талабымен қойылатын өнерді де аяққа ба­сады деген сөз. Неге қазір об­лыс­тық театрлар сахнасы жұтаң тартып кетті? Неге кей­бір түсірілген фи­льмдерде қо­йып тұрған режис­сер­дің идеясына бағынбай басқаша  ше­шім қабыл­дап кетті? Неге бар­лық көркем шы­ғар­малар бір қа­лып­таспаған, қалып­тасуға тиісті емес кеңістікте өмірге келеді? Осы­ның барлығы творчество адам­да­рының әлемді көркем қабылдауы­мен, көркем ой­лауымен, сыни тал­дауымен және оны өмірге алып келуімен қабаттаса бермейді. Өкі­ніш­­тісі, сол аз шығар­машылық зия­­лының белгілі бір ағымдар мен бағыттар туралы, көр­кемдік деңгей ту­ралы пікір алысу түйсігі мәз емес. Ондай режиссерлер бар. Бі­рақ аз. Үлкен буынның көзін көріп, сол ізбен жүрген өнер адамдары сце­­нарийін жазушыларға көрсетіп, олардың пікіріне құлақ түріп жатады. Бірақ соның өзінде олардың кө­ші баяғыда Жазушылар одағы­нан бөлектеніп кеткен.

Қазір жазушылар мен кино­ма­тег­рафистердің, театр одағының көз­­деген мақсаты, көкжиегі бір ба­ғыт­та ма жоқ па оны аңғару қиын. Өйт­кені, ақша билеген заманда бар адам­ның көзқарасы да бір бағытта бол­майды. Қай жақтан ақшаның же­лі соқса, сол жаққа қарай бұры­ла­­ды.

Біз бүгінгі күні қазақтың ең өр­­ле­ген өнерінің куәсі болсақ керек еді. Тәуелсіздік алғанымызға 25 жыл болды. Осы уақыт аралы­ғын­да қазақ қоғамының ішкі пси­хологиялық өзгеруі туралы, бүгінгі қазақ кешегі қазаққа ұқсамайды, оның себептері не дегенге жауап бе­­­ретін бірде-бір көркем шығарма не сахнада, не кинематографияда, не баспада көрінген жоқ. Бұл заман қазақ әдебиеті үшін франция әде­биетіндегі Гюгоның, Баль­зак­тың, Дюманың, Стендальдың заманы. Біз қазір өзіміздің қоғамымызды ар­­шып алып, ертеңгі күнімізді көз ал­дымызға елестетуіміз керек еді. Бірақ әлі қомақты көркем шығарма, көркем талдау жасай алмай отырмыз. Ал көркемдік шындыққа жет­­­­пеген ұлт, сол арқылы өзінің ер­теңін бағдарламаған ұлт келешегі бұлдыр ұлт деп есептеймін. Көркем шындықтың ең қажеттігі осында. Бүгінгі жазушылар, режиссерлер, ки­нематографистер, театр, музыка саласындағы өнер қайраткер­ле­рі­нің халыққа ұсынған көркем шын­ды­ғы ертеңгі өмірдің тікелей көрі­нісі. Яғни көркем тұжырым – ертеңгі күнгі халық өмірінің ай­на­сы. Біз осы шындықты ашып көр­­сете алмадық. Оқырман тал­ға­мының бүгінгі күйге түсуінің бас­ты себебі осында. Тіпті, «маған осын­­­дағы шындық ұнайды» деп «Жұл­­дыз» журналын жаздырып ала­тын байырғы ұстаздар бар.

Соның бірі: «Қазір идея үшін шы­­ғарма жазып жатқан ешкім жоқ. Жалғыз-ақ шығарма бар. Ол Мұх­тар Мағауиннің «Жармағы». Пуб­лицистикалық сарында жа­зыл­ған, бірақ онда көркемдік идея бар. Адамның екіге жарылуы, қо­ғам­­нан, өз ұрпағынан түңіліп, өз-өзіне қол салсам деген ойы бар. Ма­ған сол шындық ұнайды. Осы жиыр­ма бес жылдың ішінде қанша өнер адамы өз-өзіне қол салды? Оннан асып кетті. Сол шындықты кім айтады? Бүгінгі қоғамда тіпті ме­нің өзім өз-өзіме қол жұмсағым ке­леді. Ұлттың болашағын кім ой­лап жатыр? Енді жерге кеп тиіс­тің­дер, одан басқа ештеңе қалмады ма? Осы мәселенің ушығуы жазушылар, журналистер, сендердің қа­теліктерің. Егер сендер халыққа осы нәрсені дұрыс түсіндіріп бер­сеңдер, мүмкін бұл жағдай орын алмас па еді» деп талдап бергенде, ме­нің тіпті үнім шықпай қалды. Осы сөз әр жазушының, әр режис­сер­дің, әр суретшінің, әр әртістің, әр­ ком­позитордың, әр журналистің қа­перінде жүретін, санасында тұ­ра­­тын мәселелер. Осындай идея­лық бірлік, ұлттық рух болғанда ға­на олар өзара мүдде, ой бөлісе ала­ды. Әркім  әр жерде сылдырлаған тең­генің соңынан жүгіре берсе, қай­дағы бірлік, қайдағы идея, қай­дағы көркемдік шындық?

Біздің өзіміз ит тірліктен ба­сы­мыз­­ды көтере алмай отырмыз. Ал біз­ге бірде аш, бірде тоқ жүріп, кез кел­ген сынаққа дайын тұрып, идея үшін күресетін Гюго, Бальзак, Дю­ма, Стендаль секілді жанкештілер ке­рек. Бірақ біз бәріміз де тоқ жүр­ген­ді жақсы көреміз. Әрине, тоқ­шы­лық та жақсы. Ешкімді қиын­шы­лыққа шақырмайық. Алайда, ұлт­тық бірлік, ұлттық рух, ұлттық тал­ғам  деген  осындай құрбан­дық­ты қа­жет етеді. «Өнер құрбандықты қа­жет етеді» деген ұғым тура осындай ахуалға дөп айтылған. Ұлты үшін өз басын бәйгеге тіккен ондай жан­кештілік қазіргі жазушыларда жоқ.

Маған қазір барлық қазақ зия­лы­лары бетіне бетқап киіп алып ке­ле жатқан секілді көрінеді. Кө­ше­де көресің, бірақ беті басқа. Беті бет­қаптың ар жағында. Бәрі тоқ, бә­рі қанағаттанған, бәріміз маска киіп ап өмір сүріп жатқан сияқ­ты­мыз. Абай айтқан жалған намыстың жо­лында жалған құрбандықпен өмір сүріп жатқан секілдіміз. Шы­ғармашылық зиялылар бетқабын ашпай, жүрегін тырнаған жараны көр­сетпей, көркемдік талғам мен көркемдік шындыққа халық танымы жетпей, біздің ұлт дамиды, ин­новациялық ел боламыз дегенге мен сенбеймін. Өйткені, біз бола­шақ ұрпақтың жан дүниесін тек ақшамен ғана тәрбиелеп келе жа­тыр­­мыз. Ал ақша жүрген жерде твор­­чество да жоқ, идея да жоқ.

 

Жұмақын ҚАЙРАМБАЕВ,
суретші

ӨНЕР ҮШІН ЕҢБЕК ЕТЕТІН КЕЗЕҢ ӨТІП КЕТТІ

Кезінде қазақтың байлары өзі­нің сән салтанатын асыру үшін ай­наласына өнер адамдарын жинайтын. Алдарына мал сап беріп, жағ­дайларын жасап, оларды баптап ұстайтын. Бертін келе өнер адам­дары сала-сала бойынша одақ­тарға жинақталды. Ол тұста да оларға ерекше көңіл бөлініп, шы­ғармашылықпен еркін айналысуларына жағдай жасалды. Ал қазір ондай ұйымдар мемлекет қарауы­нан тыс қалды. Мысалы, біздің сурет­шілер одағы қоғамдық бірлес­тік, үкіметке қарамайды. Яғни сырттан ешқандай көмек жоқ. Әй­теуір, төрағамыз жанталасып көрме ұйымдастырып, бірнәрсе жасағысы келеді. Бірақ қолынан келер қайран жоқ. Балалары үшін шырылдаған бейшара әке секілді. Мына қырғыз­дарда, орыстарда, өзбектерде, түр­кімендерде де мұндай орталықтар үкімет қарамағында. Оларда өнер адамдарына көңіл дұрыс бөлінеді екен.

Бірде Сурет академия­сы­ның Президенті, әрі ректорының сек­сен жасқа толған мерейтойына Қыр­ғызстанға шақырылдым. Қа­рап отырсам, әншілері әнін шыр­қап, әртістері спектакль қойып, бишілері билеп ұлан-асыр мереке ұйым­дастырыпты. Қарияға өнер­дің барлық өкілдері атсалысып, керемет құрмет көрсеткендеріне тән­ті болдым. Бәрін басқарып, қада­ғалап отырған министрлік. Он алты мемлекеттен суретшілер ша­қырып, қонақ үйге орналастырып, сый-сияпат көрсетті. Осы сапарда маған Қырғыз Ұлттық Сурет ака­демиясының академигі атағын берді. Өнер қайраткеріне Мәдениет министрі, үкімет басшысына дейін ке­ліп, ілтипат білдірді. Өнерді ба­ғалау, өнерпазға құрмет көрсету­дің ке­ремет үлгісін көріп, риза боп қайт­тым.

Бізде кескіндемеші, қазақ мону­ментті кескіндеме өнерінің не­гізін салушылардың бірі, педагог, қоғам қайраткері, Қазақ КСР-інің және КСРО-ның халық сурет­шісі, КСРО Көркемсурет ака­де­миясының корреспондент мүшесі, Халықаралық жоғары мектебі ҒА-ның құрметті жә­не ҚР Ұлттық ғылым академия­сы­ның академигі Қанафия Телжанов деген кісі болған. Тірі тұрғанда алдағы жылы тоқсан жасқа толатын еді. Өкінішке орай, екі жыл бұ­рын бақилық болып кетті. Осы кі­­сінің тоқсан жылдығына да бір­нәрсе ұйымдастыруға да шарасыз болып отырған жайы­мыз бар. Біз­­дің бәленше де­ген батырымыз бол­­ған, түгенше де­ген ханымыз бол­ған деп, бабаларымыздың ерлі­гін ай­тып мақтанғанда алдымызға жан сал­маймыз. Ал өзіміз осы күні шы­нын айтқанда, ас ішіп, аяқ бо­сат­қаннан өзге ешнәрсе тындырып жүрген жоқпыз.

Мен осы күні өзге өнер иелері тү­­гілі, өзіміздің суретшілерді жиын-тойларда ғана көремін. Бізге өнер адамдары жиі бас қосып, сұх­бат­та­сып тұратын орталық жетіс­пейді.

Жас кезімізде біз ақын-жазу­шы­­лармен бір жерде кездесу болады десе, іздеп жүріп баратынбыз. Жаңа шыққан кітапты оқымай қалу деген біз үшін масқара саналатын. Бір кітап тапсақ болды, ке­зекке тұрып, қолдан-қолға өткі­зіп оқып шығатынбыз да талқы­лай­тынбыз, өзімізше. Ал театрға бармау деген тіпті ұят еді біз үшін. Ақын-жазушы, әртіс, суретші, ком­позитор секілді – өнер адамдарын танымау мүмкін емес секілді еді. Ал қазір кімді-кім танып, ең­бе­­гін елеп-ескеріп жатыр? Аста­на­дағы Тәуелсіздік сарайының кіре берісінде менің бір картинам ілулі тұр. Сол жаққа барған бір сапарым­да осы картинамды көргім келіп іздеп барсам, күзетші бала кіргізбей қойды. Жағдайды түсіндірсем де директордың рұқсатынсыз кіргізе алмаймын деп тұрып алды. Сөйтіп, қыстың қақаған аязында өзім де, көңілім де жаурап қайтқан едім.

Алаңсыз  тек өнер үшін барың­ды салып еңбек ететін кезең өтіп кетті ғой. Кеңес дәуірінде бүкіл Республика бойынша Мәдениет үйл­е­рінен картинаға тапсырыстар келіп жататын. Үкімет оған қомақты қар­­жы бөлетін. Сол кезде біз ақша­ға уайым шекпейтінбіз. Ертең жұ­мыс­сыз қаламыз-ау дейтін үрей де болған емес. Бос уақыттың бәрін өнер­ге арнайтынбыз.

Өнер иелерінің басы қосылып, бір жеңнен қол, бір жағадан бас шы­ғаруы үшін билік тарапынан бұ­ларға сәл көңіл бөлінуі тиіс деп ой­лаймын. Әсіресе, суретшілер қауы­мы қазірде өздерімен-өздері өгей баладай оқшауланып қалған жағ­дайы бар.

 

Бейбіт ОРАЛҰЛЫ,
композитор

ӘРКІМ ӨЗ ІНІНДЕ ТІРШІЛІК ЖАСАЙДЫ

Социалистік дәуірдегі өнер адам­­дары үкіметтің қамқор­лы­ғын­да болды. Сол себепті ертеңгі күні үшін алаңдамайтын. Міне, бір-біріне жанашырлық, қам­қор­лық, бір үйдің адамдарындай сый­лас­тық сол тұста болды.

Ал жағдайдың бүгінгідей халге жетуі қоғамдық формацияның ауысуына байланысты деп ойлаймын. Нарық заманы болғаннан кейін бүгінде бәрі бір-біріне бә­се­келес болып кетті. Өзара сыйластық бар, бірақ адамдардың қарым-қа­ты­насы бұрынғыдан өзгерек. Се­бе­бі, бәрін ақша шешетін күн ту­ды.

Кезінде әр саладағы өнер адам­дарын түрлі демалыс орын­дарына жіберіп, бәйге атын­дай баптайтын, ала­қан­­дарына салып қам­қор­лық та­нытатын. Әрине, осындай ілтипат көр­ген­нен кейін өнер иелері өнер үшін бар күш-қуа­тын сарп ететін, өзі де өз­гелерге, жастарға қам­қор болу­ға тырысатын. Идеологияның мық­ты­лығынан небір патриот­тық туындылар сол тұс­та дүниеге кел­ді.

«Ақшаны қайдан табам, жұ­мыс­­тан шы­ғып қалмаймын ба?» де­­ген бас қайғы болма­ғаннан кейін, көңілің де жайланып, небір жақ­сы дүниелер тудырасың. Неге бұ­рынғыдай рухани биік шығар­ма­лар, әндер жазылмайды дегеннің бас­ты себебі осы. Ал қазір сый­лас­тық­тан бұрын пайданы ойлайды жұрт. Бүгін тойдан ғана табыс бар. Сондықтан той әндерін көп жазған пайдалы. Осы секілді бәрі де ұсақ­та­­лып кетті. Бә­рінің күйттегені күн көріс қамы. Ал бұрын бұл үшін үкі­мет бас қа­тыратын. Өнер иеле­рі­нің алдында басқа мақсат тұра­тын.

Әр саладағы өнер адамдары ара­лас-құралас болмағаннан кейін, өзара пікір алмасып тұрмағаннан кейін, керек  жерінде бір-біріне әділ сын айтпағаннан кейін өнер де тұра­лап қалады. Ал біз бүгін тіпті сын қабылдайтын мәдениет­тен де айрылып қалдық қой. Әркім өзін мық­ты санайды. Тіпті, өз идея­­сын ор­таға салып ашық айтудан қор­қа­ды жұрт. Қазір идея ұрлау деген нәр­се пайда болды. Сол се­бепті әр­кім өз ініне тығылып алып тір­ші­лігін жасай береді.

Шетелге қараңызшы, оларда әр­кім өз бетімен, өзі үшін тіршілік ете­ді. Әркім өз туындысын тауар ре­тінде сатады. Осы заман бізге де кел­ді. Алайда, біз баяғы күйден әлі шы­ға алмай, заманға икемделе ал­май жатырмыз.

Әзірлеген Айнара АШАН.