Халыққа білім беру саласына көз жіберсек, Қазақстан Тәуелсіздік алғаннан осы кезге дейін Білім және ғылым министрлігін 14 адам басқарған екен. Олардың екеуі ғана 6 жылдан осы саланың тізгінін ұстаған екен де, қалғандары орта есеппен 1,5 жылдан министр болып, түрлі себептермен орындарынан кеткен.

Білім және ғылым министрі Ерлан Са­ға­диев мырзаға айтар өзіндік уәжіміз бар.  Бі­ріншіден, талай жылдар алынып келе жат­са да, Қазақстанда білім мен біліктілік дең­гейінің көтерілуіне пайдасы тимей ке­ле жатқан ҰБТ мәселесі. Алдымен ҰБТ-ның салдарынан мектептерде оқытылып ке­ле жатқан, қоғамдағы ғылыми көзқарас қа­лып­тастыратын «Адам және қоғам», «Құ­қықтану негізі», «Дүниежүзі тарихы» пән­де­рінің мүлдем оқытылмай, тек тарихи фак­­ті­лердің жиынтығына айналуына алып келді. Соның салдарынан, жас ұрпақ­тың елеу­лі бөлігінің қоғамға жат діни ағым­дар­дың жетегінде оп-оңай кетіп қалуы орын алды. ҰБТ-ның білім саласынан алынып тас­талынуы дер кезінде қабылданған ше­шім болар еді.

Сондай-ақ, мұғалімдерді Кембридж уни­верситетінің бағдарламасы бойынша Ас­танада 3 ай оқыта салып, 2-3 есе артық жа­лақы төлеп жатқаны да көп қателіктерінің бірі. Ағылшын тілінде өздері түсінбейтін терминдерді жаттап алып келіп, өзгелерден 2-3 есе көп жалақы алып жүрген мұғалім­дер­дің өзге тәжірибелі мұғалімдерден артық са­бақ беріп жүргендері шамалы. Өйткені, мұ­ғалім болу үшін адамда алдымен мұға­лім­дік қабілет болу керек. Қазір барлық мұ­ғалімдер сауатты. Кембридж универ­си­тетінің бағдарламасы кеңестік Қазақ­стан­дағы 20-30 жылдардағы сауатсыздықты жою науқанына ұқсайды.

Ал қазіргі білім саласы басшыларының ЖОО-да «Қазақстан тарихы» пәнін Қа­зақ­стан егемендік алған кезден ғана оқыту әре­кеті, тарихты география пәнімен бірік­тіру әрекеті тарих ғылымына, өскелең ұрпақ санасына орны толмас зиян келтіріп, үлкен өкінішке ұрындырып, опық жегізері хақ. Өйткені, осы қате шешімдер «Қазақта тарих жоқ» деп жүрген Жириновский, Солжен­и­цын (марқұм) сияқты шовинистердің диірменіне су құяды. Ал кеңестік кезеңге көз жіберсек, қоғамдық пәндердің оқы­тылуы­на ерекше мән берілуінің маңызы зор бол­ғанын мойындауымызға тура келеді. Геог­рафия пән ретінде өркениетті елдердің бар­лығында оқытылады. Географиялық қо­ғамдар мемлекеттік  деңгейде жұмыс жүр­гізеді.

«Қазақ тілі» мен «Қазақ әдебиеті» пән­де­ріне келсек, бұл пәндерді де қыс­қартуға бол­майды. Тек кеңестік кезеңдерді дәріп­теген шығармалар мен мұраларды оқытуды қысқартып, осы заманғы әдебиет пен дү­ниежүзілік әдебиетті оқыту жағына баса на­зар аудару қажет. Мектептегі пәндер санын қысқарту қажет болса, «Өзін-өзі тану», «Технология», «Музыка», «Дінтану», көпте­ген факультативтік сабақтар есебінен, т.б. пәндері есебінен жүзеге асыруға болады.

Апталық оқу күндерінің қысқартылып, оны жазғы каникулдың есебінен ұзартуға тырысу – әр министрдің әйтеуір өзінше бір «реформа» жасап қалуға ұмтылысы сияқты. Ауа райы ыси бастағанда, жаз қызықтары бас­талған кезде оқушыларды мектепке кел­тіру мен мектепте ұстап отыру проб­ле­маға айналуы мүмкін. Дүниенің қай түк­пірінде болсын, жаз айлары туристік маусым. Туыс­тық байланыстары жақсы сақталған қазақ хал­қының туыс-жекжаттарын көру мүм­кін­дігі. Оның балаларға да қатысы бар.

Математика, физика, химия, биология пән­дерін ағылшын тілінде оқытуға тырысу­шы­­лық та жүзеге асуы өте қиын, (мүлдем жүзеге аспауы да мүмкін) көңілге қонымсыз мә­селе болып табылады. Өйткені, Қазақ­стан­­да ағылшын тілінде жұмыс істейтін кәсіпорындар мен мекемелер жоқ. Тілдік орта да жоқ. Балаларға төл тілінде түсін­діргенде санасына әзер жететін күрделі пән­дерді ағылшын тілінде түсіндіре бас­тасақ, меңгеріп кетеді дегенге сену қиын. Бізден даму жағынан оқ бойы озып кеткен Корея, Жапония, Түркия, Тайвань сияқты елдердің өзінде мұндай қойыртпақ қолға алынып көрген емес екен. Ағылшын тілі пәні­нің оқытылуын, қазіргі заманғы терминдер мен сөз қолданыстарын, өндіріс процестерін ағылшын тілінде кеңейтіп оқытуды қолға алу қажет десе, оны түсінуге болады. Ағылшын тілін ғылыми өндірістік және тұрмыстық деңгейде бөліп оқыту арқылы ғана белгілі жетістіктерге жетуге болатын тәрізді.

Қазіргі кездері жоғарыдан түскен жо­сық­сыз талаптарды орындау үшін кей мек­теп­терде мұғалімдерді ағылшын тілі курста­рына күштеп оқыту қолға алынып отыр. Бұл харакеттер де кеңес үкіметінің алғашқы ке­зеңіндегі ғылымды меңгеру үшін жүрг­і­зіл­ген «атты әскер шабуылын» еске түсі­ре­ді.

Министр мырзаға айтарымыз – Сіз ре­фор­матор министр ретінде көрінбей-ақ, мұ­ғалімдердің мектепте алаңсыз жұмыс іс­теуіне зиян келтіріп отырған мына мәсе­ле­лерді шешіп бергеніңіз жөн деп есеп­тей­міз:

1. Мұғалім еңбегін бағалаудағы қағаз­бас­тылықты жою.
2. Мектептердегі үздіксіз әкімшілік тек­серу­лерді тоқтату.
3. Білім беру саласындағы сыбайлас жем­қорлық пен коррупцияны жою.
4. Мұғалімдер құқығын қорғау. Мұғалім мәр­тебесі мен ар-намысын қорғай алатын тәуел­сіз кәсіподақ ұйымын құру. Жергілікті би­лік тарапынан өткізілетін сенбіліктер мен әр түрлі науқандарда мұғалімдерді тегін еңбек күші ретінде пайдалануды тоқтату. Мер­зімдік басылымдарға мұғалімдерді мәж­бүрлеп жаздыруды тоқтату.

Нұрберген ӘМІРЕ-ШОҒАН.
Қапшағай қаласы.