АПАЛЫ-СІҢЛІЛІ НАҚЫПБЕКОВАЛАР
09.09.2016
1529
0

nakylbeovalarОсыдан біраз жыл бұрын «Жас Алаш» газетінде қасиетті Арқадағы бір қалада тұратыны мәлім болған Нақыпбеков дейтін ақсақал жайлы өкініш пен үміт, қызық пен қуаныш, мұң-наласы аралас көлемді мақала жарияланды. Ол кісінің дерегін білген бойда арнайы іссапармен іздеп барған газет қызметкері отағасымен ашық әңгіме-дүкен құрып, бұған дейін жұртқа беймәлім жай-күйлерді айқындапты, көп адамның көкейіндегі күмән-күдікті сейілтердей саралау жасапты. Біраз мәселенің беті ашылғандай бопты.

Қош, мұны неге айтып отырмыз? Жер бетінде Нақыпбековтей қай­мана қазақ аз ба еді? Тілші неге іздеп барды? Жауап біреу: ол адамның аты-жөні Нақыпбеков және бір кезде (қырық жылдай бұрын) қазақ өнерінің үш жұлдызы атанған аса дарынды музыканттар – апалы-сіңлілі Нақыпбековалардың туған әкесі болғаны үшін. Шыны керек, оған дейін Нақыпбековалардың аналары жайлы тиіп-қашып айтылатын да, әкелері жөнінде ешкім ештеңе демейтін.

Әйтсе де, талантты қыздардың фамилиялары Нақыпбекова емес пе? Қазақтың атын аспандатып, даңқын әлемге жаятын. Ендеше, ондай фамилия иелері туған халқын жерге қаратпаулары ләзім. Апалы-сіңлілі Нақыпбековалар: Эльвира, Элеонора, Әлфия. Ұлтжанды ма екен өздері?! Әйтеуір орындау шеберлік­тері кереметтің кереметі. Үшеуі үш аспапта (трио боп) ойнайды. (Эльвира – скрипка, Элеонора – фортепьяно, Әлфия – виолончель).

Ал енді қазір қазақ сахнасынан көрінбейтініне ұзақ жылдар өтіп, бүгінде ешкім онша көп еске ала бермейтін, тіпті, санадан өшіп, біржола ұмытылды десе де болатын Нақыпбековалар жайлы неліктен сөз қозғап отырмыз? Жоғарыда айтылғандай, бірінші себеп – әкелері болса, екінші себеп – олардың жас өрім кездерінде туған жер топыра­ғын­да өніп-өсіп, фамилиясы На­қып­бековалар болғандықтары­нан да қазақтың сол кездердегі жақсы-жайсаңдарының мейірім-шапаға­тына бөленіп, ештеңеден кемтарлық көрместен түлеп ұшулары. Сол кез­дегі белгілі өнер қайраткерлері олар­ды аялады, ардақтады, көл-көсір материалдық көмек жасады, қиын­дық­тардан қорғаштады, себебі, үміт артты. Және қандай үміт?! Амал не, Нақыпбековалар үмітті ақтай алмады, «битке өкпелеп, тонын отқа сал­ған­ның» керімен, шетел асып кетті. Алдақашан…

Оларды сарыауыз балапан кезде­рі­нен қанаттыға қақтырмай, тұм­сық­тыға шоқыттырмай, қас-қабақ­тарына қарап, мәпелеп тәрбиелеген кімдер? Кімдер болсын, қазақтан шыққан зиялылар (демедік пе?). Нақпа-нақ, қаз-қалпында айтқанда былай:

– 1964 жылы мен Қазақ ССР Оқу министрлігі жанындағы ғылыми-методикалық, музыкалы-эстетика­лық­ кабинеттің меңгерушісі боп іс­теп жүрдім, – деп еске алады белгілі музыкатанушы, қазіргі Мәдениет ми­нистрі Арыстанбек Мұхамедиұлы секілді көптеген қайраткерлер ұстаз санайтын ғұлама-ғалым, профессор Пернебек Момынов. – Оқу министрі Кенжеәлі Айманов, орынбасары Шиаб Сағындықов болатын. Екеуі де ұлтжанды, кеңпейіл, қайырымды, зиялы жандар еді. Бірде Күләш Бай­сейітова атындағы ерекше дарынды балалар оқитын онбір жылдық музыка мектебінің директоры Досымжан Тезекбаев маған келіп, бір жай­ды ақылдасты: «Бізге биыл Қара­­ған­ды­ның жетіжылдық музыка мектебінен апалы-сіңлілі үш қыз келді. Үшеуі үш мамандықта, үш түрлі класта оқиды. Әкесі қазақ, шешесі татар көрінеді. Қыздардың айтуынша, семьяда келісім болмай, шешелері үш қызын алып, Алматыға көшіп келіпті. Қазір филармонияда еден жуатын жұмыс істейді екен. Анасы менен үш қызды интернатқа алып, киім-кешекпен қамтамасыз етуді, үшеуінің тамағын беріп, үй­лерінде уақытша пайдалану үшін пианино сұрайды. Қыздардың үшеуі де елден-ерек дарынды. Бұрын-соң­ды мұндай жағдай болған емес. Олар­ға көмектесу керек. Әйтпесе қа­зақ атымызға сын болады. Сол се­­бепті, министрліктің келісімін сұ­­рап, Шиаб  Сағындықовтың атына өті­ніш-хат әкелдім. Осыған жәрдем ет.

– Ұзамай жауабын айтамыз, – деп шығарып салдым.

Ертеңіне министр К.Айманов пен орынбасары Ш.Сағындықовқа кіріп, жағдайды түсіндірдім. Олар қаржы бөлімі, мектептер басқарма­сының бастықтарын шақырып (мен де бармын), мәселені жедел шешті. Әкеден көмек жоқ, жалақысы жартымсыз жай жұмысшы боп істейтін әйелдің жартылай жетім қыздары министрлік қамқорлығына алынып, тегін киім-кешек, үйлеріне интернат бағасымен тамақ, уақытша пианино берілетін болды. Осыларды оларға хабарлап, қыздардың оқуын қада­ғалау маған және мектеп басшыларына тапсырылды.

Әрине, бәріміз қуандық. Министрден бастап, орынбасары, мектеп директоры Досымжан Тезекбаев бір-бірін құттықтап жатты. Мектепті үздік бітірген үш қыздың үшеуі де Мәскеу консерваториясына қинал­май түсті. Студенттік жылдарда оларға Министрлер Советінің арнау­лы қаулысына сай, жетерліктей мөлшерде стипендия беріліп тұрды. Апалы-сіңлілі дарынды қыздардың оқуы Мәскеу консерваториясының тарихында да кездеспеген оқиға болған екен. Классикалық шығарма­ларды орындайтын трио түрлі кон­курстарға қатысып, биіктен көрініп жүреді.

Осындай қамқорлыққа олар қа­лай жауап берді, риза болып, алғыс білдірді ме? Аналары да, өздері де рахмет айтуын айтты, оқуларын бі­тір­ген соң, Қазақстанға келді. Өне­р­­сүйер қауым жылы қабылдады. Қазақтың қыздары деп төбеге кө­терді. Трио ретінде сахнаға шы­ғып, теледидардан көрініп, шетелдік гастрольдерге шығып жүрді. Алда оларды зор болашақ күтіп тұрды. Әттең, бірақ…

Бір жолы үшеуі Англияға гаст­рольдік сапармен барғанда, ең кішісі Әлфия қиқарлық танытып, сонда қалып қойды. Сол шақтағы тәртіп бойынша, бұл тек қазақ елі емес, күл­лі одақтың атына жағылған қара күйемен тең еді. Аяқ астынан көте­ріл­ген айқай-шу, дау-дамай өрттей қаулады. Әлфияға ие бола алмай, қолдан шығарып алған  біраз адам ес­керту алып, жазаға тартылды. Эльви­ра мен Элеонораға бы­лайғы жерде шетелге шығу қиын­дады. Олардан теріс айналғандар да табылмай қалған жоқ.

Әрине, бұл жақсы емес-ті. Үміт желге ұшқандай болды. Алайда, На­қыпбековаларсыз да қазақ өнерінің таңы атып, тауығы шақыратыны да белгілі еді. Сол тұстарда қазақтың көптеген дарынды ұл-қыздары жау­қа­зындай жайнап, өсіп-жетілу үс­тінде болатын. Гүлжәмила Қа­дір­бе­кова, Әлібек Дінішев, Гауһар Мыр­за­­бекова,  Айман Мұсаходжаева, Жәния Әубәкірова, марқұм Аман­гелді Сембиндер ұлт мақтанышына айналды, олар қазір де туған халқын, қазақ өнерін әлемге әйгілеуде.

Арада біршама уақыт өткенде өкіну орнына, ебін тауып Әлфияның соңынан Эльвира мен Элеонора да табандарын жалтыратты. Сөйтіп, қазақ зиялылары алақанда аялап, кемтарлық көрсетпей оқытып-тәрбиелеген үш қыз жатжұрттыққа айналды. Өкініш пе? Бір қарағанда солай. Студент боп жүргенде одақ атынан Николо Паганини атындағы – оның туған қаласы Генуяда өткен – скрипкашылар жарысына қаты­сып, бесінші орынды иеленген Эль­ви­раны өзге жаққа қию қайдан оңай болсын. Аталмыш конкурстың ережесі бойынша, 1-5 орынды иемденгендер ұлы орындаушы, композитор Паганинидің мұрағатта сақталған скрипкасымен жеке концерт беруге міндетті екен. Соған орай, Паганинидің скрипкасымен Мұқан Төлебаевтың «Біржан-Сара» операсындағы «Биді» орындаған Эльвира зор табыспен оралған-ды.

Апалы-сіңлілі Нақыпбеко­валар­ды күні бүгінге дейін елжірей еске алып, «қарындастарым» деп сөй­лей­тін, оларға көп шапағаты тигендердің бірі, белгілі музыкатанушы-ғалым Пернебек Момынов осылай дейді. Алдақашан қыр асып кеткендеріне реніш байқатпайды. Ішінде не жатқанын кім білсін, сырттай шаң жуытпауға құмбыл.

Алдақашан Отанын тастап кеткен Нақыпбековаларды жоқтап, онша жаны жүдеп отырған да біз жоқ. Шүкір, халық орнында, қазақ ор­­нында, кейбір өзгелердің қаңсы­ғын таңсық көретіндер бар болған­мен, дарын иелері кемшін емес. Сыр­бай Мәуленовтің: «Өмірдің өзенінде жылдар ағып, келешек келе берер жыл жаңарып, жақыннан кейде оны байқамасақ, алыстан өсе берер тұл­ға­ланып» дейтініндей, алыс-жа­қыннан жарқырай бой көрсетіп, тұлғалана өсіп жатқан өрен­дерге көз тояды, көңіл марқая­ды.

Сондай-ақ, бүгінде туған елінде біреу біліп, біреу білмейтін, бар-жо­ғы белгісіз жағдайға жеткен На­қып­бековаларды біржақты кінәлаудан да аулақпыз. Өскен жердің ауасы жақпады ма, орта тарлық етті ме, кім білсін. Туған топырақта көзайым болып жүріп те жетер биікке жетуге болмас па еді деген ниет қой біздікі.

Жалпы, мұндай нәрсе қашан да болған, бола беруі де бек ықтимал. Әріге бармай-ақ, орыс халқының қан­шама айтулы тұлғалары әр түрлі себеппен шет жұрттарда ғұмыр кешіп, құсамен көз жұмғанын кім білмейді. Жазушы И.С.Тургенев, ком­позитор С.Рахманинов, биші А.Павлова, әнші Ф.Шаляпин, т.б. дегендей. Кеңестік дәуірде елден безгендер қаншама. Ерлі-зайыпты Растропович пен Вишневская, балет бишісі Рудольф Нуриевтер де шет елдерге кеткен кезінде. Кәдімгі қа­зақ топырағында өнген мәскеулік А.Зацепин де солай. Бір ғажабы, олар Отандарынан кеткенмен, туған жерді сарғая сағынып, аңсаумен өтті. Біразы қайтып оралды, біразы екі араны жол қылып, бірде онда, бірде мұнда шауып жүр. Нақып­бе­ковалар ше? Елді сағынар ма екен, кері оралу ойлары бар ма?

Дәл бүгінгі таңда бұған онша мән бермесе де болады дер едік. Өйткені, жатжұрттық боп, елден кеткен На­қып­бековалар жалғыз-жарым емес. Халық байлығын қалтаға басып, шетелдерді сағалап жүрген байшыкештер мен қандықол қылмыскер-лерді айтпағанда, су ішкен құдығына түкіріп, күл болмасаң, бүл бол деп кесірленіп кеткен өзге өнер иелері аз ба? Одан да, солар кері қайта ма, жоқ па деп неге ойланбасқа?! Қайтсын-қайтпасын, біз үшін наны пәтір. Оларға қарап қалған түк те жоқ. «Жан рахатын» жат жұрттардан тапқан екен, алдарынан жарылқа­сын. Тек сол ақылдылар бүкіл ғұмы­ры Францияда өткен И­.­С.­Тургенев­тің: «Россия обойдется без меня, а я без России не обойдусь» дегенінен хабардар ма екен? Мәселе сонда.

Осылардың бәрін сараптай келгенде, кейде апалы-сіңлілі Нақып­бе­коваларға бүйрек бұрып, іш жылитын да кездер жоқ емес (әсіресе, соңғы жылдарда). Неге дейсіз бе? Бұрын болмаса да, соңғы уақыттарда өздері өсіп-өніп, үлкен өнерге жол ашқан Қарағанды, Алматы, Астанаға ат басын бұрып, кездесулер, қайы­рым­дылық концерттер өткізіп тұруға әдділері жете бастағаны үшін болса да. Рим, Париж, Милан, Лон­дон­дағы айтулы өнер мекемелерінде қазақ музыкасын насихаттап, қазақ дейтін халық барын андата жүр­гендері үшін де. Белгілі бір уақыт­тарда Лондонда қазақ мәдени кештерін ұйымдастыратыны туралы да айтылып, жазылып жүр. Оларды біржақты кінәлаудан аулақпыз деуіміздің бір себебі сол дер едік.

Олар естелік жазады екен. Солардан аз-кем үзінді.

Эльвира (үлкені): «Мәскеу консерваториясына түсердегі азабым есімнен кетпейді. Әлемге аян Леонид Коган, Давид Ойстрах секілді алып­тарға скрипкадан емтихан тапсыру маған, Алматыдан келген қазақ қызына оңай болған жоқ. Менің ұстаздан жолым болған. Қарағандыда – Роман Мазанов, Алматыда – Вениамин Хесс, Мәскеуде – Игорь Без­родный. Кеңестік скрипка мекте­бінде тәрбие алып, соның арқасында орындаушы әрі ұстаз атандым. Сіңлілерімнен ерекшелігім де сол – ұстазбын. Олар орындаушы ғана.

Элеонора (ортаншысы): «Қазақс­танда дарынды жастар көп. Оларды қолдау керек. Қазір қазақ елінде түрлі форум, симпиозиум, музыка фестивалі, жарыс, конкурстар жиі өтеді. Қазақтың дарынды өнер иелеріне шет елдерде қызығу, ынта басым. Қазақ жастарының биік деңгейден көрінулеріне мүмкіндіктер мол. Біздің әлемдік деңгейге жет­ке­німіз – қазақстандық  және мәскеулік ұстаздарымыздың арқасы. Апалы-сіңлілі үшеуміз бір-бірімізді нәзік түсініп жұмыс істейміз. Лондонда алғаш сахнаға шыққанда көрер­мендер қазақтың үш қызына үлкен құрмет көрсетіп, зор қошеметпен қарсы алғанына тебірендік. Рахманинов, Чайковский, Шуман, Равель, Бах, Шостаковичтің шығармаларын орындағанымызда зал тік тұрып, қол шапалақтады. Біз қазақ екенімізді ұмытпаймыз».

Әлфия (кенжесі): «Қазір бүкіл әлемде өнер, мәдениет, музыкаға жол ашық. Халықтар арасында мәдени қарым-қатынас зор қарқынмен дамуда. Орындайтын шығармаларды үшеуміз бірігіп саралаймыз, триоға лайық туындыларды таңдаймыз».

Пернебек Момынов: «Эльвираға қатысты жоғарыдағы әңгімеде Николо Паганинидің атын атап қалдым ғой. Ол кім? Қалың қауым біле ме? Бір-екі ауыз айта кетейін. Жастайынан музыкаға құмар боп өскен Николо Паганини мандолина, скрипкада ойнауды әкесінен үйреніп, бірнеше ұстаздан сабақ алған, өз бетінше ізденген. Он бір жасында Италияда концерт беріп, одан Еуро­паның ірі қалаларында көрсеткен өнерімен әлемдік үздік орындаушы аталады. Сахнадағы жүріс-тұрыс, артистік қимыл-қозғалысы хақында замандастары «демондық құдірет иесі» деп баға берген. Скрипкада ойнау шеберлігінің бұрын-соңды тарихта болмаған құбылыс екенін барша жұрт мойындаған. Ком­по­зитор­лығы өз алдына. Гитарада орын­дау үшін жазған 200-дей, скрипкаға арнап 24 каприз, екі концерт, скрипка мен симфониялық оркестрге жазған шығармаларының күрделілігі сондай, өзі қайтыс болған соң, оларды орындауға ешкімнің тісі батпай, техникалық қиындықтарды жеңуге үлкен шеберлік қажет болған. Паганини әлемге белгілі скрипкашы, композитор. Атақ-даңқы  ғасыр­лар бойы өшпейтін ұлы тұлға. Жер шары­ның түкпір-түкпірінде Паганини мектебінің түлектері тәрбие­ленуде. Орыстан шыққан ұлы скрипкашы Давид Ойстрах: «Егер мен скрипкада күн сайын сегіз сағат жат­тықпасам, оны бірінші өзім сезіне­мін, екінші, үшінші күні тыңдаушы­лар сезеді», – дейді. Мұнда терең мән бар. Жатпай-тұрмай еңбек етпесең, жалғыз  дарынмен  алысқа  бармайсың деген сөз ол».

Апалы-сіңлілі Нақыпбековала­лар жайлы сөзді осымен тәмамдай­мыз. Қимастықпен басталып, (қазақ деп білгендіктен) қимастықпен аяқтағалы отырған әңгіме төркіні түсінікті шығар деп ойлаймыз. Елге қайтып орала ма, жоқ па, бір құдай білер. «Ел іші – алтын бесік». Егерәкиде, бәтшағарлар қартайып-қаудыраған шақта болса да, туған топырақтың киесі тартып, кері оралып жатса, ешкім кеуделерінен итере қоймасына сенім жоқ емес.

Зәкір АСАБАЕВ.

 

ПІКІР ҚОСУ

Ваш адрес email не будет опубликован.

Пікір